W odpowiedzi na pytanie, należy mieć na uwadze, iż powodem braku możliwości sprzedaży płodów rolnych w RHD może być fakt, iż nie spełnia Pan ustawowej definicji “rolnika”. Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego: “Za rolnika indywidualnego uważa się osobę fizyczną będącą właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha, posiadającą kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkałą w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadzącą przez ten okres osobiście to gospodarstw”. By jednak szczegółowo ocenić Pana sytuację konieczna jest znajomość całokształtu okoliczności.

Dopuszczalna forma współpracy mogłaby być fundacja, bądź stowarzyszenie. W przedmiocie prowadzenia działalności gospodarczej przez takie podmioty należy pamiętać, że nie może ona być w żadnej z organizacji dominującym celem funkcjonowania. Fundacja/stowarzyszenie w pierwszej kolejności winno zajmować się celami statutowymi (w tym przypadku wsparcie rolnictwa, rolników czy też edukacji), a przy okazji może prowadzić działalność gospodarczą. Co więcej w każdym wypadku ewentualne zyski mogą być przekazywane jedynie na cele związane z funkcjonowaniem fundacji/stowarzyszenia, dlatego też fundacja/stowarzyszenie nie może dzielić dochodów pomiędzy jej członków. Należy zatem wskazać, iż każdy z członków, by mieć zyski musi sam prowadzić działalność gospodarczą, fundacja może jedynie wspierać ich funkcjonowanie, zaś prowadzenie przez fundację działalności gospodarczej wiąże się z pewnymi obowiązkami np. składanie sprawozdania finansowego. Dlatego w pierwszej kolejności muszą Państwo zdecydować jaki charakter ma mieć fundacja/stowarzyszenie, by potem podjąć decyzje o wprowadzeniu do statutu zapisu dotyczącego prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej.

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) ma obowiązek udostępniania wykazu producentów certyfikowanych ekologicznie i posiada wykaz wg. stanu na dzień 31 grudnia 2019 roku. By uzyskać informację należy wystąpić do Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych z wnioskiem (formularz na stronie IJHARS), zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. z 2019 r., poz. 1353, ze zm.). Informacje udostępniane dotyczą:

• imienia, nazwiska/nazwy, adresu, powierzchni upraw oraz wielkości produkcji ekologicznej – w przypadku producentów rolnych;
• imienia, nazwiska/nazwy, adresu  oraz branży działalności – w przypadku producentów ekologicznych prowadzących działalność w zakresie przygotowania (Zgodnie z art. 2 lit. i rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 przygotowanie oznacza czynności konserwowania lub przetwarzania produktów rolnictwa ekologicznego włącznie z ubojem i rozbiorem produktów pochodzenia zwierzęcego, a także pakowanie, znakowanie lub wprowadzanie zmian w oznakowaniu odnoszącym się do ekologicznej metody produkcji);
• imienia, nazwiska/nazwy, adresu  oraz branży działalności – w przypadku pozostałych producentów ekologicznych.

Informacja o producentach ekologicznych i produkcji ekologicznej jest przekazywana w postaci wykazu w wersji elektronicznej w pliku Excel / plikach Excel (liczba plików zależy od zakresu informacji podanych w formularzu) na adres e-mail podmiotu zainteresowanego.

Informacje i formularz: https://www.gov.pl/web/ijhars/udostepnianie-informacji-o-producentach-w-rolnictwie-ekologicznym

Europejski Zielony Ład (EU Green Deal) to pierwsza tak kompleksowa strategia Unii Europejskiej dotycząca ochrony środowiska, rozwoju zrównoważonego oraz przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym. Na tym etapie, jest to bardziej deklaracja niż plan, ponieważ jest jeszcze przedmiotem negocjacji Państw Członkowskich UE Wg. Europejskiego Zielonego Ładu,  Europa do 2050 r. aspiruje do bycia pierwszym kontynentem neutralnym dla klimatu. Plan ambitny, ale możliwy do zrealizowania, jeśli nastąpi zaangażowanie wszystkich państw członkowskich w jego realizację (dlatego trwają negocjacje). Głównym celem, obok neutralności klimatycznej, jest przede wszystkim ochrona życia ludzkiego oraz zwierząt i roślin, przy jednoczesnym wsparciu transformacji energetycznej na rzecz czystej technologii. Europejski Zielony Ład opiera się na 10 założeniach:

1. Europa bez zanieczyszczeń – zanieczyszczenie powietrza, wody oraz rozwiązanie problemu zanieczyszczenia przemysłowego;
2. Przejście na gospodarkę cyrkulacyjną – przyjęcie nowego planu działania na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym do marca 2020 r.;
3. Program “Od Pola do Stołu” – cele dotyczące redukcji chemicznych pestycydów (50% do 2030 r.), nawozów i zwiększenie powierzchni upraw organicznych;
4. Zielona Wspólna Polityka Rolna – wysokie ambicje środowiskowe i klimatyczne w ramach reformy Wspólnej Polityki Rolnej;
5. Mechanizm JUST Transition – wsparcie finansowe dla regionalnych planów transformacji energetycznej;
6. Finansowanie transformacji – fundusze na zielone innowacje i inwestycje publiczne;
7. Czysta, przystępna cenowo i bezpieczna energia – ocena ambicji państw członkowskich ujętych w ramach krajowych planów w zakresie energii i klimatu;
8. Osiągnięcie neutralności klimatycznej – propozycja pierwszej ustawy klimatycznej zapisującej cel neutralności klimatycznej do 2050r.;
9. Zrównoważony transport – przyjęcie strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności, a także przegląd dyrektywy w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych i rozporządzenia TEN-T;
10. Ochrona europejskiego kapitału naturalnego – propozycja strategii UE na rzecz różnorodności biologicznej do 2030 r .

Wszystkie powyższe założenia są przedmiotem prac nad ich uszczegółowieniem. Aktualne informacje są dostępne na stronie Komisji Europejskiej w j. Polskim – https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_pl

Oficjalny tekst dokumentu „Europejski Zielony Ład” (we wszystkich językach UE), znajdziesz tu: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1576150542719&uri=COM%3A2019%3A640%3AFIN

Polecamy filmik o sprzedawaniu produktów wyprodukowanych w ramach działalności RHD. Filmik przygotowało Stowarzyszenie Rzeźników i Wędliniarzy RP. Omawia kanały dystrybucji produktów z RHD, przedstawiając informacje o miejscach, w których można sprzedawać produkty a także działających platform sprzedażowych. Ponadto w materiale zawarto informacje z Kujawsko – Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Minikowie oraz ciekawe relacje bezpośrednio z gospodarstwa posiadającego zarejestrowany RHD.

LINK – https://youtu.be/kHLnqEEKKq0

Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego⁽¹⁾ jest jednym z elementów Europejskiego Zielonego Ładu

Informacje o intencjach i zakresu planu „Od Pola do Stołu” znajdziesz tu – https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/fs_19_6727

Tekst strategii (lipiec 2020) znajdziesz tu – https://www.teraz-srodowisko.pl/media/pdf/aktualnosci/8975-strategia-od-pola-do-stolu-komunikat.pdf

Strategia ma zapewnić zdrowszy i bardziej zrównoważony system żywnościowy UE. Priorytetami są:

• zapewnienie Europejczykom zdrowej, przystępnej cenowo i zrównoważonej żywności
• przeciwdziałanie zmianie klimatu
• ochrona środowiska i zachowanie różnorodności biologicznej
• zapewnienie godziwych zysków w łańcuchu żywnościowym
• wsparcie rolnictwa ekologicznego.

Główne założenia strategii to m.in. zapewnienie zrównoważonej produkcji żywności (zmniejszenie stosowania i ryzyka dotyczącego pestycydów chemicznych o 50 proc. oraz stosowania niebezpiecznych pestycydów o 50% do 2030.; zmniejszenie strat składników pokarmowych (w szczególności azotu i fosforu) o co najmniej 50 proc., co mogłoby ograniczyć stosowanie nawozów o co najmniej 20 proc. do 2030 r.). Ale też zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego poprzez podjęcie takich działań jak zmniejszenie sprzedaży środków przeciwdrobnoustrojowych przeznaczonych dla zwierząt utrzymywanych w warunkach fermowych o 50 proc. do 2030 r. czy promowanie zrównoważonej konsumpcji oraz ograniczenie strat i marnotrawienia żywności oraz zwalczanie fałszowania żywności w łańcuchu dostaw.

Strategia jest jeszcze przedmiotem negocjacji. Szczegóły są jeszcze do ustalenia, ale kierunek wyznaczony przez KE zapewne już się nie zmieni.

Najważniejsza możliwość aktualnie to dofinansowanie w ramach PROW, które organizuje Agencja Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa (ARMIR) – MAŁE PRZETWÓRSTWO –  Poddziałanie 4.2 “Wsparcie inwestycji w przetwarzanie produktów rolnych, obrót nimi lub ich rozwój” Nabór wniosków przeprowadzony zostanie w terminie od 26 października do 24 listopada 2020 r.

Szczegóły, dokumenty aplikacyjne dostępne na https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020/poddzialanie-42-wsparcie-inwestycji-w-przetwarzanie-produktow-rolnych-obrot-nimi-lub-ich-rozwoj.html

Program skierowany jest do osób ubezpieczonych w pełnym zakresie w KRUS jako rolnik, małżonek rolnika bądź domownik, którzy podejmują prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie przetwarzania produktów rolnych. Pomoc udzielana w formie refundacji części poniesionych kosztów, tj. 50%, maksymalnie 500.000zł. Refundacja obejmuje:  zakup maszyn lub urządzeń (wraz z instalacją),  aparatury pomiarowej,  oprogramowania, wyposażenia, budowy, rozbudowy, nadbudowy, przebudowy lub remontu połączonego z modernizacją, przygotowania dokumentacji technicznej operacji.

Produkty rolne przetwarzane i zbywane w ramach rolniczego handlu detalicznego muszą się mieścić w następujących kategoriach:

1. Produkty pochodzenia niezwierzęcego
2. Przetwory z owoców: soki owocowe, dżemy, owoce suszone, inne
3. Przetwory z warzyw: kiszonki warzywne, marynaty warzywne, soki warzywne, inne
4. Przetwory z owoców i warzyw, w tym soki
5. Przetwory z warzyw i grzybów
6. Przetwory z orzechów
7. Przetwory zbożowe: mąki, kasze, płatki, otręby, inne
8. Koncentraty spożywcze: koncentraty warzywne, syropy owocowe, inne
9. Oleje
10. Mleko surowe albo mleko surowe i siara
11. Surowa śmietana
12. Jaja od drobiu
13. Jaja od ptaków bezgrzebieniowych
14. Produkty pszczele nieprzetworzone, w tym miód, pyłek pszczeli, pierzga, mleczko pszczele
15. Świeże mięso wołowe, wieprzowe, baranie, kozie, końskie, lub produkowane z tego mięsa surowe wyroby mięsne lub mięso mielone
16. Świeże mięso drobiowe lub zajęczaków, lub produkowane z tego mięsa surowe wyroby mięsne lub mięso mielone
17. Świeże mięso zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych lub produkowane z tego mięsa surowe wyroby mięsne lub mięso mielone
18. Produkty mięsne
19. Produkty mleczne lub produkty na bazie siary łącznie
20. Produkty jajeczne

Podstawowe praktyczne informacje o Rolniczym Handlu Detalicznym znajdziesz pod linkiem:

https://www.arimr.gov.pl/fileadmin/pliki/wnioski/PROW_2014_2020/Wsparcie_inwestycji_w_przetwarzanie_produktow_rolnych__obrot_nimi_lub_ich_rozwoj/2020/15_09_2020/RHD_podstawowe_informacje.pdf

Na ten moment, zdania są podzielone, tak jak pokazują filmy wyprodukowane w ramach Kampanii. Jako wieloletni propagator Krótkich Łańcuchów dostaw Żywności, Rafał Serafin przedstawia swój punkt widzenia tu – http://faow.org.pl/pl/rynki-lokalne-w-obliczu-pandemii-covid-19/

Oraz Urszuli Pordugiel i Kamila Guzewicz z Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich  http://faow.org.pl/pl/epidemia-covid-19-szansa-na-rozwoj-rynkow-lokalnych/

Centrum Doradztwa Rolnictwa w Brwinowie również zorganizowało konferencje na ten temat. Prezentacje i informacje, są dostępne tu:

https://www.cdr.gov.pl/aktualnosci-instytucje/3432-konferencja-krotkie-lancuchy-dostaw-zywnosci-w-okresie-zagrozenia-epidemicznego-doswiadczenia-producentow-i-oczekiwania-konsumentow-relacja?fbclid=IwAR3dLRV57gWuKsGuTYvpf021pq7AywtPuy14fU4lHGB27zLXpym5LLi6Coc

Jeśli chodzi o międzynarodowe perspektywy, to warto zapoznać się z raportami McKinseya – https://www.mckinsey.com/featured-insights/food-security?cid=other-eml-alt-mip-mck&hdpid=ea2fc7e7-b44b-43d3-9c9d-69cfc3bca293&hctky=2395792&hlkid=94d620a7106641479a2cf8c06e8217e7#

Komisarz KE ds. Rolnictwa Janusz Wojciechowski ogłosił we wrześniu 2020 ambitny cel dla rolnictwa ekologicznego, stwierdzając “Strategie “Z pola na stół” i Biodywersyfikacji wyznaczają ambitne cele dla sektora rolnego dla zapewnienia, że będzie on gotowy na Zielony Ład. Rolnictwo ekologiczne będzie kluczowym elementem tej transformacji, którą prowadzimy w kierunku bardziej zrównoważonego systemu żywnościowego i lepszej ochrony naszej różnorodności biologicznej. Komisja będzie wspierać sektor ekologiczny w osiąganiu do 2030 r. celu 25 % gruntów rolnych objętych rolnictwem ekologicznym, przez odpowiednią politykę i ramy prawne.” Plan działań, który ma na celu wyznaczyć ścieżkę dojścia, ma być przedstawiony do akceptacji w pierwszym kwartale 2021.

Cel osiągnięcia 25% gruntów rolnych objętych rolnictwem ekologicznym jest ambitny ponieważ dziś jest to ok. 8% gruntów w skali całej UE. Liderem jest Austria, która już dziś ma 24,1%. W Polsce jest zaledwie 3.3%. Niemniej KE uznała rozwój rolnictwa ekologicznego jako priorytet.

Szczegółowe informacje: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_20_1548?s=09&fbclid=IwAR0qSmJJtmj-4dC603DHqAVWIw1h-MDZTC5SLkepO8nchL8KqDIbCWMOiyM

Nie dysponujemy listą rolników zainteresowanych sprzedażą bezpośrednią na podkarpaciu. Proszę skontaktować się z Stowarzyszenie ProCarpatia w Rzeszowie. Zajmują się żywnościowym produktem lokalnym od wielu lat, współpracując z przetwórcami i rolnikami oraz z Marszałkiem Województwa itp… tel. +48 17 8528526
e-mail: info@procarpathia.pl

www.procarpathia.pl

www.sklep.podkarpackiesmaki.pl

www.karpackiszlakwina.pl

www.szlakpodkarpackiesmaki.pl

W naszej Kampanii Wiedz i Mądrze Jedz (https://prostoodrolnika.pl), którą prowadzimy od 3 lat spotkaliśmy też rolników-przedsiębiorców z Podkarpacia, z którymi można rozmawiać bezpośrednio z uwagi na skalę ich działania. Proszę szukać w filmach oraz w rekomendacjach – https://prostoodrolnika.pl/rekomendacje/

Warto nawiązać kontakt i współpracę z Podkarpackim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Boguchwale. Prowadzą ciekawą i cenną inicjatywę Podkarpackiego E-Bazarku, która gromadzi rolników/producentów zainteresowanych sprzedażą bezpośrednią na wirtualnej platformie – https://podkarpackiebazarek.podrb.pl/  Przedsięwzięcie ma charakter ogólno-wojewódzki, a więc jest raczej promocyjne. Na tej stronie można znaleźć producentów zainteresowanych sprzedażą producentów, z którymi można nawiązać kontakt bezpośredni. Podane są informacje kontaktowe.

Zachęcanie do legalnej sprzedaży, spełniającej wszystkie obowiązujące standardy i wymogi bezpieczeństwa żywności, to podstawa Kampanii Wiedz i Mądrze Jedz. Pokazujemy, że prowadzenie działalności, zgodnie z obowiązującymi przepisami, w tym Rolniczego Handlu Detalicznego, wystawiania faktur RR i inne czynności formalno-prawne, jest korzystne dla producentów i też dla konsumentów.

Warto nawiązać kontakt i współpracę z miejscowym Urzędem Skarbowym ponieważ to właśnie te urzędy prowadziły w ostatnim czasie w wielu miejscach w kraju kampanie informacyjne.

Wytyczne i wymogi co do sposobu dokumentowania ilości żywności sprzedawanej w ramach Rolniczego Handlu Detalicznego są zawarte w § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz sposobu jej dokumentowania (Dz. U. z 2016 r. poz. 2159). „Podmiot prowadzący rolniczy handel detaliczny ma obowiązek prowadzenia i przechowywania dokumentacji umożliwiającej określenie ilości żywności zbywanej rocznie w ramach takiego handlu, odrębnie za każdy rok kalendarzowy, zawierającej następujące informacje:

• numer kolejnego wpisu,
• datę zbycia żywności,
• ilość i rodzaj zbytej żywności.

Dodatkowo, podmioty prowadzące Rolniczy Handel Detaliczny powinny spełniać również wymogi określone w rozporządzeniu (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 178/2002 z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającym ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującym Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającym procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz. Urz. UE L 31 z 1.02.2002, str. 1, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463), w tym możliwość śledzenia żywności (art. 18 rozporządzenia), jeżeli pozyskują produkty do produkcji żywności od innych podmiotów lub zbywają ją innym podmiotom niebędącym konsumentem. Jest to wymóg konieczny dla zapewnienia bezpieczeństwa żywności i wiarygodności informacji przekazywanych konsumentom oraz narzędzie wspomagające wycofanie z obrotu żywności, która nie jest bezpieczna.

Jak najbardziej Koło Gospodyń Wiejskich (KGW) może jak najbardziej organizować inicjatywy Krótkich Łańcuchów dostaw Żywności.

Agencja Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa dysponuje budżetem na kwotę 40 mln zł na wparcie Kół Gospodyń Wiejskich. Dofinansowanie do 5.000 zł można pozyskać na działalność statutową Koła.  Cele, na jakie koła gospodyń wiejskich mogą przeznaczyć przyznaną pomoc finansową, określa art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich (Dz. U. z 2020 r. poz. 553 i poz. 932), zgodnie z którym KGW może wydatkować pomoc na realizację celów związanych z :

1. działalnością społeczno-wychowawczą i oświatowo-kulturalną w środowiskach wiejskich;
2. działalnością na rzecz wszechstronnego rozwoju obszarów wiejskich;
3. rozwojem przedsiębiorczości kobiet;
4. inicjowaniem działań na rzecz poprawy warunków życia i pracy kobiet na wsi;
5. upowszechnianiem i rozwijaniem form współdziałania, gospodarowania i racjonalnych metod prowadzenia gospodarstw domowych;
6. reprezentacją interesów środowiska kobiet wiejskich wobec organów administracji publicznej;
7. rozwojem kultury ludowej, w tym w szczególności kultury lokalnej i regionalnej.

https://www.arimr.gov.pl/krajowy-rejestr-kol-gospodyn-wiejskich/dokumenty-niezbedne-do-przyznania-pomocy.html?fbclid=IwAR3wIDxPc1WChrEDO-238pIgdmf6psiHxvsIHV1pnIoXWviqD7sNZdx3XVE

Środki te mogą być wykorzystane na inicjatywę tworzenia Klubu Zakupowego lub innej formy „rynku dla produkty wyprodukowane lokalnie”. KGW mogą prowadzić sprzedaż produktów regionalnych pod warunkiem, że na fakturze/rachunki jest stosowny zapis.

Kluczowe akty prawne regulujące działalność KGW to:

• Ustawa z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich (Dz. U. z 2020 r. poz. 553) – https://www.arimr.gov.pl/fileadmin/pliki/KGW/2020/A/ustawa_o_KGW_-_tekst_jednolity.pdf
• Ustawa z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie ustawy o kołach gospodyń wiejskich https://www.arimr.gov.pl/fileadmin/pliki/KGW/2020/A/ustawa_o_zmianie_ustawy_KGW.pdf

Nie ma takiego odpowiednika. I raczej nie będzie. Główny Inspektorat Weterynaryjny przygotował szereg dokumentów dla prowadzących działalność w ramach Rolniczego Handlu Detalicznego, które przedstawiają stosowne wytyczne oraz wymogi prawne. Są one dostępna pod następującym adresem:

https://www.wetgiw.gov.pl/handel-eksport-import/rolniczy-handel-detaliczny

Ponadto, jest mnóstwo prezentacji i filmów dotyczących dobrych praktyk w zakresie przetwórstwa w małej skali dostępnych na stronach Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie – https://cpsz.cdr.gov.pl/

Należy podkreślić, że najważniejsza sprawa z punktu widzenia wymogów prawnych, to zapewnienie przez producenta bezpieczeństwa zakresie produkcji i dystrybucji żywności. Wytyczne i wskazówki co do obowiązujących standardów bezpieczeństwa są zawarte w rozporządzeniach Unii Europejskiej. Chodzi tu w szczególności o „Wytyczne dotyczące wykonania niektórych przepisów rozporządzenia (WE) nr 852/2004 w sprawie higieny środków spożywczych” – dostępne pod adresem: https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/biosafety_fh_legis_guidance_reg-2004-852_pl.pdf

Przepisy bezpieczeństwa żywności Unii Europejskiej wymagają interpretacji w określonych sytuacjach i dają możliwość elastyczności. Ważnym dokumentem roboczym  to: „Dokument roboczy służb Komisji w sprawie interpretacji niektórych przepisów dotyczących elastyczności, przewidzianych w regulacjach prawnych w sprawie higieny. Najczęściej zadawane pytania. Wytyczne dla przedsiębiorstw sektora spożywczego”. Dokument ten jest dostępny pod adresem: https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/biosafety-hygiene-faq_all_business_pl.pdf

Zachęcamy do zasięgania porad dotyczących prowadzenia Rolniczego Handlu Detalicznego w Ośrodkach Doradztwa Rolniczego lub w zakresie przepisów bezpieczeństwa żywności u właściwego ze względu na siedzibę zakładu lub miejsce prowadzenia działalności Powiatowego Lekarza Weterynarii albo Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego.

HACCP (ang. Hazard Analysis and Critical Control Points) to System Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli.

HACCP to metoda zapewniania bezpieczeństwa żywności, która opiera się przede wszystkim na zapobieganiu zagrożeniom. Polega ona na zidentyfikowaniu miejsc, w których mogą pojawić się niebezpieczeństwa i odpowiednim zareagowaniu, jeżeli zagrożenie wystąpi. Zasady i wymogi HACCP powinny być zastosowane również w Rolniczym Handlu Detalicznym ponieważ ich zastosowania stanowi podstawę dla zapewnienia bezpieczeństwa żywności.

Jest to postępowanie mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa żywności przez identyfikację i oszacowanie skali zagrożeń z punktu widzenia wymagań zdrowotnych żywności oraz ryzyka wystąpienia zagrożeń podczas przebiegu wszystkich etapów produkcji i obrotu żywnością. System ten ma również na celu określenie metod eliminacji lub ograniczania zagrożeń oraz ustalenie działań korygujących.

Podstawa prawna czyli obowiązek posiadania wdrożonego systemu HACCP reguluje: Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U.2010.136.914 z zm.) oraz następujące rozporządzenia:

• ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 178/2002 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności
• Rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych.

Zgodnie z art. 5 ust. 3 ww. rozporządzenia (WE) nr 852/2004 wymóg opracowania i utrzymywania procedur na podstawie zasad HACCP ma zastosowanie wyłącznie do podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa spożywcze uczestniczące w jakimkolwiek etapie produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności po produkcji podstawowej i działaniach powiązanych.

W ramach Rolniczego Handlu Detalicznego, rolnik może przetwarzać żywność m.in. we własnej kuchni przy zachowaniu warunków higienicznych określonych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego nr 852 z 2004 roku. Obowiązuje przy tym zasada, że w przypadku gdy produkcja prowadzona jest przy wykorzystaniu pomieszczeń używanych głównie jako prywatne domy np. kuchni, obowiązują uproszczone wymagania higieniczne. Każdy przypadek powinien być jednak rozpatrywany indywidualnie, biorąc pod uwagę stan kuchni, wyposażenie oraz warunki prowadzenia przetwórstwa. Kuchnia powinna być dostosowana do rodzaju i wielkości prowadzonej produkcji, tak aby zapewnić, że wszystkie operacje będą wykonywane w sposób higieniczny, minimalizujący ryzyko zanieczyszczenia krzyżowego. Wymogi higieniczne będą weryfikowane według kryteriów bezpieczeństwa żywności i oceny ryzyka (czyli wg. wymogów i zasad HACCP).

Dobra Praktyka Higieniczna (GHP) oraz Dobra Praktyka Produkcyjna (GMP) stanowią podstawę dla funkcjonowania systemu HACCP. Wszystkie stosowane w zakładzie techniki i metody pracy oraz zalecenia dotyczące higieny powinny być opisane za pomocą odpowiednich procedur lub instrukcji uwzględniających szczegółowe wymagania jakie powinny być spełnione. W przypadku Rolniczego Handlu Detalicznego należy stosować uproszczoną procedurę HACCP. Procedura powinna być opracowywana dla potrzeb kontroli wewnętrznej w celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności poprzez przestrzeganie zasad higieny. Zasady określone w  procedurze powinny być przestrzegane przez wszystkie osoby mające kontakt z żywnością, a na żądanie organów urzędowej kontroli żywności muszą być przedstawiane dowody potwierdzające wdrożenie i stosowanie tej procedury.

Główny Inspektorat Sanitarny opracował wytyczne dobrej praktyki higienicznej (ang. Good Hygiene Practice GHP) i produkcyjnej do stosowania przy produkcji w warunkach domowych środków spożywczych niezwierzęcego pochodzenia o niskim ryzyku. Dokument ten de facto opisuje procedury GHP dla potrzeb HACCP w Rolniczym Handlu Detalicznym. Dokument jest dostępny: http://www.pis.lodz.pl/data/other/wytyczne_ghp_rolnicy__rhd_20_01_17_.pdf

Informacje opisujące zasady i praktyki elastyczności we wdrażaniu systemów i procedur bezpieczeństwa żywności są zawarte w dokumencie pt. „Zawiadomienie Komisji w sprawie wytycznych dotyczących wdrażania systemów zarządzania bezpieczeństwem żywności obejmujących programy warunków wstępnych i procedury oparte na zasadach HACCP, uwzględniając ułatwienia/elastyczność w zakresie wdrażania w niektórych przedsiębiorstwach spożywczych” https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52016XC0730(01)&from=EN 

Obecnie w Unii Europejskiej chronionych jest ponad 1400 zarejestrowanych Oznaczeń Geograficznych i Nazw Pochodzenia. Najwięcej zarejestrowanych produktów pochodzi z Włoch i Francji. Zarejestrowanych Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności jest dużo mniej – 64. Z Polski jest w sumie 47 produktów:

Najaktualniejsze informacje na temat zarejestrowanych nazw, kategorii produktów oraz liczby nazw zarejestrowanych przez dane państwo członkowskie znajdują się pod adresem:

https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/food-safety-and-quality/certification/quality-labels/geographical-indications-register/

Zgodnie z przepisami UE zarejestrowane nazwy (ChNP i ChOG) są chronione przed:

• wszelkim bezpośrednim lub pośrednim wykorzystywaniem w celach komercyjnych nazwy zarejestrowanej w odniesieniu do produktów nieobjętych rejestracją, jeśli produkty te są porównywalne do produktów zarejestrowanych pod tą nazwą lub jeśli jej stosowanie stanowi wykorzystywanie renomy chronionej nazwy, w tym również w sytuacji, gdy produkty te są wykorzystywane jako składnik;
• wszelkiego rodzaju niewłaściwym stosowaniem, imitacją lub przywołaniem, nawet jeśli podano prawdziwe pochodzenie produktów lub usług lub jeśli chroniona nazwa została przetłumaczona lub towarzyszą jej określenia takie jak: „styl”, „typ”, „metoda”, „zgodnie z recepturą stosowaną”, „imitacja” i tym podobne, w tym jeśli produkty te są wykorzystywane jako składnik;
• wszelkimi innymi fałszywymi lub mylącymi wskazaniami odnoszącymi się do pochodzenia, charakteru lub podstawowych właściwości produktu, które są podane na opakowaniu wewnętrznym lub zewnętrznym, w materiale reklamowym lub dokumentach odnoszących się do danego produktu oraz opakowaniem produktu w pojemnik mogący przekazać fałszywe wrażenie co do jego pochodzenia;
• wszelkimi innymi praktykami mogącymi wprowadzić konsumentów w błąd co do prawdziwego pochodzenia produktu.

W przypadku Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności (ChNP) zarejestrowane nazwy są chronione przed wszelkiego rodzaju niewłaściwym stosowaniem, imitacją lub przywołaniem oraz przed wszelkimi innymi praktykami, które mogłyby wprowadzić w błąd konsumentów.

Zródło i więcej informacji: https://uprp.gov.pl/pl/przedmioty-ochrony/oznaczenia-geograficzne/oznaczenia-geograficzne-w-systemie-wspolnotowym

Z dniem 1 stycznia 2017 roku weszła w życie ustawa o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, która wprowadziła możliwość stosowania oznakowania PRODUKT POLSKI. Powyższe przepisy określają jednolite kryteria dotyczące dobrowolnego umieszczania informacji PRODUKT POLSKI. Stanowią one, że produkty muszą być wyprodukowane z surowców wytworzonych na terenie Polski z tym, że w produktach przetworzonych dopuszcza się użycie importowanych składników (np. przypraw, bakalii) w ilości do 25% masy tych produktów, pod warunkiem, że składniki takie nie są wytwarzane w kraju.

Przepisy regulujące stosowania tego znaku, to:

Ustawa z dnia 4 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. z 2016 r. poz. 2007)

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie wzoru znaku graficznego zawierającego informację “Produkt polski”

Produkty nieprzetworzone mogą zostać oznakowane informacją PRODUKT POLSKI jeżeli produkcja, uprawa lub hodowla, w tym zbiory, dojenie w przypadku krów, owiec i kóz odbyła się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku mięsa dodatkowo wymaga się, aby zostało pozyskane ze zwierząt urodzonych, chowanych i ubitych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a w przypadku innych niż mięso produktów pochodzenia zwierzęcego, aby zostały one pozyskane od zwierząt, których chów odbywa się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Produkty przetworzone uzyskane w wyniku przetworzenia produktów nieprzetworzonych, dla których można stosować informację PRODUKT POLSKI muszą dodatkowo odpowiadać następującym wymaganiom:

1. ich przetworzenie odbyło się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
2. wszystkie ich składniki nieprzetworzone spełniają wymagania wskazane powyżej dla produktów nieprzetworzonych, które mogą zostać oznakowane informacją PRODUKT POLSKI;
3. inne, niż wskazane wyżej składniki nie mogą przekraczać 25% łącznej masy wszystkich składników w chwili ich użycia do wyprodukowania tego produktu (z wyłączeniem użytej wody) oraz składników tych nie można zastąpić takimi samymi składnikami, które zostały wyprodukowane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Podmiot odpowiedzialny za oznakowanie produktu, który będzie chciał w oznakowaniu podać informację o spełnianiu powyższych kryteriów – może to zrobić albo poprzez umieszczenie informacji PRODUKT POLSKI albo poprzez umieszczenie znaku graficznego zawierającego tę informację. Podmioty, które umieszczą informację PRODUKT POLSKI bez spełnienia powyższych kryteriów będą podlegały karze określonej przepisami ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2178, z 2020 r. poz. 285.).

Wzór znaku graficznego zawierającego informację PRODUKT POLSKI określiły przepisy rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie wzoru znaku graficznego zawierającego informację PRODUKT POLSKI” (Dz.U. z 2016 r. poz. 2148 z późn. zm.).

Określenie wzoru znaku „produkt polski” miało na celu umożliwienie konsumentom łatwiejsze wyszukiwanie produktów spełniających kryteria określone w ustawie o jakości handlowej dla  informacji „Produkt polski” czyli wytworzonych w Polsce z użyciem polskich surowców.

Jeśli chodzi o koszty, to nie ma żadnych opłat ponieważ nie ma procesu i podmiotów certyfikujących czy też przydzielających prawo do korzystania ze znaku.  By korzystać ze znaku, producent musi spełnić stawiane w przepisach wymagania w odniesieniu do konkretnych produktów. Jeśli uzna, że je spełnia, to może bez pytania nikogo o zgodę oznaczyć swoje produkt tym znakiem. Oznacza to, że korzystanie ze znaku nie wiąże się z żadnymi dodatkowymi kosztami.

Zgodność z przepisami producentów posługujących się znakiem kontroluje  Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (www.ijhar-s.gov.pl). W razie stwierdzenia nieprawidłowości – czyli stosowania oznaczenia „Produkt polski” niegodnie z przepisami, inspektorzy IJHAR-S mogą ukarać przedsiębiorcę karą grzywny lub mandatem określonym przepisami o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych.

Źródło i więcej informacji – http://www.produktpolski.pl/ oraz https://www.gov.pl/web/produktpolski

Wspólna polityka rolna (WPR), zapoczątkowana w 1962 r., jest kluczowym elementem polityki Unii Europejskiej (UE) i wydatkowania środków z ogólnego budżetu UE. WPR jest wspólnie uzgadniana przez wszystkie państwa członkowskie UE i dotyczy wszystkich państw członkowskich.

Więcej: https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/key-policies/common-agricultural-policy/cap-glance_pl

http://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/BASLeksykon.xsp?id=2855083FF3A199F4C1257A590046C9C2&litera=W

Cele WPR to:

• wspieranie rolników i poprawa wydajności rolnictwa przez zapewnienie stabilnych dostaw żywności po przystępnych cenach
• zapewnienie unijnym rolnikom odpowiedniego standardu życia
• wspieranie zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi i przeciwdziałania zmianie klimatu
• ochrona obszarów wiejskich i krajobrazów w całej UE
• kultywowanie gospodarki wiejskiej przez promowanie zatrudnienia w rolnictwie, przemyśle rolno-spożywczym i w sektorach powiązanych.

W praktyce oznacza to dofinansowanie

1. Dochodów rolników za pomocą płatności bezpośrednich, aby w ten sposób zapewnić stabilność ich dochodów i wynagradzać rolników za działalność pro-ekologiczną i dostarczanie dobra wspólnego np. ochrona krajobrazu, ochrona różnorodności biologicznej.
2. Wspierania rynków rolnych– interwencje np. by zapobiec trudnym sytuacjom na rynku, które zagrażają zdrowiu lub wynikają z tymczasowych nadwyżek określonych produktów na rynku. Tu przykładami to przeciwdziałanie ASF czy też perturbacje rynkowe związane s pandemią Covid-19
3. Rozwoju obszarów wiejskich – projekty i programy mające na celu społeczno-gospodarczy rozwój terenów wiejskich.

Udział wydatków na WPR w budżecie UE od wielu lat stale się zmniejsza. Na początku lat osiemdziesiątych wydatki na WPR stanowiły 66 % budżetu UE, natomiast ogółem na WPR w 2019 r. przeznaczono 36,1 % budżetu Unii (58,4 mld EUR). Wyniki to z programu reform WPR, który ma zapewnić, że produkcja żywności we wszystkich krajach UE ma zapewnić dostęp do wysokiej jakości żywności oraz wspierać unikalny europejski model rolnictwa. Ustalenie zakresu i budżetu WPR na lata 2021–2027 rozpoczęło się jeszcze w 2018 roku, kiedy to Komisja Europejska przygotowała wstępną propozycję zapisów tej polityki. Od tego czasu trwają dyskusji, konsultacje i negocjacje.

Do zadań WPR w latach 2021-2027 należeć ma również, w coraz to większym rozmiarze, ochrona klimatu, dbanie o środowisko naturalne, zachowanie krajobrazów i różnorodności biologicznej oraz dynamiczny rozwój obszarów wiejskich. Propozycje Komisji Europejskiej „zazielenia” WPR wiążą się ściśle z celami i zasadami Europejskiego Zielonego Ładu, a w szczególności z dwoma strategiami, które zostały ogłoszone przez Komisję Europejską w maju 2020:

• Strategia ochrony różnorodności biologicznej – czyli ochrona zasobów przyrodniczych. Kluczowe dokumenty znajdziesz – https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal/actions-being-taken-eu/eu-biodiversity-strategy-2030_pl#documents
• Strategia Od Pola do Stołu – czyli zarządzenie jakością i bezpieczeństwem żywności – https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/fs_19_6727

Te dwie strategie stanowią podstawę dla priorytetu Europejskiego Zielonego Ładu. Zostały one przyjęte w szczytowym okresie pierwszej fali pandemii Covid-19 i mają stanowić ważnym elementem planu przeciwdziałaniu skutkom pandemii.

WPR, tak jak i cały budżet UE, musi być zatwierdzony przez wszystkie państwa UE i przez Parlament Europejski. Ważnym elementem uzgodnień, które są jeszcze w trakcie ustalania i uzgadniania, polegają na pogodzenie celów WPR z celami Europejskiego Zielonego Ładu, w tym w szczególności dwóch ww. strategii.

W piątek 23 października 2020 r. Parlament Europejski opowiedział się za przyjęciem wniosku dotyczącego wspólnej polityki rolnej na lata 2021–2027. Przegłosowana została propozycja, której zapisy wg. wielu komentatorów, uniemożliwią osiągniecie przez Unię Europejską celów Zielonego Ładu .

Cenny komentarz nt. praktycznego znaczenia nowego WPR dla rolników i społeczności wiejskich w Polsce z punktu widzenie zewnętrznego można znaleźć tutaj – https://www.arc2020.eu/tag/cap-in-poland/

Tak – ubywa gospodarstw ekologicznych w Polsce. Na koniec 2019, wg. danych JIHARS było dokładnie: 18 637 gospodarstw ekologicznych, co daje ok. 3,1% ogólnej liczby gospodarstw i jedno z przedostatnich miejsc w UE.  Suma użytków ekologicznych na koniec roku to 507 637,13 ha (w tym: w trakcie konwersji 117.363,11 ha, a po konwersji 390.274,02). W latach 2013-2017 nastąpiła redukcja o aż 24%, do 20 tys., a areał użytków zmniejszył się o 26%, do 495 tys. ha.

Dane oraz inne informacje statystyczne dot. rolnictwa ekologicznego w Polsce, są dostępne na: https://www.gov.pl/web/ijhars/dane-o-rolnictwie-ekologicznym

Przyczyny tego zjawiska mogą być związane z wstrzymaniem produkcji ekologicznej przez część gospodarstw wraz z końcem dopłat po okresie pięcioletnim, zmianami w systemie płatności bezpośrednich, przechodzeniem na emeryturę doświadczonych rolników i brakiem następców, rosnącą biurokracją w systemie rolnictwa ekologicznego, embargiem ze strony Rosji oraz trudnościami z uzyskaniem opłacalności przy niewielkiej skali produkcji w kolejnych latach. Należy też zauważyć, że z systemu produkcji ekologicznej wycofały się gospodarstwa, które były nastawione głównie na dopłaty, a nie na produkcję i sprzedaż.

Jeśli chodzi o to, co należy zrobić by zwiększyć liczebność i znaczenie gospodarstw ekologicznych, to w roku 2019, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zleciło Instytutowi Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN przenalizowanie systemów wsparcia rolnictwa ekologicznego w Niemczech, we Włoszech, Austrii oraz Irlandii. Na podstawie przeprowadzonych badań, autorzy przedstawili 6 rekomendacji:

Propozycja 1. Poprzez debatę publiczną zdefiniować i uzgodnić priorytet dla żywności ekologicznej. Aby produkcja żywności ekologicznej dynamicznie się rozwijała, warunkiem koniecznym wydaje się uczynienie z niej poważnego i wysoko plasowanego priorytetu politycznego z wyraźnie określonymi mierzalnymi celami (powierzchnia upraw ekologicznych, wartość sprzedaży itp.). Najlepiej, aby taki priorytet był przedmiotem konsensu ponad podziałami politycznymi i partyjnymi. Dobrym przykładem jest wpisanie celów rolnictwa ekologicznego w umowę koalicyjną w Niemczech lub wyznaczenie dwóch prosto mierzalnych celów we Włoszech.

Propozycja 2. Opracować strategię prowadzącą do realizacji celów określonych w przyjętych priorytetach. Jasna, spójna i średniookresowa (horyzont do 2025)strategia prowadząca do założonych celów. Strategia zawierająca kilka precyzyjnie określonych celów, oprzyrządowana programowo i instytucjonalnie, ze stałym mechanizmem monitorowania realizacji.

Propozycja 3. Zapewnić wieloletnie stabilne finasowanie strategii z budżetu krajowego. Zapewnienie proporcjonalnego do celów określonych w strategii, stabilnego finansowego wspierania segmentu żywności ekologicznej z budżetu krajowego poprzez mechanizmy, które nie mogą być finansowane ze środków Krajowego Planu Strategicznego (patrz. np. krajowe wsparcie dla ekologii we Włoszech).

Propozycja 4. Znacząco zwiększyć alokację na rolnictwo ekologiczne w nowym Krajowym Planie Strategicznym. Zwiększenie udziału rolnictwa ekologicznego w programach rozwoju wsi finansowanych przez WPR. Instrumenty i płatności powinny zachęcać do konwersji z rolnictwa konwencjonalnego na ekologiczne oraz powinny być ściśle powiązane z wprowadzaniem produkcji ekologicznej do obrotu. Wzmocnienie zachęt do zwiększania stopnia przetwarzania produktów ekologicznych w gospodarstwach i krajowych przetwórniach.

Propozycja 5. Dobrze dopasować badania naukowe i zapewnić sprawne doradztwo. Produkcja żywności ekologicznej dzisiaj i w przyszłości to nie jest powrót do tradycji. Jej przyszłością jest czerpanie z tradycji, wykorzystywanie praw natury, ale również zaprzęganie innowacyjnych rozwiązań w uprawie, pielęgnacji, przechowywaniu i przetwórstwie. Wymaga to długofalowych badań naukowych, w tym finasowania wieloletnich programów badawczych, systemu wdrażania innowacji i dobrze zorganizowanego transferu wiedzy – w tym doradztwa reagującego ad-hoc na pojawiające się problemy z uprawami i hodowlami ekologicznymi.

Propozycja 6. Systematycznie stymulować organizowanie się rolników i przetwórców. Sukcesom w rozwoju produkcji żywności ekologicznej w analizowanych krajach zawsze towarzyszyło dobre organizowanie się rolników w rożnych formach i strukturach. Trzeba wyciągnąć wnioski z dotychczasowych niepowodzeń integracji środowisk zajmujących się produkcją żywności ekologicznej w Polsce oraz skorzystać z doświadczeń krajów i regionów, w których integracja, osiągając wysoki poziom, w decydującym stopniu wpłynęła na dynamiczny wzrost oraz skalę produkcji i sprzedaży.

Raport z projektu badawczego IRWIR PAN pt.  Instrumenty efektywnego wsparcia instytucjonalnego, prawnego i finansowego na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego, w szczególności na rzecz grup i organizacji producentów ekologicznej żywności – międzynarodowa analiza porównawcza krajowych systemów wsparcia rolnictwa i przetwórstwa ekologicznego oraz stworzenie benchmarku dla rozwiązań polskich, dostępny tu:

http://www.irwirpan.waw.pl/716/badania/instrumenty-efektywnego-wsparcia-instytucjonalnego-prawnego-i-finansowego-na-rzecz-rozwoju-rolnictwa-ekologicznego-w-szczegolnosci-na-rzecz-grup-i-organizacji-producentow-ekologicznej-zywnosci-miedzynarodowa-analiza-porownawcza-krajowych-systemow-wsparcia-rolnictwa-i-przetworstwa-ekologicznego-oraz-stworzenie-benchmarku-dla-rozwiazan-polskich

Rolnictwo Wspierane przez Społeczność to forma współpracy rolników i konsumentów oparta na bezpośrednich relacjach i wzajemnym wsparciu. Jest to forma relacji „prosumenckiej” oparta na wspólnym rozwiązywania problemów produkcji i dystrybucji zaangażowanych producentów i konsumentów. Forma ta opiera się na solidarnym inwestowaniu czasu i pieniędzy konsumentów w partycypujących producentów – zazwyczaj małe, lokalne, rodzinne gospodarstwa rolne – tak aby zapewnić sobie regularny dostęp do świeżej, zdrowej, smacznej żywności. Zaangażowane strony, tj. producenci i konsumenci wspólnie decydują o sprawiedliwej cenie, krzewiąc zaufanie i trwałą współpracę. Różne formy RWS powstały z inicjatywy konsumentów, zainteresowanych dostępem do sezonowej żywności wprost od konsumenta w powiązaniu z chęcią przyczynienia się do przetrwania małych gospodarstw rodzinnych z uwagi na ich znaczenie dla krajobrazów kulturowych, tradycji, ochrony różnorodności biologicznej i innych wartości związanych z produkcją żywności w małej skali. Kooperatywy żywnościowe są formą RWS.

Wyróżniająca cecha rozwiązań RWS, to formuła w której konsumenci płacą „z góry” za produkty żywnościowe za cały sezon. W ten sposób, producenci mają zagwarantowany rynek zbytu i mogą się skupić na wyprodukowaniu produktów o jak najwyższej jakości pod potrzeby konsumentów. Inicjatywa RWS sprowadza się do 3 kroków:

1. Grupa konsumentów i producentów na określonym obszarze geograficznym decydują się na współpracę na okres całego sezonu rolniczego. Konsumencie zobowiązują się do regularnego odbioru produktów (warzywa, owoce, nabiał, mięso czy też inne produkty) oferowanych przez partycypujące w grupie gospodarstwa.
2. Na początku sezonu uczestnicy płacą określoną sumę pieniędzy z góry – może to być całość kwoty, albo może być w ratach. Cena za całość ustalana jest przez rolników w porozumieniu z konsumentami na podstawie szacowanych kosztów (koszt nasion, sadzonek, uprawy, płace pracowników, częstotliwości dostaw, transport do miejsca dostawy)..
3. W trakcie sezonu konsumenci i rolnicy umawiają się co do formy odbioru. Może być jeden punkt odbioru albo kilka, do którego rolnicy przywożą produkty, a w których konsumenci je odbierają. Zazwyczaj produkty są w formie paczki albo skrzynki.

W Polsce ruch RWS oraz kooperatyw żywnościowych się dynamicznie rozwija, w szczególności w wyniku ograniczeń wprowadzonych w przeciwdziałaniu pandemii Covid-19. Fundacja Agri-Natura z siedzibą w Ostrowie Mazowieckim pełni rolę animatora tej formy współpracy rolników i konsumentów w Polsce – www.agrinatura.pl

Fundacja organizuje szkolenia w zakresie RWS. Następny cykl szkoleń zaczyna się 22 października 2020 – https://agrinatura.pl/zakladam-rws-szkolenie-dla-rolnikow-22-10-2020-zapraszamy/

Konsumenci są coraz bardziej zainteresowanie kupowaniem żywności wprost od rolnika, a rolnicy coraz bardziej zainteresowani sprzedażą bezpośrednią. Pierwsza grupa RWS w Polsce została założona w 2012 roku w Warszawie przez kilku członków Warszawskiej Kooperatywy Spożywczej wraz z pomocą osoby mającej doświadczenie w prowadzeniu RWS z Czech. Dziś funkcjonuje w Polsce kilkanaście RWS-ów i powstają kolejne. Można się zapisać na szkolenia i uzyskać doradztwo by uruchomić RWS we własnej okolicy. O ruchu RWS i o aktualnościach, polecamy: http://wspierajrolnictwo.pl/rwsy-w-polsce/

Bardzo przydatnym poradnikiem jest przewodnik praktyczny, który przygotowali Julia Olszewska i Piotr Trzaskowski w roku 2014 pt. Rolnictwo Wspierane przez Społeczność partnerstwo między rolnikami a konsumentami – praktyczny przewodnik

http://rws.agrinatura.pl/wp-content/uploads/2015/10/PrzewodnikRWS-NET.pdf

O znaczeniu RWS dla kooperatyw spożywczych w Polsce, polecamy filmik – https://vimeo.com/103417977

RWS to ruch międzynarodowy, który już zgromadził sporo doświadczeń. Warto zajrzeć na stronę międzynarodowej sieci RWS – https://urgenci.net/

Ważny i wciąż aktualny artykuł opisujący ruch RWS we Francji, Niemczech, Szwajcarii i Belgii (w j. angielskim) to: Community Supported Agriculture An overview of characteristics, diffusion and political interaction in France, Germany, Belgium and Switzerland, Schlicht, S., LeGallic, T., Volz, P., Weckenbrock, P. (2012). Dostępny tu: http://www.agronauten.net/wp-content/uploads/2014/03/Community-Supported-Agriculture-An-overview-of-characteristics-diffusion-and-political-interaction-in-France-Germany-Belgium-and-Switzerland.pdf

Jest kilka sposobów. Pierwszy polega na uzyskaniu dostępu do listy adresowej certyfikowanych gospodarstw ekologicznych w Polsce. Lista jest publiczne dostępna i zawiera nazwiska i adresy. Baza jest dostępny w rozbiciu na województwa i dość szczegółowa. Prowadzi ją Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS). Informacja o producentach ekologicznych i produkcji ekologicznej jest przekazywana w postaci wykazu w wersji elektronicznej w pliku Excel / plikach Excel (liczba plików zależy od zakresu informacji podanych w formularzu) na adres e-mail podmiotu zainteresowanego. Informacje i formularz: https://www.gov.pl/web/ijhars/udostepnianie-informacji-o-producentach-w-rolnictwie-ekologicznym

Inna możliwość do dołączenie do grupy prywatnej „rolnictwo ekologiczne” na facebook, która jest dość aktywna i w której jest zaangażowanych sporo rolników ekologicznych. W grupie jest już prawie 6.000 członków. Trzeba wystąpić do organizatorów grupy o przejęcie: https://www.facebook.com/groups/516688888468883

Działanie tego typu w pojedynkę jest trudne i obarczone wielkim ryzykiem. Kluczem do sukcesu, to 3 sprawy:

• Zapewnienie konsumenta, że produkty oferowane na sprzedaż (przetworzone i nieprzetworzone) spełniają wszystkie wymogi bezpieczeństwa żywności, i co za tym idzie są w pełni legalne. Tu należy dobrać odpowiednią formę sprzedaży (tj. Rolniczy Handel Detaliczny, Marginalna Lokalna Ograniczona) i ew. zadbać o certyfikaty, potwierdzające jakość czy też ekologiczne czy tradycyjne metody produkcji.
• Zorganizowanie punktu sprzedaży (sklepu) na terenie gospodarstwa lub pobliżu. Wymaga to zorganizowania odpowiedniej infrastruktury oraz ustalenia zasad funkcjonowania sklepu, w tym też godzin otwarcia.
• Współpraca z innymi rolnikami, producentami i konsumentami. Kluczowa sprawa dla pozyskania i utrzymania grupy stale kupujących klientów to promocja i rekomendacja innych. Coraz więcej rolników decyduje się z tego powodu na współpracę z innymi mniej lub bardziej formalnej, zachowując swoją autonomie jeśli chodzi o prowadzenie polityki cenowej i ofertowej.

Dobrym przykładem tego typu podejścia jest Wiejska E-Skrzynka w Kujawsko-Pomorskim, która powstała przy wsparciu Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego. Indywidualni rolnicy i producenci zrzeszyli się w Stowarzyszenie Producentów E-Skrzynki w celach wspólnej promocji i marketing. Natomiast każdy z nich rozwija własne kanały dystrybucji, w tym też tworząc punktu sprzedaży (sklepy) w gospodarstwie.

Więcej o Wiejskiej E-Skrzynce – http://wiejskae-skrzynka.pl/

Filmik opisujący doświadczenia Pana Tomasza Ostrowskiego, rolnika z Gogolina w zakresie tworzenia punktu sprzedaży w swoim gospodarstwie można zobaczyć tu: https://www.youtube.com/watch?v=e-lJ87CZpv4&feature=youtu.be

Jeszcze nie wiadomo ponieważ negocjacje trwają co do ostatecznego kształtu Wspólnej Polityki Rolnej oraz kwestii na ile spełnione będą założenia Europejskiego Zielonego Ładu, w tym Strategii: od pola do stołu. Ostateczne ustalenia będą znane pod koniec roku.

• Strategia Od Pola do Stołu – czyli zarządzenie jakością i bezpieczeństwem żywności – https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/fs_19_6727
• Oficjalny tekst dokumentu „Europejski Zielony Ład” (we wszystkich językach UE), znajdziesz tu: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1576150542719&uri=COM%3A2019%3A640%3AFIN

Komisja Europejska zaproponowała aby do 2030 roku, 25% powierzchni użytków rolnych w Unii Europejskiej stanowiło rolnictwo ekologiczne. Intepretując to, że w każdym państwie UE trzeba będzie w ciągu najbliższych 10 lat wykazać 25% powierzchni ekologicznej, byłoby dla Polski ogromnym wyzwaniem mając na uwadze, że dzisiaj ekologiczne użytki rolne to mniej niż 4%. Propozycje co do liczby ze strony Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie są w tym momencie znane.

Dla rolnika będzie ważne coś innego. Mianowicie cele pro-ekologiczne będą miały swoją konsekwencję w formie wprowadzeni tzw. ekoschematów – nowy rodzaj płatności bezpośredniej, proponowany w przyszłej WPR. Każde państwo członkowskie będzie musiało stworzyć możliwość otrzymania tej płatności, natomiast dla rolnika podjęcie tych dodatkowych zobowiązań będzie dobrowolne. Ekoschematy przewidują, że płatność do wszystkich użytków rolnych w gospodarstwie otrzyma rolnik, który na np. 30% swoich gruntów realizuje jedną z określonych praktyk. Poszczególnym praktykom zostaną przypisane wagi zgodnie z ich znaczeniem środowiskowym i szacowanymi utrudnieniami, jakie wdrożenie danej praktyki powoduje. Ważne jest, że wyliczenie nie będzie więc do fizycznych hektarów.

Można dołączyć do Poznańskiej Kooperatywy Żywnościowej – https://poznanskakooperatywa.pl/jak-dolaczyc/dla-odbiorcow/  albo nawiązać kontakt bezpośrednio z gospodarstwami rolnymi, które prowadzę regularną sprzedaż/dostawy do Poznania.

Można też nawiązać kontakt z RWS Dobrodziej czyli gospodarstwo ekologiczne prowadzące dostawy do Poznania już od wielu lat – http://dobrodziej.com.pl/  oraz na fb https://www.facebook.com/Gospodarstwo.Ekologiczne.Dobrodziej

Warto też zapoznać się z ofertami rolników i producentów na E-Bazarku prowadzonego przez Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego – https://www.wielkopolskiebazarek.pl/

Tak. Istnieje. Można go pobrać tu. http://produktlokalny.pl/publikacje/

Certyfikat rolnictwa ekologicznego w Unii Europejskiej oznacza, że produkcja w określonym gospodarstwie rolniczym lub przetwórnie jest ekologiczna. W praktyce znak oznacza, że dany produkt został wyprodukowany zgodnie z przepisami dotyczącymi rolnictwa ekologicznego. Regulują one wszystkie obszary produkcji ekologicznej i opierają się na szeregu najważniejszych zasad, takich jak:

• zakaz stosowania GMO
• zakaz stosowania promieniowania jonizującego
• zakaz stosowania nawozów sztucznych, środków chwastobójczych i pestycydów
• zakaz stosowania mineralnych nawozów azotowych

Chodzi o ogólny system zarządzania gospodarstwem i produkcji żywności, łączący najkorzystniejsze dla środowiska praktyki, wysoki stopień różnorodności biologicznej, ochronę zasobów naturalnych, stosowanie wysokich standardów dotyczących dobrostanu zwierząt i metodę produkcji preferującą użycie substancji naturalnych i naturalnych procesów

Podstawa prawna w Polsce, to:

• Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych (Dz. Urz. L 189/1 z 20.7.2007, z późn. zm.);
• Rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli (Dz. Urz. L 250/1 z 18.9.2008, z późn. zm.);
• Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. 2015, poz. 497 tekst jednolity.).
• Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1235/2008 z dnia 8 grudnia 2008 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich (Dz. Urz. L 334/25 z 12.12.2008, z późn. zm.);

W Polsce nad systemem kontroli rolnictwa ekologicznego oraz produkcji ekologicznej czuwa Inspekcja Jakości Handlowej i Artykułów Rolniczo-Spożywczych (IJHARS). IJHARS nadzoruje również jednostki certyfikujące. Szzczegóły:

https://www.gov.pl/web/ijhars/rolnictwo-ekologiczne

Uwaga, niektórzy producenci znakują towary logiem stworzonym przez samego siebie, nazywając je „ekologicznymi”, nawet jeśli nie są to produkty ekologiczne. Te prawdziwe oznaczone są oficjalnym znakiem unijnego rolnictwa ekologicznego – tzw. “Ekoliściem”.

Produkcja ekologiczna w Polsce jest bardzo rozproszona geograficznie. Dla sieci supermarketów, importowana żywność ekologiczna jest po prostu tańsza i pewniejsza jeśli chodzi o dostawy. W konsekwencji, konsumenci postrzegają ekologiczne produkty krajowe jako droższe i niezbyt łatwo dostępne.

Wg. badań przeprowadzonych przez SGGW w 2019 roku dot. analizy wartości i struktury rynku produkcji ekologicznej w Polsce, popyt wewnętrzny na produkty ekologiczne faktyczne jest aktualnie zaspakajany przez żywność importowaną. Badania ankietowe rodzimych konsumentów wykazały, że krajowe produkty ekologiczne są postrzegane za zbyt drogie (aż 45% badanych). Kolejne 20% ankietowanych uznało, że nie ma zaufania do tych produktów, a 9% nie kupuje ponieważ nie potrafi odróżnić walorów dodatkowych.

Z jednej strony rozproszony charakter rolnictwa i przetwórstwa ekologicznego to poważne ograniczenie w wprowadzaniu produktów do szerokiej dystrybucji via supermarkety, które wymagają duże wolumeny produktów oraz regularność dostaw. Z drugiej strony, produkcja ekologiczna stanowi szansę – jak na razie nie wykorzystaną – dla rozwijania rynków lokalnych, ale wymagać to będzie wykreowania nowych systemów dystrybucji, np. w oparciu o rozwiązania krótkich łańcuchów dostaw żywności.

Rozwój rynku krajowego dla rodzimych produktów ekologicznych, wymaga w szczególności stymulowanie rozwoju przetwórstwa ekologicznego ponieważ jest to przede wszystkim sposób na zwiększenie wolumenu, wartości i konkurencyjności rodzimych produktów ekologicznym na rynku krajowym.

Pomimo spadku w liczbie certyfikowanych gospodarstw rolnych w ostatnich latach, wg. informacji Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przetwórni certyfikowanych ekologicznie przybywa w Polsce w ostatnich latach. Na koniec 2019 roku było ich 1022. Jeśli chodzi o przetwórstwo surowców ekologicznych to mamy 12% wzrost w 2019 r. w stosunku do danych z roku wcześniejszego. Jest ich wciąż mało w stosunku do skali rynku krajowego. Rozwój przetwórstwa wraz z skuteczniejszymi systemami dystrybucji w docieraniu do klienta wydają się ważnym kierunkiem rozwoju, mając na uwadze szybki rozwój rynku „bio”.  W tym zakresie niewątpliwie jest wskazane wsparcie ze strony Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Szacowana wartość rynku żywności ekologicznej wyrażonej w cenach detalicznych brutto wynosi 1,3 mld zł według danych za rok 2018. Z analizy raportów spółek notowanych na giełdzie papierów wartościowych wynika, że wartość polskiego rynku „bio” w 2018 r. wyniosła ok. 1,1 mld zł liczonych w cenach detalicznych brutto. Najwyższą wartość miał w 2018 r. rynek produktów zbożowych (231 mln zł), przetworów owocowo-warzywnych (191 mln zł) i mleka i przetworów mlecznych (161 mln zł). Dla porównania, opracowanie za 2012 r. IUNG w Puławach określiło wartość rynku żywności ekologicznej w Polsce na około 200 mln zł. Tak więc mamy prawie 6-cio krotny wzrost w przeciągu 8 lat

Opracowano na podstawie materiałów własnych, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz raportu SGGW z roku 2019 pt. Analiza wartości i struktury rynku produkcji ekologicznej w Polsce ze szczególnym określenie wartości jego poszczególnych branż

http://wzcz.sggw.pl/wp-content/uploads/2020/01/Raport_MRiRW_pdf_na_stron%C4%99_now%C4%85_Instytut-secured.pdf

Dopłaty dobrostanowe zwierząt realizowane były do tej pory w 18 krajach Unii Europejskiej w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. W roku 2020 do ich grona dołączyła dopiero Polska.

Dla Polski, dofinansowanie dobrostanu zwierząt gospodarskich ze środków UE to nowe działanie.  Dobrostan zwierząt, rolnikom ma być udzielane na wsparcie realizacji zobowiązań w zakresie dobrostanu zwierząt, które wykraczają ponad obowiązkowe normy wynikające z powszechnie obowiązującego prawa. Wsparcie to ma na celu zrekompensowanie rolnikom dodatkowych poniesionych kosztów i utraconych dochodów w wyniku wprowadzenia praktyk hodowlanych związanych z podwyższonym dobrostanem zwierząt. W dniu 23 stycznia br, Sejm uchwalił nowelizację ustawy potocznie nazwaną “krowa plus” i “świnia plus” o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020. Nowe przepisy zakładają, że rolnicy hodujący krowy i świnie będą mogli otrzymać dodatkowe wsparcie finansowe, jeśli poprawią warunki utrzymania zwierząt ponad wymagane normy, np. zwiększając powierzchnię przypadającą na zwierzę o co najmniej 20 proc. ponad wymogi minimalne, albo dając zwierzętom dostęp do pastwiska lub wybiegu.

W wyniku tych nowelizacji, Agencja Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa (ARMiR) uruchomiła Działanie 14 Dobrostan zwierząt – kampania 2020, w ramach której rolnicy mogą składać wnioski o dofinansowanie.  Według wyliczeń Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, łącznie z dotacji może skorzystać nawet 65 tys. gospodarstw rolnych, na które przeznaczono 50 mln euro.

Stawki dopłat krowa plus i świnia plus to:

• 595 złotych na krowę mleczną za zwiększenie powierzchni na krowę w oborze,
• 329 złotych na krowę „mamkę” za dostęp do wybiegu poza okresem wypasu,
• 185 zł na krowę mleczną za wypas na pastwiskach przez min. 4 miesiące,
• 301 zł na lochę za zwiększoną powierzchnię w chlewni,
• 24 zł na warchlaka i tucznika za zwiększoną powierzchnię w chlewni.

Szczegóły i warunki:

https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020/dzialanie-14-dobrostan-zwierzat/dzialanie-14-dobrostan-zwierzat-kampania-2020.html

Najważniejszy program dofinansowania to tzw. „Małe Przetwórstwo” Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa (ARMIR). Nabór 26.10.2020 do 24.11.2020. Można pozyskać środki na przetwórstwo we własnym zakładzie w wysokości do 500 tyś złotych. Szczegóły  https://cutt.ly/ngz6Iih

Poniżej wykaz PKD działalności, które się kwalifikują w tym programie.

Polecamy poradnik Lokalne, regionalne i tradycyjne szansą dla Kół Gospodyń Wiejskich opracowany i wydany przez Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej. Poradnik zawiera cenne informacje i porady odnośnie angażowania się KGW w rozwój rynków lokalnych, w tym w zakresie promocji i sprzedaży produktów lokalnych i regionalnych:

• dziedzictwo kulinarne w kontekście lokalnych, regionalnych produktów –odpowiedzi na takie pytania, jak: jakie znaczenie mają produkty regionalne i tradycyjne w budowanie dziedzictwa danego regionu? jak wyszukiwać takie produkty? jak potwierdzać ich tradycyjność?
• krajowe i europejskie systemy jakości – w tym dziale została zebrana niezbędna wiedza dotycząca możliwości udziału w systemach jakości żywności, procedur rejestracji i  wymagań, jakie muszą być spełnione przy certyfikacji produktów w danym systemie.
• wprowadzanie na rynek żywności przez rolników – w tym rozdziale została omówiona możliwość sprzedaży przez rolników swoich produktów.
• krótkie łańcuchy dostaw żywności – koła gospodyń wiejskich są naturalnym ogniwem krótkich łańcuchów dostaw, stąd w poradniku została wyjaśniona definicja i system funkcjonowania takich łańcuchów.
• formalno – prawne aspekty funkcjonowania kół gospodyń wiejskich – ta część poradnika prezentuje wszystkie możliwe ramy prawne, w których mogą działać KGW, również grupy, które chcą założyć nowe koła, znajdą w tym rozdziale podpowiedź jak to zrobić w poszczególnych systemach.

Poradnik można pobrać tu:

http://ksow.pl/fileadmin/user_upload/ksow.pl/PROJEKTY_2020/10/poradnik-min.pdf

Należy się zgłosić do najbliższego oddziału Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa (ARMIR). Aktualnie trwa nabór na dwa programy.

Pomoc Covid-19 dla rolników (nabór 9/09/2020 do 7/10/2020). Pomoc może zostać przyznana w wysokości nie wyższej niż równowartość w złotych kwoty 7 000 EURO. Warunki, szczegóły oraz formularze aplikacyjne:

https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/platnosci-bezposrednie/pomoc-dla-rolnikow-szczegolnie-dotknietych-kryzysem-covid-19/pomoc-covid-19-informacje.html

Od dnia 13.08.2020 r. wnioski mogą składać producenci rolni, którym zagraża utrata płynności finansowej w związku z ograniczeniami na rynku rolnym w związku z epidemią COVID – 19 i którzy w dalszym ciągu odczuwają skutki finansowe zeszłorocznej suszy, huraganu, gradu, ulewy, wiosennych przymrozków i powodzi, a ich wnioski o pomoc złożone w 2019 r. w związku z wystąpieniem tych niekorzystnych zjawisk, nie zostały rozpatrzone. Warunki, szczegóły oraz formularze aplikacyjne:

https://www.arimr.gov.pl/pomoc-krajowa/pomoc-krajowa-dla-producentow-rolnych-kontynuacja-pomocy-suszowej.html

Zwolnione od podatku VAT są

• wszystkie towary pochodzące z działalności rolniczej rolnika ryczałtowego. Oznacza to rozszerzenie katalogu tych produktów na wszystko, co jest w stanie wyhodować i wyprodukować rolnik.
• Produkty roślinne i zwierzęce przetworzone w sposób nieprzemysłowy, z wyjątkiem:
  1. Przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach działów specjalnych produkcji rolnej, oraz
  2. Produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym (alkohole)

Zwolnienie z VAT obejmuje przetworzone produkty roślinnego i zwierzęcego pochodzenia, pod warunkiem że

• Przetwarzanie i sprzedaż to własna praca rolnika (bez pracy najemnej) – z wyjątkiem uboju zwierząt i obróbki mięsa, przemiału zbóż, tłoczenia oleju lub soku i sprzedaży podczas wystaw, targów, festynów i kiermaszy.
• Ilość produktów pochodzących od własnych upraw, hodowli lub chowu, użytych do produkcji stanowi co najmniej 50% produktu (z wyłączeniem wody).
• Prowadzona jest stosowna ewidencja sprzedaży (będą ją prowadzić wyłącznie rolnicy sprzedający produkty przetworzone i wyłącznie na potrzeby sprzedaży – prowadzenie takiej ewidencji jest już obecnie warunkiem zwolnienia z podatku dochodowego). Nie ma potrzeby odrębnego prowadzenia ewidencji na potrzeby VAT.

Opracowano na podstawie:

Zmiany w VAT od lipca 2020 – Oficyna Księgowo Finansowa, FabrykaWiedzy.com

Zgodnie z ustawą o kształtowaniu rynku rolnego, rolnik dysponuje gospodarstwem rolnym, które jest rozumiane w Kodeksie cywilnym jako nieruchomość rolna o powierzchni nieruchomości rolnych nie mniejszej niż 1 ha.

Ponadto prowadzenie gospodarstwa rolnego wymaga spełnienie wymogu kwalifikacji rolniczych czyli:

1. a) wykształcenie rolnicze zasadnicze zawodowe, zasadnicze branżowe, średnie, średnie branżowe lub wyższe lub
   b) tytuł kwalifikacyjny lub tytuł zawodowy, lub tytuł zawodowy mistrza w zawodzie przydatnym do prowadzenia działalności rolniczej i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie, lub
   c) wykształcenie wyższe inne niż rolnicze i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie albo wykształcenie wyższe inne niż rolnicze i ukończone studia podyplomowe w zakresie związanym z rolnictwem, albo wykształcenie średnie lub średnie branżowe inne niż rolnicze i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie, lub
   d) wykształcenie podstawowe, gimnazjalne, zasadnicze zawodowe lub zasadnicze branżowe inne niż rolnicze i posiada co najmniej 5-letni staż pracy w rolnictwie.

Opracowano na podstawie ustawy o kształtowaniu rynku rolnego –  http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030640592/U/D20030592Lj.pdf

Może Pan sprzedawać zagranicą, ale pod pewnymi warunkami. Możliwość takiej sprzedaży istnieje w ramach tzw. Rolniczego Handlu Detalicznego.

W ramach rolniczego handlu detalicznego rolnicy mogą sprzedawać żywność wyprodukowaną we własnym gospodarstwie, bez obowiązku płacenia podatku do kwoty 40 tysięcy zł. Zwolnienie o którym mowa ma charakter pomocy de minimis i jest udzielane zgodnie z przepisami rozporządzenia Komisji (UE) nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013 roku. Po przekroczeniu tego progu takowa sprzedaż będzie dalej możliwa, ale od uzyskanej nadwyżki trzeba już będzie płacić podatek ryczałtowy od przychodów ewidencjonowanych, w wysokości 2% – rozliczany w Urzędzie Skarbowym, poprzez złożenie na formularzu PIT stosownych danych.

Rolnicy zainteresowani tego typu sprzedażą zobowiązani są do urzędowej rejestracji na najmniej 30 dni przez dniem rozpoczęcia planowanej działalności. W Pana przypadku będzie to Powiatowy Lekarz Weterynarii

Ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu ma stanowić co najmniej 50% składu tego produktu, z wyłączeniem wody.

Sprzedaż w ramach rolniczego handlu detalicznego wymaga prowadzenia ewidencji sprzedaży produktów roślinnych i zwierzęcych, odrębnej dla każdego roku podatkowego. Zawierać ona musi co najmniej następujące informacje: numer kolejnego wpisu, datę uzyskania przychodu, kwotę przychodu, przychód narastająco od początku roku oraz ilość i rodzaj przetworzonych produktów. Można ją sporządzać w wersji elektronicznej lub papierowej.

Produkty pszczele nieprzetworzone, w tym miód, pyłek pszczeli, pierzga, mleczko pszczele)

do 5 rodzin pszczelich – 150 kilogram
do 10 rodzin pszczelich – 300
do 20 rodzin pszczelich – 600
do 30 rodzin pszczelich – 900
do 40 rodzin pszczelich – 1200
do 50 rodzin pszczelich – 1500
do 60 rodzin pszczelich – 1800
do 70 rodzin pszczelich – 2100
do 80 rodzin pszczelich – 2400

To co ważne – w przeciwieństwie do tzw. sprzedaży bezpośredniej – w ramach rolniczego handlu detalicznego, nie ma ograniczeń co do miejsca sprzedaży żywności zgodnie ze wspólnotową zasadą swobodnego przepływu towarów i usług. Jednakże sprzedaż nie może być dokonywana z udziałem pośrednika, z wyjątkiem zbywania takiej żywności podczas wystaw, festynów, targów lub kiermaszy, organizowanych w celu promocji żywności.

Szczegóły i dalsze informacje:

https://www.wetgiw.gov.pl/handel-eksport-import/rolniczy-handel-detaliczny

Zwierzęta gospodarskie podlegają ochronie z co najmniej trzech powodów. Po pierwsze spełniają cały szereg ważnych funkcji użytkowych (ochrona użytkowa), po drugie są elementem środowiska (ochrona zachowawcza), po trzecie są istotami żywymi, wrażliwymi na ból i cierpienie (ochrona humanitarna).

Za nadzór ochrony odpowiedzialna jest Inspekcja Weterynarii, a przepisy dotyczące sposobu opieki i warunków utrzymywania zwierząt gospodarskich znajdują się w rozporządzeniach Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich:

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 grudnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej

http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20112821652

Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 grudnia 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej

http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170000127

Pojęcie dobrostanu zwierząt obejmuje trzy elementy:

• naturalne biologiczne funkcjonowanie zwierzęcia  (które m.in. oznacza pewność, że zwierzę jest zdrowe i dobrze odżywione),
• jego stan emocjonalny (brak negatywnych emocji takich jak ból i chroniczny strach) oraz
• jego zdolność do wyrażania pewnych standardowych zachowań.

Z praktycznego punktu widzenia, wyraźnym wskazaniem, że dane zachowanie jest ważne, jest sytuacja, gdy zwierzę wykazuje reakcję stresową lub zaburzone zachowanie w momencie uniemożliwienia wykonania tego zachowania. Budowanie gniazda przez ciężarną lochę lub odruch rycia u trzody są przykładami takich właśnie zachowań.

U podstaw przepisów prawnych Unii Europejskiej jest postępowanie zgodnie z zasadą „5 wolności”, które zapewniają dobrostan zwierzęcia:

1. Zwierzę jest wolne od głodu, pragnienia i niedożywienia, ponieważ posiada stały dostęp do wody pitnej i odpowiedniego pokarmu.
2. Zwierzę jest wolne od dyskomfortu fizycznego i termicznego, ponieważ ma dostęp do bezpiecznego schronienia  i wygodnego miejsca odpoczynku.
3. Zwierzę jest wolne od bólu, urazów i chorób, dzięki odpowiedniej profilaktyce i/lub szybkiej diagnostyce i leczeniu.
4. Zwierzę jest w stanie wyrazić większość swoich normalnych zachowań, ponieważ posiada wystarczającą ilość miejsca, zapewnione odpowiednie wyposażenie i towarzystwo innych zwierząt swojego gatunku.
5. Dzięki odpowiednim warunkom mającym na celu zapobiegać psychicznemu cierpieniu, zwierzę nie odczuwa strachu lub niepokoju.

Systemy oceny dobrostanu zwierząt, takie jak Welfare Quality® (http://www.welfarequalitynetwork.net/en-us/reports/assessment-protocols/) , opierają się na kryteriach, które umożliwiają odpowiedzieć obiektywnie na następujące pytania:

• Czy zwierzęta są odpowiednio żywione?
• Czy zwierzęta są utrzymywane są w odpowiednich warunkach?
• Czy zwierzęta są zdrowe?
• Czy zachowanie zwierząt odzwierciedla ich zoptymalizowane stany emocjonalne?

Ostatnie kwestia może być najbardziej innowacyjnym i kontrowersyjnym aspektem. Mówiąc najprościej, odnosi się ona do faktu, że zwierzęta nie powinny odczuwać strachu, bólu, frustracji lub jakiegokolwiek  innego negatywnego stanu emocjonalnego,   przynajmniej w przewlekły lub bardzo intensywny sposób.

Sprawami dobrostanu od strony praktycznej w rolnictwie zajmuje się m. in. FAWEC (Farm Animal Welfare Education Centre – Centrum Edukacji nt.  Dobrostanu Zwierząt Hodowlanych), które zostało stworzone przez Serwis Żywienia Zwierząt i Dobrostanu (SNiBA) wchodzący w skład Wydziału Nauk o Zwierzętach i Żywieniu funkcjonującego w ramach Szkoły Weterynaryjnej Uniwersytetu Autonomicznego w Barcelonie (UAB). Serwis jest dostępny również w j. polskim – https://www.fawec.org/pl/

Podstawowym aktem prawnym jest Dyrektywa Rady 98/58/WE z dnia 20 lipca 1998 r. dotycząca ochrony zwierząt hodowlanych – https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:31998L0058&from=PL

W Polsce minimalne warunki utrzymania zwierząt z podziałem na poszczególne gatunki reguluje:

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej. Rozporządzenie dotyczy cieląt, świń, kur, niosek i brojlerów. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20100560344

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej. Dotyczy: bydła z wyjątkiem cieląt, koni, owiec, kóz, strusi, przepiórek, perlic, lisów polarnych, lisów pospolitych, jenotów, norek, tchórzy, królików, szynszyli, nutrii, jeleni, danieli, indyków, gęsi i kaczek. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20101160778

Istotna jest Instrukcja ws. ochrony zwierząt gospodarskich wydana przez Inspekcję Weterenarii – https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/ochrona-zwierzat-gospodarskich

W roku 2018, Europejski Trybunał Obrachunkowy przeprowadził zbadał działania Komisji Europejskiej na rzecz zapewnienia dobrostanu zwierząt w UE pt. Dobrostan zwierząt w UE – zmniejszanie dystansu między ambitnymi celami a praktycznym wdrażaniem. Raport opisuje Strategie KE oraz jej realizację w zakresie dobrostanu zwierząt. Raport jest dostępny w j. polskim tu:

https://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocuments/SR18_31/SR_ANIMAL_WELFARE_PL.pdf

Warto przeczytać: Andrzej Elżanowski, Czym jest i czym nie jest dobrostan, [w:] Hanna Mamzer, Dobrostan zwierząt : różne perspektywy, wyd. Wydanie pierwsze, Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2018. Dostępne: https://www.researchgate.net/publication/326541091_Czym_jest_i_czym_nie_jest_dobrostan_What_is_and_what_is_not_welfare/link/5b5af658458515c4b24aa8ae/download

Państwa członkowskie są odpowiedzialne za stosowanie przepisów UE w sprawie dobrostanu zwierząt na szczeblu krajowym, w tym za kontrole urzędowe. Rola Komisji Europejskiej (DG SANTE) polega na zapewnianiu, by państwa członkowskie prawidłowo wdrażały ustawodawstwo UE. Europejski. Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności jest z kolei odpowiedzialny za zapewnianie Komisji odpowiedniego doradztwa naukowego.

Państwa członkowskie przekazują Komisji co roku sprawozdania na temat wyników kontroli dobrostanu zwierząt w gospodarstwach i podczas transportu. Komisja może wszcząć postępowanie względem państwa członkowskiego, które nie dokona transpozycji i nie wdroży prawidłowo ustawodawstwa UE.

Przepisy dot. dobrostanu zwierząt gospodarskich wymaganych przez prawo UE są systematycznie i etapowo wdrażanie od roku 2009. Chodzi o podziały tzw. obszarów.

• Obszar A – Od 2009 roku rolników utrzymujących zwierzęta obowiązują Wymogi Wzajemnej Zgodności z zakresu identyfikacji i rejestracji zwierząt
• Obszar B – Od 2011 roku obowiązuję wymogi dotyczące zdrowia zwierząt oraz bezpieczeństwa żywności i pasz.
• Obszar C – Od 2020 roku obejmują dobrostan zwierząt.

Szczegółowe omówienie powyższych „obszarów” jest dostępne tu:

https://www.dodr.pl/III/4/1/3/8/1/7/dobrostan_od_stycznia.pdf

oraz – http://piw.goleniow.ibip.pl/public/get_file_contents.php?id=225973

Skutkiem nieprzestrzegania przez rolników norm wzajemnej zgodności może być zmniejszenie dopłat bezpośrednich lub płatności w  ramach działań PROW.

Istotna jest Instrukcja ws. ochrony zwierząt gospodarskich wydana przez Inspekcję Weterenarii – https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/ochrona-zwierzat-gospodarskich

Dopłaty dobrostanowe zwierząt realizowane były do tej pory w 18 krajach Unii Europejskiej w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. W roku 2020 do ich grona dołączyła dopiero Polska.

Dla Polski, dofinansowanie dobrostanu zwierząt gospodarskich ze środków UE to nowe działanie.  Dobrostan zwierząt, rolnikom ma być udzielane na wsparcie realizacji zobowiązań w zakresie dobrostanu zwierząt, które wykraczają ponad obowiązkowe normy wynikające z powszechnie obowiązującego prawa. Wsparcie to ma na celu zrekompensowanie rolnikom dodatkowych poniesionych kosztów i utraconych dochodów w wyniku wprowadzenia praktyk hodowlanych związanych z podwyższonym dobrostanem zwierząt. W dniu 23 stycznia br, Sejm uchwalił nowelizację ustawy potocznie nazwaną “krowa plus” i “świnia plus” o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020. Nowe przepisy zakładają, że rolnicy hodujący krowy i świnie będą mogli otrzymać dodatkowe wsparcie finansowe, jeśli poprawią warunki utrzymania zwierząt ponad wymagane normy, np. zwiększając powierzchnię przypadającą na zwierzę o co najmniej 20 proc. ponad wymogi minimalne, albo dając zwierzętom dostęp do pastwiska lub wybiegu.

W wyniku tych nowelizacji, Agencja Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa (ARMiR) uruchomiła Działanie 14 Dobrostan zwierząt – kampania 2020, w ramach której rolnicy mogą składać wnioski o dofinansowanie.  Według wyliczeń Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, łącznie z dotacji może skorzystać nawet 65 tys. gospodarstw rolnych, na które przeznaczono 50 mln euro.

Stawki dopłat krowa plus i świnia plus to:

• 595 złotych na krowę mleczną za zwiększenie powierzchni na krowę w oborze,
• 329 złotych na krowę „mamkę” za dostęp do wybiegu poza okresem wypasu,
• 185 zł na krowę mleczną za wypas na pastwiskach przez min. 4 miesiące,
• 301 zł na lochę za zwiększoną powierzchnię w chlewni,
• 24 zł na warchlaka i tucznika za zwiększoną powierzchnię w chlewni.

Szczegóły i warunki:

https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020/dzialanie-14-dobrostan-zwierzat/dzialanie-14-dobrostan-zwierzat-kampania-2020.html

Tak. Rolnik musi spełnić wszystkie obowiązujące wymogi prawne zawarte w rozporządzeniach Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi:

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej. Rozporządzenie dotyczy cieląt, świń, kur, niosek i brojlerów. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20100560344

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej. Dotyczy: bydła z wyjątkiem cieląt, koni, owiec, kóz, strusi, przepiórek, perlic, lisów polarnych, lisów pospolitych, jenotów, norek, tchórzy, królików, szynszyli, nutrii, jeleni, danieli, indyków, gęsi i kaczek. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20101160778

W gospodarstwie realizującym zobowiązanie dobrostanowe, zapewnia się powierzchnię bytową przypadającą na jedno zwierzę (krowę, lochę, tucznika) zwiększoną o co najmniej 20% w stosunku do minimalnej powierzchni, wymaganej na podstawie obowiązujących przepisów w tym zakresie, albo zorganizowanie zwierzętom dostępu do pastwiska lub wybiegu. Powierzchnia bytowa dla pozostałych grup technologicznych musi być zgodna z odpowiednimi obowiązkowymi wymogami.

Szczegóły i warunki dofinansowania:

https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020/dzialanie-14-dobrostan-zwierzat/dzialanie-14-dobrostan-zwierzat-kampania-2020.html

Polska jest w Europie jednym z najuboższych w wodę krajów. W latach 1946-2016, średnia roczna zasobów wodnych przypadająca w Europie na głowę mieszkańca wynosiła 5000 m³ wody, natomiast w Polsce tylko 1800 m³. W latach o niższych opadach mamy do dyspozycji tylko nieco ponad 1100 m³ na osobę, w latach mokrych zaś 2600 m³ na osobę. Eksperci zaniepokojeni są tendencją spadkową ilości zasobów wodnych w Polsce. Warto zauważyć, że próg 1700 m³/os jest uważany jako granicą „stresu wodnego” czyli zagrożenia deficytem wody. Polska więc balansuje na krawędzi „stresu wodnego”. Przewiduje się, że nadchodzące zmiany klimatyczne spowodują pogorszenie aktualnej sytuacji, z uwagi nie tyle zmniejszenie opadów, ale zaburzenie ich rozkładu w rok (mniej wody pada latem, opady mają charakter nawalny, powodujący szybki odpływ, a zimą częstsze są opady deszczu niż śniegu). Natomiast prognozy rozwoju nawadniania w rolnictwie przewidują zwiększenie zapotrzebowana na wodę.

Rolnictwo dziś jest głównym użytkownikiem zasobów wodnych kraju i gospodaruje ok. 60% powierzchni zlewni. Ponadto, rolnictwo wykorzystuje około 70% odnawialnych zasobów wodnych. Na drugim miejscu jest przemysł (20%), a dopiero na trzecim wykorzystanie wody na cele komunalne (10%).  Dalszy rozwój rolnictwa, bazujący na aktualnym modelu, może spowodować zwiększenie deficytu wody.

Przeciwdziałanie pogorszeniu sytuacji w zakresie ilości i dostępności zasobów wodnych wymaga z jednej strony wypracowanie i wdrożenie mniej intensywnego modelu rolnictwa, który nie będzie przekładał się na wzrost nawadniania i zużyciu zasobów wodnych. Z drugiej strony potrzebne są działania, które podniosą ilość wody retencjonowanej w glebie oraz chroniące glebę pod erozją, a wody powierzchniowe przed eutrofizacją. W dużej mierze mogą to być działania możliwe do wdrożenia przez samych rolników. Wymaga to:

1) skuteczniejszego wykorzystywania dostępnych zasobów wodnych

2) przystosowaniu się do zmian

W obu przypadkach, działania winny się skupiać na zwiększaniu retencji wody, poprzez m. in.:

• pozyskiwanie dyspozycyjnych zasobów wód podziemnych;
• zatrzymywanie w rzekach i systemach melioracyjnych wody pojawiającej się w okresach mokrych;
• magazynowanie wody w zbiornikach retencyjnych;
• przechwytywanie wody opadowej spływającej bezproduktywnie po powierzchni terenu – np. z powierzchni sztucznie utwardzonych i dachów;
• powtórne wykorzystanie wody zużytej –odpływającej do kanalizacji i oczyszczalni ścieków
• zaprzestanie regulacji rzek, bo to powoduje szybsze odprowadzenie wody i jej stratę,
• renaturyzowanie rzek, tam gdzie to możliwe,
• ochrona i odtwarzanie obszarów podmokłych, w szczególności obszarów bagiennych,
• szukanie naturalnej retencji w różnych obszarach aktywności, takich jak rolnictwo, leśnictwo, planowanie przestrzenne w miastach i inne,
• kształtowanie szacunku do wody w świadomości społecznej.
• wprowadzanie wodooszczędnych systemów nawadniających, eliminujących nieefektywne zużycie wody;
• stosowanie zabiegów agrotechnicznych zmniejszających parowanie wody z powierzchni gleby oraz zabiegów powiększających zdolności retencyjne gleb;
• przystosowanie praktyk rolniczych do ograniczonych zasobów wodnych;
• wprowadzanie struktur upraw oraz gatunków i odmian roślin sprzyjających oszczędnej gospodarce wodnej;
• dbałość o gleby i ich właściwości retencyjne

Opracowano na podstawie:

https://www.gov.pl/web/rolnictwo/gospodarowanie-woda-w-rolnictwie-w-obliczu-susz

https://koalicjazywaziemia.pl/wp-content/uploads/2020/11/Ekspertyza_Woda-w-rolnictwie.pdf

Niestety nie. W ramach RHD wysyłkowo można wysyłać na cały kraj do klienta indywidualnego, natomiast do osób prawnych takich jak agroturystyka, sklep, czy restauracja to tylko w województwie gdzie jest zarejestrowany RHD oraz do powiatów przylegających do granicy województwa w którym jest zarejestrowany RHD. W przypadku restauracji, kupujący wystawia Fakturę VAT RR w celu zewidencjonowania kosztu u siebie i by odliczyć podatek VAT. Sprzedający prowadzi ewidencję sprzedaży, ale nie ma obowiązku wpisania imiennie komu sprzedano towar. Działając w ramach RHD, sprzedające nie ma prawa wystawiać jakichkolwiek pokwitowań czy też dokumentów finansowych typu Faktura VAT. Wyjątek jest wtedy, kiedy sprzedający zgłosił i rozlicza VAT. Ale w takim przypadku, sprzedający nie może skorzystać ze zwolnienia z opodatkowania ryczałtowego dochodu do 40 000 zł.

Fakturę VAT RR wystawia nabywca produktu rolnego od producenta rolnego który nie jest płatnikiem podatku VAT i prowadzi działalność RHD. Faktura VAT RR jest potwierdzeniem nabycia a nie zbycia produktu. Faktura VAT RR może zatem być też dowodem i potwierdzeniem „miejsca sprzedaży”.

Są dwa ograniczenia, które należy mieć na uwadze jako prowadzący sprzedaż w ramach RHD. Po pierwsze jest ograniczenie co do lokalizacji restauracji, do której produkty są sprzedawane. Restauracja musi być w województwie, w którym działalność RHD jest zarejestrowana. Można też sprzedawać do restauracji, znajdujących się na terenie powiatów, graniczących z województwem, w którym RHD jest zarejestrowany. Drugie ograniczenie to limit sprzedaży wszystkich produktów z mleka, w tym też serów, który wynosi 2.600 kg w roku kalendarzowym. Wlicza się wszystkie produkty wytworzone na bazie mleka, tzn. sery, masło, kefir, jogurt itp poza samym mlekiem surowym i śmietaną, które mają własne limity (mleko surowe i siara 52.000 litrów rocznie, surowa śmietana 10.400 litrów rocznie). Limit jest istotny dla sprzedaży, a nie produkcji. Jeśli chodzi o produkcję, to nie ma limitów. Limit dotyczy sprzedaży, a konkretnie kwoty zwolnionej z podatku ryczałtowego w ramach zwolnienia do 40.000 zł dochodu. Po przekroczeniu limitu 2.600 kg, nalicza się podatek dochodowy w wysokości 2%. Restauracja wystawia fakturę RR VAT, aby w ten sposób rozliczyć koszty oraz VAT w swojej księgowości.

Nie. Działalność RHD nie jest związana z statusem rolnika. RHD umożliwia przetwórstwo w małej skali w domowych warunkach i umożliwia sprzedaż. Nie mając statusu rolnika nie można jednak skorzystać z zwolnienia od podatku dochodowego. Można produkować i sprzedawać produkty przetworzone. Warunki i szczegółowe informacje o RHD są dostępne tu: https://www.wetgiw.gov.pl/handel-eksport-import/rolniczy-handel-detaliczny

Dla przetwórstwa produktów pochodzenia roślinnego, należy zapoznać się z poradnikiem dobrych praktyk, które przygotował Główny Inspektorat Sanitarny: https://cpsz.cdr.gov.pl/

Warto zostać rolnikiem ponieważ daje to ciekawe możliwości pozyskania środków. Trzeba mieć ponad hektar gruntu (chodzi o hektar przeliczeniowy czyli umowna jednostka kalkulacyjna powierzchni gruntu, która równa się 1 ha klasy gruntów przyjętej za podstawę do przeliczania powierzchni innych klas gruntów. Za 1 hektar przeliczeniowy przyjęto 1 ha gruntów klasy IV, biorąc za podstawę plon zbóż z 1 ha gleby IV klasy. Termin hektara przeliczeniowego stosowany jest głównie do celów podatku rolnego – patrz https://www.rynek-rolny.pl/artykul/hektar-przeliczeniowy-wyjasniamy-czym-rozni-sie-od-hektara-i-kiedy-sie-go-stosuje.html ).

Drugi wymóg to spełnienie wymogu kwalifikacji rolniczej, czyli:

1. a) wykształcenie rolnicze zasadnicze zawodowe, zasadnicze branżowe, średnie, średnie branżowe lub wyższe lub
   b) tytuł kwalifikacyjny lub tytuł zawodowy, lub tytuł zawodowy mistrza w zawodzie przydatnym do prowadzenia działalności rolniczej i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie, lub
   c) wykształcenie wyższe inne niż rolnicze i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie albo wykształcenie wyższe inne niż rolnicze i ukończone studia podyplomowe w zakresie związanym z rolnictwem, albo wykształcenie średnie lub średnie branżowe inne niż rolnicze i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie, lub
   d) wykształcenie podstawowe, gimnazjalne, zasadnicze zawodowe lub zasadnicze branżowe inne niż rolnicze i posiada co najmniej 5-letni staż pracy w rolnictwie.

Opracowano na podstawie ustawy o kształtowaniu rynku rolnego –  http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030640592/U/D20030592Lj.pdf

W praktyce odpowiedź jest tak. Chociaż słyszy się opinię odmienne i nie ma zapisu wprost w ustawie. W ramach RHD można sprzedawać w miejscu produkcji (gospodarstwie) lub na targu. Ważne jest by sprzedaż była bezpośrednia do klienta końcowego (a nie pośrednika). W przypadku RHD, sprzedaż przez Internet ponieważ miejsce sprzedaży jest traktowane jako siedziba RHD (miejsce produkcji) zgłoszona we wniosku rejestracyjnym.

Zgodnie z przepisami prawa żywnościowego to co Pan będzie produkował (tzw. środki spożywcze) w ramach rolniczego handlu detalicznego powinno być badane, „w miarę potrzeb”, na zgodność z kryteriami mikrobiologicznymi, zawartymi w rozporządzeniu (WE) Komisji nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 338 z 22.12.2005, str. 1, z późn. zm.). Jest to element potwierdzenia/weryfikacji prawidłowego funkcjonowania stosowanych przez nich procedur opartych na zasadach HACCP i dobrej praktyce higienicznej.

To Pan jako producent decyduje o odpowiedniej częstotliwości pobierania próbek do badań na zgodność z ww. kryteriami, z wyjątkiem przypadków, w których częstotliwości te zostały określone w załączniku I do ww. rozporządzenia. Wg. przepisów częstotliwość pobierania próbek do badań powinna być „…dostosowana do rodzaju i wielkości przedsiębiorstwa, pod warunkiem, że nie stworzy to zagrożenia dla bezpieczeństwa żywności”. Opracowując procedury opartych na zasadach HACCP można odwołać się do wytycznych zawartych w ”Zawiadomieniu Komisji w sprawie wytycznych dotyczących wdrażania systemów zarządzania bezpieczeństwem żywności obejmujących programy warunków wstępnych i procedury oparte na zasadach HACCP, uwzględniających ułatwienia/elastyczność w zakresie wdrażania w niektórych przedsiębiorstwach spożywczych” Dostępne pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52016XC0730(01)&from=EN

Bezwzględnie należy się skonsultować z Powiatowym Inspektorem Sanitarnym, odpowiedzialny za obszar, na którym znajduje się gospodarstwo/zakład produkcyjny.

Koszty kontroli, w tym badań specjalistycznych i analiz stanowią koszt kwalifikowany w programie „Wsparcia na przystępowanie do systemów jakości”, w ramach PROW 2014-2020. Należy się skonsultować z najbliższym oddziałem Agencji Rozwoju i Modernizacji Rynków Rolnych (ARiMR)

W dniu 20 grudnia 2019, Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi podpisał rozporządzenie ws niektórych wymagań weterynaryjnych, jakie powinny być spełnione przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego w rzeźniach o małej zdolności produkcyjnej, położonych na terenie gospodarstw. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200000056

Rozporządzenie umożliwia producentom działających na małą skalę na lokalny rynek na podstawie rolniczego handlu detalicznego lub działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej, pozyskiwać mięso z własnych zwierząt do produkcji żywności na uproszczonych zasadach. Rozporządzenie:

• Umożliwia powstawanie nowych rzeźni na terenach, na których obecnie one nie funkcjonują,
• Wyrównuje szansę funkcjonowania rzeźni o małej zdolności produkcyjnej położonej na terenie gospodarstwa
• Umożliwia konsumentom dostęp do mięsa bezpośrednio od znanych im gospodarstw.

W rozporządzeniu określono dla „rzeźni rolniczych” specjalne, mniej rygorystyczne wymagania weterynaryjne, w porównaniu do niektórych przepisów unijnych, które dotyczą struktury i wyposażenia zakładu. W szczególności „rzeźnia rolnicza” musi posiadać procedury zapewniające bezpieczeństwo mięsa (GHP, GMP, HACCP – z uwzględnieniem zasady elastyczności), jak i spełniać wymagania dotyczące dobrostanu zwierząt, w tym konieczne jest opracowanie pisemnych procedur operacyjnych dotyczących wszelkich czynności związanych z uśmiercaniem zwierząt, wykonywanych w rzeźni, a w szczególności do: przyjęcia zwierząt, obchodzenia się ze zwierzętami i opieki na nimi, unieruchamiania zwierząt, pętania lub podwieszania żywych zwierząt, ogłuszania zwierząt, kontroli ogłuszania, wykrwawiania zwierząt.

Wymogi związane z prowadzeniem „rzeźni rolniczej” są szczegółowo opisane przez Inspekcję Weterynaryjną w poradniku. Dostępny pod adresem:

https://www.poznan.uw.gov.pl/system/files/zalaczniki/rzeznie_rolnicze_poradnik_25_06_2020.pdf

Należy się przede wszystkim skontaktować z Powiatowym Inspektoratem Weterynaryjny.

Proces rejestracji działalności Marginalnej, Lokalnej, Ograniczonej (MLO) zostały opisane przez Centrum Doradztwa Rolniczego (CDR). Są dostępne tu: https://cpsz.cdr.gov.pl/images/site/pliki/Dzial_MLO2.pdf

CDR opracował również wytyczne

https://www.gov.pl/web/rolnictwo/wymagania-weterynaryjne-dla-prowadzenia-produkcji-i-sprzedazy-produktow-pochodzenia-zwierzecego-w-ramach-dzialalnosci-marginalnej-lokalnej-i-ograniczonej

Rolnicy nie płacą podatku dochodowego tylko podatek rolny. Jego wysokość ustala się jako równowartość 2,5 decyton (1 decytona to 100 kg) żyta z hektara przeliczeniowego. Cena żyta do podatku rolnego w 2018 roku wynosi 52,49 zł za 1 dt. W ramach działalności rolniczej występują tzw. działy specjalne produkcji rolnej. Jeśli ktoś prowadzi taką działalność, jest zobowiązany zapłacić podatek zgodnie z ustawą o PIT (czyli normalny podatek dochodowy). Do działów specjalnych, zalicza się:

• uprawy w szklarniach ogrzewanych powyżej 25 m²;
• uprawy w szklarniach nieogrzewanych powyżej 25 m²;
• uprawy w tunelach foliowych ogrzewanych powyżej 50 m²;
• uprawy grzybów i ich grzybni – powyżej 25 m2 powierzchni uprawowej;
• drób rzeźny – powyżej 100 szt. (kurczęta, gęsi, kaczki, indyki);
• drób nieśny powyżej 80 szt. (kury nieśne i mięsne, gęsi, kaczki, indyki w stadzie reprodukcyjnym oraz kury do produkcji jaj konsumpcyjnych);
• wylęgarnie drobiu (kurczęta, gęsi, kaczki, indyki);
• zwierzęta futerkowe (lisy i jenoty, norki, tchórze, szynszyle, nutrie oraz króliki powyżej 50 sztuk samic stada podstawowego);
• zwierzęta laboratoryjne (szczury białe, myszy białe);
• jedwabniki (produkcja kokonów);
• pasieki powyżej 80 rodzin;
• uprawy roślin in vitro;
• hodowla entomofagów;
• hodowla dżdżownic;
• hodowla i chów innych zwierząt poza gospodarstwem rolnym (krowy powyżej 5 sztuk, cielęta powyżej 10 sztuk, bydło rzeźne powyżej 10 sztuk z wyjątkiem opasów, tuczniki powyżej 50 sztuk, prosięta i warchlaki powyżej 50 sztuk, chów i hodowla owiec powyżej 10 sztuk, tucz owiec powyżej 15 sztuk, konie rzeźne albo hodowlane, hodowla ryb akwariowych powyżej 700 dm³ objętości akwarium, hodowla psów rasowych albo kotów rasowych).

Dochody z działów specjalnych produkcji rolnej oblicza się według dwóch metod. Pierwsza jest identyczna z tą dotyczącą zwykłej działalności gospodarczej, czyli np. oblicza się na podstawie ewidencji z księgi przychodów i rozchodów. Drugi sposób jest właściwy dla tych podatników, którzy nie mają obowiązku prowadzenia ksiąg podatkowych. W tym wypadku dochód zależny jest od powierzchni upraw rolnika lub wielkości hodowanego stada. Wysokość tych norm ogłaszana jest każdego roku w rozporządzeniu Ministra Finansów.

Przychody ze sprzedaży produktów nieprzetworzonych przemysłowo, pochodzących z działów specjalnych nie korzystają z żadnych preferencji podatkowych, m. in. tych przysługujących z działalności RHD. Przychody z działów specjalnych należy zaliczać do pochodzących z działalności gospodarczej i rozliczać w ramach prowadzonego w ten sposób przedsiębiorstwa.

Tak. W czerwcu 2020, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wydało broszurkę pt. ŻYWNOŚĆ PROSTO Z GOSPODARSTWA – ŹRÓDŁEM DOCHODU ROLNIKÓW Jak rozpocząć produkcję i sprzedaż żywności z własnego gospodarstwa?

https://www.gov.pl/web/rolnictwo/zywnosc-prosto-z-gospodarstwa—zrodlem-dochodu-rolnikow

W świetle ustawy z 4 października 2018 r., spółdzielnia rolników jest dobrowolnym zrzeszeniem osób fizycznych lub prawnych które:

• muszą prowadzić gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym lub prowadzić działalność rolniczą w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej, być producentami produktów rolnych lub grup tych produktów lub prowadzić chów lub hodowlę ryb (rolnicy), albo
• prowadzić działalność w zakresie przechowywania, magazynowania, sortowania, pakowania lub przetwarzania produktów rolnych lub grup tych produktów, lub ryb, wytworzonych przez rolników (podmioty niebędące rolnikami).

Przedmiotem działalności spółdzielni rolników jest prowadzenie działalności gospodarczej na rzecz jej członków. Zalicza się do niej planowanie prowadzonej przez rolników produkcji i dostosowywania jej do warunków rynkowych, ze szczególnym uwzględnieniem jej ilości i jakości. Spółdzielnia ma służyć też koncentracji podaży i organizowaniu zbycia produktów wytworzonych przez rolników oraz koncentracji popytu tudzież organizowania nabycia środków do produkcji.

Spółdzielnia rolników może także prowadzić działalność gospodarczą, w zakresie wytwarzanych przez swoich członków (rolników) produktów, odnośnie do:

• przechowywania, konfekcjonowania i standaryzacji,
• przetwarzania oraz obrotu uzyskanymi w ten sposób produktami przetworzonymi,
• świadczenia usług na rzecz rolników,
• sprzedaży

Kroki w zakładaniu spółdzielni:

• Aby założyć spółdzielnię, należy znaleźć co najmniej 10 rolników. O ile członkiem spółdzielni rolników mogą być również osoby niebędące rolnikami, o tyle założycielem i członkiem rady nadzorczej nie może być nikt inny poza rolnikiem.
• Konieczne jest uchwalenie statutu spółdzielni, a następnie zarejestrowanie spółdzielni w rejestrze KRS właściwym dla miejsca siedziby spółdzielni.
• Każdy z członków spółdzielni rolników może przynależeć do jednej takiej spółdzielni w zakresie określonych produktów lub grup produktów.
• Nazwa spółdzielni rolników musi zawierać oznaczenie „Spółdzielnia Rolników”

Szczegóły w ustawie: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180002073

Dalsze informacje oraz wykaz istniejących spółdzielni rolniczych zrzeszonych w Krajowy Związek Rewizyjny Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych (KZRSP) http://www.kzrrsp.pl

Rolnictwo zrównoważone jest małe znanym pojęciem w Polsce. Od kilku lat w Polsce działa Polskie Stowarzyszenie Rolnictwa Zrównoważonego „ASAP”, które edukuje i promuje dobre praktyki rolnicze, które stanowią podstawę dla rolnictwa zrównoważonego. Polscy rolnicy stosują wiele praktyk rolnictwa zrównoważonego, ale nie odwołują się do tego określenia. Patrz: https://rolnictwozrownowazone.pl/

Rolnictwo zrównoważone to wszelkie działania ograniczające wpływ rolnictwa na środowisko, umożliwiające bardziej efektywne i przyjazne dla środowiska wykorzystanie zasobów, np. gleby, ziemi, wody, maszyn, środków ochrony roślin, nasion, nawozów czy energii, przy zachowaniu opłacalności produkcji rolniczej i jej społecznej akceptacji. To nie jest jeden ustalony sposób prowadzenia upraw czy zarządzania gospodarstwem.

ASAP definiuje rolnictwo zrównoważone następująco: Rolnictwo zrównoważone to wszelkie działania ograniczające negatywny wpływ rolnictwa na środowisko, umożliwiające bardziej efektywne i przyjazne dla środowiska wykorzystanie zasobów, np. gleby, ziemi, wody, maszyn, środków ochrony roślin, nasion, nawozów czy energii, przy zachowaniu opłacalności produkcji rolniczej i jej akceptacji społecznej.

Zrównoważone praktyki rolnicze pozwalają efektywniej korzystać ze środków produkcji oraz lepiej chronić środowisko i otoczenie, w którym gospodarstwo funkcjonuje. Praktyki te przyczyniają się długofalowego rozwoju gospodarstwa rolnego, w tym ograniczenie kosztów i negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne. ASAP listuje zrównoważone praktyki rolnicze następująco

1. Zapewnienie stabilności finansowej gospodarstwa – zrównoważone może być jedynie gospodarstwo, które jest trwałe i mające możliwości rozwojowe. Aby tak było, gospodarstwo musi być stabilne finansowo, zarządzane zgodnie z przemyślanym planem biznesowym.
2. Optymalny dobór roślin uprawnych i prawidłowy siew – zróżnicowanie warunków klimatyczno-glebowych wymaga przemyślanego doboru gatunków i odmian uprawianych roślin, szczegółowej wiedzy o uwarunkowaniach uprawowych i ochroniarskich, w celu optymalizacji efektu produkcyjnego.
3. Zmianowanie upraw dla wzmocnienia bioróżnorodności w glebie – zadaniem każdego rolnika jest takie planowanie upraw, aby w kolejnych latach na polu uprawiane były inne gatunki roślin, w sposób wzbogacający glebę, podnoszący jej żyzność i potencjał bioróżnorodności. Wpływa to pozytywnie na opłacalność produkcji i pozwala na rozwój gospodarstwa.
4. Budowa żyzności gleby przez wzrost zawartości próchnicy – zrównoważenie w produkcji polowej opiera się na własnej żyzności gleby, jedynie wspieranej nawozami. Żyzność można budować zwiększając w glebie zawartość próchnicy, będącej jednocześnie magazynem wody. W efekcie gospodarstwo produkuje więcej i taniej, będąc mniej wrażliwe na niekorzystne zjawiska pogodowe.
5. Nawożenie roślin w oparciu o bilans nawozowy – nawożenie upraw powinno jedynie uzupełnić składniki pokarmowe obecne w glebie, odpowiednio do potrzeb roślin. Składniki dostarczone w nawozach muszą równoważyć z nadwyżką pobrane wraz z plonami roślin, pamiętając także o stratach wynikających z naturalnych procesów przebiegających w glebie. Podstawą bilansu nawozowego jest konieczna wiedza o rzeczywistej zasobności gleb, potrzebach roślin i stosowanych nawozach.
6. Przestrzeganie zasad integrowanej ochrony roślin – najlepsze efekty ochrony przy najniższych kosztach daje integrowanie różnych metod ochrony: mechanicznych, fizycznych, biologicznych, hodowlanych oraz chemicznych przewidzianych do stosowania w wypadku nieskuteczności poprzednich. Wykorzystując wiedzę o szkodliwych organizmach i o roślinach uprawnych można w odpowiednich terminach podejmować różnorodne działania pozwalające na ich zwalczenie lub ograniczenie szkodliwości. Pomocne tu mogą być także coraz liczniejsze rozwiązania cyfrowe dostępne dla rolników, mocno wspierające integrowaną ochronę roślin. Wdrażając te zasady optymalizuje się stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz efekt finansowy ochrony roślin.
7. Efektywne wykorzystanie zasobów wodnych – celem działań powinno być optymalne wykorzystanie dostępnych zasobów wody, zarówno glebowej, jak i z nawadniania. Racjonalne jej wykorzystanie pozwoli na zapewnienie stabilności i trwałości produkcji rolniczej, szczególnie w kontekście zmian klimatycznych. Rolnik powinien oszczędnie gospodarować wodą, możliwie zwiększać retencyjność wodną gleb i na bieżąco monitorować jej potrzeby oraz zużycie.
8. Możliwie długie utrzymanie gleby pod okrywą roślinną – erozja gleby jest zjawiskiem bardzo szkodliwym spowodowanym działaniem wody, wiatru, ale może być także wynikiem nieodpowiednich działań człowieka. Uprawa roślin o bogatym systemie korzeniowym, dobrze okrywających glebę – podobnie jak i pozostawianie gleby pokrytej resztkami pozbiorowymi – zapobiega zjawisku erozji. Uprawa bezorkowa, podobnie jak i płodozmiany przeciwerozyjne, mogą skutecznie ograniczać erozję gleby.
9. Wspieranie bioróżnorodności w gospodarstwie i jego otoczeniu – bioróżnorodność przyczynia się do obniżenia nakładów i zwiększenia efektu produkcyjnego. Na polach częściowo ją ograniczamy, aby uzyskać plon, więc konieczne jest jej dodatkowe wsparcie, poza ich terenem.
10. Zapewnienie dobrostanu zwierząt – efekt produkcyjny i finansowy gospodarstwa posiadającego zwierzęta zależy od ich stanu zdrowotnego i warunków utrzymania. Tylko zdrowe zwierzęta utrzymywane we właściwy sposób dadzą dużą produkcję o dobrej jakości.
11. Korzystanie z systemu uprawy bezorkowej – uprawa bezorkowa stanowi alternatywę dla uprawy tradycyjnej, wykluczając nadmierne przemieszczanie i natlenienie gleby. Zabiegi ograniczają się przeważnie do spulchniania gleby i mieszania jej powierzchni, bez jej odwracania. Resztę pracy wykonują dżdżownice i inne organizmy glebowe, które budują korytarze w glebie, a przez to poprawiają jej żyzność, wspomagają jej wietrzenie, a także przetwarzają pozostałości pozbiorowe.
12. Dążenie do redukcji emisji gazów cieplarnianych – rolnictwo emituje szereg gazów cieplarnianych (np. CO₂, CH₄, NH₃, NO_X), co należy minimalizować przez precyzyjne użytkowanie maszyn i urządzeń, dobrą gospodarkę paliwami, nawozami organicznymi, pozostałościami pozbiorowymi, optymalizację warunków chowu zwierząt oraz siew roślin okrywowych, np. jako międzyplony, pozwalających na lepsze pochłanianie CO₂.
13. Prawidłowe zarządzanie odpadami – odpady poprodukcyjne powstające w gospodarstwie powinny być maksymalnie wykorzystane do dalszej produkcji, oprócz odpadów komunalnych i odpadów niebezpiecznych dla ludzi i środowiska, których utylizacja jest określona przepisami prawa.
14. Przestrzeganie przepisów prawa – jest warunkiem podstawowym każdej zrównoważonej produkcji rolniczej, która musi się odbywać w poszanowaniu do obowiązującego prawa i w jego granicach.
15. Dbanie o pracowników, ich prawa i bezpieczeństwo w gospodarstwie – konsekwentne przestrzeganie praw pracowników oraz dbałość o warunki pracy są gwarancją jakości wykonanej pracy, prawidłowego użytkowania sprzętu i niskiej wypadkowości – wszystkie te elementy wpływają na poprawę opłacalności produkcji i wynik finansowy gospodarstwa. Wiedza o zagrożeniach, prawidłowa ocena ryzyka, jakie może się pojawić się podczas pracy w gospodarstwie rolnym prowadzi do wzrostu bezpieczeństwa pracy. Zmiany technologii i wyposażenia technicznego wymagają wiedzy o nowych zagrożeniach. Szkolenia z BHP są koniecznym elementem pracy w rolnictwie, nie mniej ważnym niż okresowe przeglądy sprzętu rolniczego.
16. Podejmowanie działań dla społecznej akceptacji rolnictwa – rolnictwo zrównoważone jest także odpowiedzią na oczekiwanie społeczne, by produkcja rolnicza była bardziej przyjazna dla środowiska.
17. Partnerska komunikacja ze społecznością lokalną, w której mieszka rolnik, ale także z szerszym społeczeństwem staje się coraz pilniejsza. Ważne jest to, aby w rozmowach z osobami, które nie są związane z rolnictwem, lub np. poprzez media społecznościowe pokazywać prace rolnika, a przede wszystkim konkretne działania na rzecz ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt.

Rolnictwo zrównoważone często jest postrzegane na równi z rolnictwem ekologicznym. Ale te dwa pojęcia nie są tożsame. To co łączy obydwa te pojęcia to konieczność ochrony gleb, wody i powietrza przed zniszczeniem i troska o pozostałe zasoby środowiska naturalnego. Na tym jednak kończą się podobieństwa. O ile rolnictwo ekologiczne opiera się na całkowitej rezygnacji z chemicznych środków ochrony roślin i tzw. „sztucznego” nawożenia, o tyle idea zrównoważenia uwzględnia ich stosowanie zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin.

Zrównoważone gospodarstwo rolne wspiera się naturalnymi metodami ochrony upraw i ich nawożenia, wykorzystując równolegle preparaty chemiczne w precyzyjnie dawkowanej ilości, adekwatnej do potrzeb gleby i roślin. Rolnictwo zrównoważone nigdy nie będzie rolnictwem ekologicznym ze względu na stosowanie preparatów chemicznych. Rolnictwo zrównoważone, to praktyki, do których nakłania się przede wszystkim duże gospodarstwa rolne. Stosowanie tych praktyk nie jest w żaden sposób certyfikowane, tak jak to jest w przypadku ekologicznych gospodarstw rolnych.

Należy mieć też na uwadze, że to koncerny produkujące preparaty chemiczne propagują właśnie rolnictwo zrównoważone. Jednym z liderów jest Bayer Crop Science, który oferuje doradztwo i wsparcie w zakresie praktyk rolnictwa zrównoważonego.

Opracowana na podstawie informacji Stowarzyszenie Rolnictwa Zrównoważonego „ASAP”

https://rolnictwozrownowazone.pl

https://www.agro.bayer.com.pl/dla-rolnictwa/rolnictwo-zrownowazone

Integrowana ochrona roślin jest sposobem ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi, polegającym na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod ochrony roślin, w szczególności metod niechemicznych, w sposób minimalizujący zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska. Integrowana ochrona roślin pozwala ograniczyć stosowanie chemicznych środków ochrony roślin do niezbędnego minimum i w ten sposób ograniczyć presję na środowisko naturalne oraz chroni bioróżnorodność środowiska rolniczego.

Ważnymi narzędziami, wykorzystywanymi w integrowanej ochronie roślin są:

1. metodyki integrowanej ochrony roślin poszczególnych upraw,
2. progi ekonomicznej szkodliwości patogenów – progi te określają, kiedy stosowanie chemicznej ochrony roślin staje się ekonomicznie opłacalne, tzn. przy jakiej liczebności organizmu szkodliwego dla roślin straty, jakie może on spowodować, przewyższają koszty jego chemicznego zwalczania,
3. systemy wspomagania decyzji w ochronie roślin – systemy te, bazujące na znajomości biologii organizmów szkodliwych, wskazują optymalny termin wykonania chemicznych zabiegów ochrony roślin.

Obowiązek stosowania zasad integrowanej ochrony roślin przez wszystkich profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin począwszy od dnia 1 stycznia 2014 r. wynika z postanowień art. 14 dyrektywy 2009/128/WE oraz rozporządzenia nr 1107/2009. Artykuł 55 rozporządzenia nr 1107/2009/WE stanowi, że środki ochrony roślin muszą być stosowane właściwie. Właściwe stosowanie środków ochrony roślin obejmuje m.in. zgodność z postanowieniami dyrektywy 2009/128/WE, a od dnia 1 stycznia 2014 r. zgodność z ogólnymi zasadami integrowanej ochrony roślin, o których mowa w art. 14 oraz załączniku III do tej dyrektywy.

Zgodnie z ogólnymi zasadami integrowanej ochrony roślin określonymi w załączniku III do dyrektywy 2009/128/WE:

1) nad chemiczne metody zwalczania organizmów szkodliwych przedkładać należy metody biologiczne, fizyczne i inne metody niechemiczne, jeżeli zapewniają one ochronę przed organizmami szkodliwymi;

2) zapobieganie występowaniu organizmów szkodliwych powinno być osiągane m.in. przez:

1. a) stosowanie płodozmianu,
2. b) stosowanie właściwej agrotechniki,
3. c) stosowanie odmian odpornych lub tolerancyjnych oraz materiału siewnego i nasadzeniowego poddanego ocenie zgodnie z przepisami o nasiennictwie,
4. d) stosowanie zrównoważonego nawożenia, wapnowania, nawadniania i melioracji,
5. e) stosowanie środków zapobiegających introdukcji organizmów szkodliwych,
6. f) ochronę i stwarzanie warunków sprzyjających występowaniu organizmów pożytecznych,
7. g) stosowanie środków higieny fitosanitarnej (takich jak regularne czyszczenie maszyn i sprzętu wykorzystywanego w uprawie roślin), aby zapobiec rozprzestrzenianiu się organizmów szkodliwych,
8. h) stosowanie środków ochrony roślin w sposób ograniczający ryzyko powstania odporności u organizmów szkodliwych.

Decyzje o wykonaniu zabiegów ochrony roślin powinny być podejmowane w oparciu o monitoring występowania organizmów szkodliwych, z uwzględnieniem progów ekonomicznej szkodliwości. Dokonując wyboru środków ochrony roślin należy brać pod uwagę ich selektywność. Ponadto, stosowanie środków ochrony roślin powinno być ograniczone do niezbędnego minimum, w szczególności poprzez zredukowanie dawek lub ograniczenie ilości wykonywanych zabiegów.

Stosowanie ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin przez profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin zostało w Polsce uregulowane zostało przepisami ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz. U. poz. 455) oraz rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 kwietnia 2013 r. w sprawie wymagań integrowanej ochrony roślin (Dz. U. poz. 505).

Opracowano na podstawie informacji Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi

https://www.gov.pl/web/rolnictwo/integrowana-ochrona-roslin

Wg. Głównego Inspektora Sanitarnego, rolnik pozostający w kwarantannie jest osobą zdrową, mającą potencjalny kontakt z osobą chorą. W związku z tym, jeżeli nie występują u niego objawy zakażenia, może wykonywać prace w swoim gospodarstwie. Nie może jednakże opuszczać terenu gospodarstwa i mieć kontaktu z innymi osobami. Należy zachować wysoki poziom higieny (mycie rąk, dezynfekcja rąk i powierzchni etc.). Dopuszczalne jest prowadzenie na terenie gospodarstwa prac polowych i zajmowanie się inwentarzem, jednakże zalecane jest stosowanie maseczki. Rolnik może przemieścić się na pole oddalone od domu. Jednakże należy zachować podczas przemieszczania się na pole i podczas pracy w gospodarstwie rolnym wszelką ostrożność, postępować zgodnie z opracowanymi zaleceniami przez Główny Inspektorat Sanitarny.

Należy pamiętać, że przebywanie na kwarantannie ma ochronić innych przed zarażeniem. O tym czy jesteśmy zdrowi po kontakcie z chorymi decyduje jednoznaczny drugi wynik i decyzja w tej sprawie sanepidu. Tak więc, jeśli nie mamy informacji, że jesteśmy chorzy – możemy pracować w gospodarstwie.

W przypadku wystąpienia objawów COVID-19 rolnik nie może pracować w gospodarstwie. O dalszym postępowaniu wobec rolnika decydują służby sanitarne i lekarze.

Komunikat odnośnie rolników znajduje się pod linkiem: https://gis.gov.pl/zywnosc-i-woda/zywnosc-zywnosc-i-woda/zagrozenie-covid-19-informacjadla-rolnikow-plantatorow/ .

Należy śledzić na bieżąco informacje Ministerstwa Zdrowia i GIS.

https://www.gov.pl/web/koronawirus

www.gis.gov.pl .

Jeśli chodzi o sprzedaż bezpośrednią produktów nieprzetworzonych, to podobnie jak w Polsce, w świetle przepisów, rolnik może sprzedawać swoje produkty bezpośrednio konsumentowi końcowemu, wszędzie tam gdzie są do tego możliwości. Tak jak w Polsce wprowadzono limity sprzedaży. W przypadku produktów nieprzetworzonych pochodzenia zwierzęcego dopuszczone w ramach sprzedaży bezpośredniej są to:

• drób – ubój i sprzedaż – kury: 200 szt. /tydzień; ptactwo wodne, indyki: 100 szt. /tydzień;
• ryby: 6 000 kg/ rok;
• mleko surowe: 200 litrów /tydzień
• jaja konsumpcyjne: 500 szt. /tydzień lub 20 000 szt. /rok;
• miód i produkty pszczele: łącznie 5 000 kg /rok.

Produkty czy płody rolne, ryby mogą być sprzedawane bezpośredniemu konsumentowi lub zakładom gastronomicznym, zakładom handlu detalicznego, umiejscowionym w odległości nie większej niż 40 km w linii prostej. Producenci rolni mogą prowadzić gospodarstwa agroturystyczne.

Usługi prowadzone przez drobnych producentów to:

1. wędzenie – na terenie własnego gospodarstwa;
2. suszenie owoców, suszenie, mielenie – na terenie własnego gospodarstwa;
3. ubój zwierząt przerób mięsa: w odpowiednio wyznaczonym miejscu, w miejscu imprez;
4. przyrządzanie potraw (w tym: pieczenie chleba, ciast, gotowanie kompotów, smażenie powideł):
   w odpowiednio wyznaczonym miejscu i w miejscu imprez;
5. czyszczenie ziarna: na terenie gospodarstwa osoby zamawiającej usługi;
6. wytłaczanie ziaren roślin oleistych, owoców, warzyw oraz pasteryzacja: na terenie gospodarstwa osoby zamawiającej usługi.

W przypadku sprzedaży produktów pochodzenia zwierzęcego i roślinnego obowiązują przepisy takie jak w Polsce. Producent może prowadzić sprzedaż, według określonych przepisów, we własnym gospodarstwie, w danej miejscowości, w obrębie 40 km oraz w regionie (dane województwo i Budapeszt), lub na targowiskach krajowych, imprezach. Sprzedaż odbywać się może bezpośrednio – w gospodarstwie, na miejscu prezentacji produktów, lub z przewozem do domu końcowego konsumenta czy do zakładu gastronomicznego.

Producent prowadzący sprzedaż zgłasza działalność pisemnie do Krajowego Biura Zdrowej Żywności w swoim rejonie, które nadaje mu nr rejestracyjny. Sprzedaż może być prowadzona również przez najbliższego członka rodziny.

Przeprowadzając tradycyjny ubój zwierząt na terenie własnego gospodarstwa rocznie można ubić:

• 12 szt. trzody chlewnej,
• 24 szt. owiec,
• 24 szt. kóz,
• 2 szt. bydła rogatego,

wliczając w to przerób dla zakładów gastronomicznych lub w celu imprez. Wiek owiec i kóz nie może przekraczać 18 miesięcy, bydła rogatego – do 30 miesięcy.

Producent może sprzedawać mięso zwierząt hodowanych w gospodarstwie (po uprzednim badaniu przez weterynarza) na terenie własnego gospodarstwa konsumentowi końcowemu lub do regionalnych sklepów, zakładów gastronomicznych. Nie może dokonywać sprzedaży na targowiskach.

W procesie produkcji, magazynowania i transportu produktów producent musi przestrzegać podstawowych przepisów higieny. W przypadku sprzedaży jaj konsumpcyjnych w liczbie ponad 50 szt. jaja muszą być oznakowane. Przy obróbce termicznej mleka, uboju drobiu i zajęczaków należy przestrzegać określonych przepisami procedur technologicznych.

Do obrotu można wprowadzać produkty przetworzone:

• pochodzące z przerobu mięsa np. wędliny – w ilości 70 kg/ tydzień lub 2 600 kg/ rok,
• dżemy, powidła, soki – 5 200 kg/ rok ale nie więcej niż 150 kg/ tydzień.

Produkty pochodzenia roślinnego (warzywa, owoce), miód i produkty pszczelarskie, żywe ryby – można sprzedawać konsumentowi ostatecznemu na krajowych targowiskach, rynku, imprezach i na tymczasowo wyznaczonych miejscach sprzedaży, w ilościach:

• produkty pochodzenia roślinnego – 20 ton /rok,
• miód i wyroby pszczelarskie – 5 000 kg/ rok,
• grzyby – 100 kg/ tydzień,
• ryby – 6 000 kg/ rok.

Producent zobowiązany jest do prowadzenia ewidencji wytworzonych i sprzedanych produktów (ilość wytworzonych i sprzedanych produktów, miejsce i datę sprzedaży). Producent musi też sporządzać kartę informacyjną, w której wyszczególnia: imię i nazwisko, miejsce produkcji, nazwę produktu, skład, termin spożycia, temperaturę przechowywania. Konieczne są również odpowiednie zaświadczenia weterynaryjne. Każdy produkt powinien posiadać etykietę, na której znajdują się informacje zawarte w karcie informacyjnej.

Według obecnie obowiązujących przepisów producent nie może sprzedawać surowego mięsa wieprzowego, wołowego, koziego i jagnięciny, jak również produktów mięsnych oraz alkoholi (sprzedaż alkoholu objęta jest specjalnymi przepisami) do pobliskich sklepów lub restauracji. W Austrii, gdzie nie ma tak ograniczających przepisów współpraca handlowa między drobnymi producentami, a właścicielami sklepów czy restauracji jest bardzo dobrze rozwinięta.

W 2017, przeprowadzono badania ankietowe producentów na targowiskach dotyczące krótkich łańcuchów dostaw ponieważ uznano, że głównym problemem węgierskiego rynku krótkich łańcuchów dostaw jest brak oficjalnych (rządowych) danych o tychże rynkach. W taki sposób przebadano 129 rolników z 20 targowisk o różnej wielkości (mikro, małych, średnich i dużych) z różnych miast. Wyniki badań wykazały, że blisko 60% rolników, którzy uczestniczą w konwencjonalnych, długich łańcuchach, sprzedaje swoje produkty wyłącznie w tym kanale. Zatem wspieranie tych rolników „prostym” schematem pieniężnym (takim jak wsparcie bezpośrednie) może okazać się nieskuteczne w zwiększaniu potencjału krótkich łańcuchów dostaw. Wielu rolników konwencjonalnych łańcuchów nie reaguje na potencjalnie istniejącą zachętę pieniężną jaką oferują krótkie łańcuchy dostaw, niepieniężne zachęty (takie jak programy wymiany doświadczeń, doradztwo sieci) okazały się bardziej skuteczne. Wyniki badań wykazały, ze sprzedaż bezpośrednia na targowiskach staje się opłacalna i uzupełnia punkty sprzedaży konwencjonalnej dla rolników. Liczba targowisk stale rośnie na Węgrzech, dlatego można spodziewać się, że potencjał rozwoju krótkich łańcuchów dostaw na Węgrzech będzie się powiększał.

Szczegółowe informacje o przeprowadzonych badaniach krótkich łańcuchów dostaw na Węgrzech:

398. Benedek, I. Fertő, M. Adrienn, 2018, Off to market: but which one? Understanding the participation of small-scale farmers in short food supply chains—a Hungarian case study, Agriculture and Human Values, 35, 383–398.

Opracowano na podstawie informacji własnych oraz informacji uzyskanej od Małopolskiej Izby Rolniczej

Francja i Włochy mają najlepiej zorganizowany system wsparcia dla rynków lokalnych i rozwoju krótkich łańcuchów. Wynika to z faktu, że są to kraje o rolniczej tradycji, gdzie większy nacisk kładzie się na powiązania między rolnictwem a gastronomią, w szczególności na lokalną gastronomią  w powiązaniu z turystyką. Ważnym elementem rozwoju i wsparcia dla krótkich łańcuchów dostaw we Francji jest priorytet ochrony modelu rolnictwa rodzinnego. W tym celu powstała w 2001 roku sieć AMAP – Association pour le maintien d’une Agriculture Paysanne, (http://www.reseau-amap.org), tj. Stowarzyszenie na rzecz utrzymania rolnictwa chłopskiego. AMAP  zrzesza rolników i konsumentów, zaangażowanych w tworzeniu i wzmacnianiu rynki lokalne w oparciu o krótkie łańcuchy dostaw żywności. Pierwsza organizacja AMAP powstała w 2001 roku i od tego czasu ich liczba rosła lawinowo. W 2015 roku było już ponad 2000 AMAPów, działających w każdej części Francji, angażując ponad 250 000 konsumentów w regularne kupowanie produktów od lokalnych producentów. Szacuje się, że roczny obrót AMAPów, to ok. 150 mln euro (wg. P. Philipon, Y. Chiffoleau, F. Wallet, 2017, Et si on mangeait local? Ce que les circuits courts vont changer dans mon quotidien, Édition Quaæ, Versailles Cedex, 65). Kryzys zaufania do produkcji konwencjonalnej spowodowany chorobą wściekłych krów w latach 2013-4 przyczynił się do rozwoju AMAPów. We Francji aż 21% produktów rolno-spożywczych jest sprzedawana w sprzedaży bezpośredniej, ale sprzedaż ta odpowiada zaledwie 12% wartości całkowitej sprzedaży produktów rolno-spożywczych (https://agreste.agriculture.gouv.fr/agreste-web/). Krótkie łańcuchy dostaw we Francji rozwijają się ponieważ stanowią element dywersyfikacji przychodów dla gospodarstw rolnych. Oddzielone od siebie przestrzennie, rynki lokalne są zatem kluczem dla osiągnięcia stabilnych przychodów.

Zbiorowe punkty sprzedaży we Francji polegają na wykorzystaniu tego samego lokalu przez kilku producentów na zasadzie:

• wytwórni zbiorowych: poszczególni producenci używają wspólnych pomieszczeń, sukcesywnie lub w tym samym czasie;
• współwłasności;
• wynajmu powierzchni, w tym miejsca na przechowywanie.

Zbiorowy punkt sprzedaży polega na tym, że prowadzi go grupa rolników, natomiast punkt organizuje sprzedaż wszystkich partycypujących rolników. W punkcie obecny musi być co najmniej jeden rolnik z grupy – a nie wszyscy, a punkcie konsument może kupić bezpośrednio produkty od każdego partycypującego rolnika.

Jeśli chodzi o podstawę prawną, to podmiot działający na rynku spożywczym zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 178/2002 oznacza „osobę/osoby fizyczne lub prawne odpowiedzialne za spełnienie wymogów prawa żywnościowego w przedsiębiorstwie spożywczym pozostającym pod ich nadzorem”. Przedsiębiorstwo oznacza „jednostkę produkcyjną przedsiębiorstwa sektora spożywczego” (rozporządzenie (WE) nr 852/2004). Podmiot prowadzący zbiorowy punkt sprzedaży posiada określony numer SIRET [odpowiednik REGON] i spełnia trzy kryteria: działa na rynku spożywczym, wykonuje działalność odpłatną oraz dysponuje lokalem. Osoba prawna (np. stowarzyszenie rolników) może być, pod pewnymi warunkami, odpowiedzialna za struktury zbiorowe i udostępniać pomieszczenia dla podmiotów zrzeszonych.

Punkt sprzedaży zbiorowej, a w szczególności „wytwórnia zbiorowa”, jest miejscem używanym wspólnie przez kilku producentów, gdzie poprzez sprzedaż bezpośrednią oferują konsumentom produkty pochodzące z ich gospodarstw. Z punktu widzenia prawnego, punkt sprzedaży i każdy z producentów są zobowiązani do przestrzegania przepisów rozporządzeń (WE) nr 178/2002 i (WE) nr 852/2004 oraz uchwały z dnia 28 czerwca 1994 r. Punkty sprzedaży zbiorowej muszą także być zgłoszone w tym charakterze u Prefekta (dyrekcji departamentu ds. ochrony ludności), właściwego dla miejsca lokalizacji podmiotu. Niektórzy producenci mogą, w zależności od prowadzonej działalności, być objęci rozporządzeniem (WE) nr 853/2004 i być posiadaczami pozwolenia na tą działalność.

Jeśli chodzi o praktyczną stronę zbiorowego punktu sprzedaży, to producenci pozostają właścicielami produktów aż do momentu ich przekazania konsumentowi końcowemu, płatność za produkt jest im przekazywana bezpośrednio. W konsekwencji de facto nie wykonują oni sprzedaży do struktur zbiorowych.

Każdy punkt sprzedaży zbiorowej zobowiązany jest opracować specyfikację i regulamin wewnętrzny pozwalający spełnić wszystkie określone w specyfikacji wymagania.

W specyfikacji zawarta jest informacja, że producenci i punkty sprzedaży przedłożyły odpowiednią deklarację o działalności kompetentnym władzom. Specyfikacja opisuje zasady funkcjonowania punktu sprzedaży zbiorowej, zwłaszcza:

• pojęcie trwałości sprzedaży; obecność pracowników zatrudnionych w gospodarstwie i obecność ewentualnych pracowników punku sprzedaży;
• narzędzia pozwalające utrzymać bezpośredni związek pomiędzy producentem a konsumentem (zasady sprzedaży produktów bez pośrednika);
• warunki sanitarne: wyposażenie do chłodzenia, plan mycia, szkolenie osób obecnych przy sprzedaży.

Z kolei, wewnętrzny regulamin opisuje warunki organizacji konkretnego punktu sprzedaży zbiorowej, zwłaszcza:

• obecność producentów przy sprzedaży: sposób podziału czasu dyżurów, plan dyżurów, zasady ustalania dyżurów;
• wdrożenie planu zapewnienia jakości sanitarnej: procedury stosowane w ramach kontroli wewnętrznych, zadania i zakres odpowiedzialności każdego.

Powyższe dwa dokumenty muszą być przedstawione na życzenie odpowiednich władz. Opisane wymagania muszą być spełnione.

Opracowano na podstawie informacji uzyskanych od Fundacji Partnerstwo dla Środowiska oraz Małopolskiej Izby Rolniczej. Informacje szczegółowe o specyfikacjach i regulaminach zbiorowych punktów sprzedaży we Francji można znaleźć pod linkiem:  http://paris.apca.chambagri.fr

Nie ma przeciwskazań prawnych by rozwiązania francuskie odnośnie zbiorowych punktów sprzedaży wprowadzić również w Polsce.

Polska mogła by być liderem w sprawach krótkich łańcuchów dostaw żywności z uwagi na dużą liczbę małych gospodarstw rolnych i wszechobecność sprzedaży bezpośredniej na terenie całego kraju, ale nim nie jest. W dużej mierze wynika to z faktu, że większość sprzedaży bezpośredniej w Polsce odbywa się wciąż w tzw. szarej strefie, a struktury wsparcia dla rozwoju  rynków lokalnych i organizowania systemów krótkich łańcuchów dostaw dopiero się zaczyna. Rynki lokalne oraz rozwiązania krótkich łańcuchów dostaw żywności były przez wiele lat zaniedbywane przez kolejne ekipy rządzące.

Zdecydowanym liderem w UE w kształtowaniu polityki w zakresie rynków lokalnych oraz krótkich łańcuchów dostaw żywności jest niewątpliwie Francja, która ma najbardziej ze wszystkich krajów UE rozbudowany system monitorowania. Bogactwo danych statystycznych Francji wynika z faktu, że spis powszechny uwzględnia pytania o krótkie łańcuchy dostaw żywności,  co jest ewenementem na skalę światową (W Polsce tegoroczny spis rolny nie uwzględnia tych spraw) We Francji, na podstawie spisu łatwo można obliczyć, że w 2010 jedno na pięć gospodarstw rolnych (105 tys.) sprzedawało choć część swoich produktów w sprzedaży bezpośredniej^[1]. i jest to tendencja rosnąca, bowiem w 2005 deklarowało ten udział zaledwie 16% rolników.

Po stronie konsumenta natomiast od 6 do 7% zakupów żywności odbywa się w krótkich łańcuchach dostaw  (https://www.actu-environnement.com/ae/news/circuits-courts-proximite-alimentation-avis-Ademe-29282.php4). Jednak 65,5% sprzedaży (pod względem wartości) produktów spożywczych nadal odbywa się w dużych sklepach, nawet jeśli super i hipermarkety same oferują pewne produkty z oferty lokalnej, bezpośrednio od producenta. Francuscy rolnicy wciąż są przeświadczeni, że konsumenci wciąż są za mało zmotywowani do tego, żeby producenci mogli się w pełni przestawić na krótkie łańcuchy dostaw żywności. Natomiast badania konsumentów  2013 roku metodą ankietową i telefoniczną na próbie 1400 osób (próba reprezentatywna dla Francji) wykazały, że aż 42% respondentów kupiło co najmniej jeden produkt w krótkich łańcuchach dostaw żywności w miesiącu poprzedzającym badanie (Y. Chiffoleau, 2019, Les circuits courts alimentaires. Entre marché et innovation sociale, Éditions érès, Toulouse)

Francja to także jeden z nielicznych krajów na świecie, który posiada zdigitalizowaną, kompleksową i (co ważne) bezpłatną, ogólnodostępną i stale powiększającą się bazę danych dotyczącą punktów sprzedaży w krótkich łańcuchach dostaw na poziomie każdej gminy https://dsidd.shinyapps.io/CircuitsCourts. (których we Francji jest aż 35 945!). Należy jednak pamiętać, że we Francji gminy są zupełnie inne niż w Polsce. We Francji, występują gminy w ogóle niezamieszkałe, bądź zamieszkałe przez zaledwie kilka osób. Aż 15,5% gmin francuskich ma powierzchnię mniejszą niż 5km², zaś najwięcej z nich, bo aż 30,8% ma powierzchnię od 5 do 10km^2.

Dzięki digitalizacji, zidentyfikowano dotychczas ponad 8000 inicjatyw, które zaliczyć można do kategorii sprzedaży bezpośredniej od producenta do konsumenta lub sprzedaży pośredniej (pod warunkiem, że jest tylko jeden pośrednik, ale występuje limit 80 km od miejsca dystrybucji). Oznacza to, że średnio w co piątej francuskiej gminie ma miejsce oficjalna sprzedaż w krótkich łańcuchach dostaw żywności.

Opracowano na podstawie badań własnych oraz informacji od Małopolskiej Izby Rolniczej

[1] C. Bary, 2012, Commercialisation des produits agricoles. Un producteur sur cinq vend en circuit court, Agreste primeur, Nr 275, http://46.29.123.56/IMG/pdf_primeur275.pdf.

Charakterystycznym dla rolnictwa francuskiego i systemów krótkich łańcuchów dostaw żywności są spółdzielnie rolnicze. Pierwsze spółdzielnie wprowadzone po drugiej wojnie światowej w 1947 r., szybko stały się najbardziej atrakcyjną i powszechną formą współpracy dla rolników. Obecnie trzech na czterech rolników należy do spółdzielni rolniczej.  Zatrudniają ponad 180tys. osób, i co ważne są zwolnione z płacenia podatku. W roku 2016 zarejestrowanych było 1721 spółdzielni. Spółdzielnie organizują również sprzedaż w formie marketów, korzystając z ulg i zachęt podatkowych. W regionach, w których działa duże spółdzielni jest proporcjonalnie mniej sprzedaży bezpośredniej organizowanej w inne formie.

Opracowano na podstawie informacji własnych oraz D. Gallaud, B. Laperche, Economie circulaire et dévelopment durable, écologie industrielle et circuits courts, Vol. 5, ISTE Editions, London, 2016, 67.

Podajemy 2 przykłady z regionu Rhone-Alpes, który jest regionem partnerskim Małopolski. W obu przypadkach można nawiązać współpracę bezpośrednią. Małopolska Izba Rolnicza może pomóc w ułatwieniu kontaktu.

1 -Grains de ferme http://grainsdeferme.com

Sklep Grains de Ferme znajduje się w La Tour de Salvagny w regionie Rhone-Alpes we Francji i działa na zasadzie zbiorowego punktu sprzedaży, bazując na produktach z 16 gospodarstw rolnych zlokalizowanych w regionie. Sklep funkcjonuje na zasadzie spółdzielni, która działa w imieniu partycypujących rolników, zapewniając organizację dostaw, prowadzenie sklepu, sprzedaż oraz wspólny marketing przy  pomocy dwóch pracowników. Zgodnie z przepisami, partycypujący rolnicy pełnią dyżury w prowadzeniu sprzedaży w sklepie, tak by w godzinach otwarcia zawsze był obecny co najmniej jeden rolnik. Sklep oferuje bogaty asortyment produktów przetworzonych i nieprzetworzonych. Z punktu widzenia konsumenta funkcjonuje jak każdy inny sklep poza tym, że jest w tym przypadku bezpośredni kontakt z rolnikiem i możliwość odwiedzenia gospodarstwa rolne, które współtworzą inicjatywę.

2. Uniferme – https://www.uniferme.fr/

Uniferme to sklep organizowany i prowadzony przez grupę 18 gospodarstw rolnych przy głównej drodze Lyonem a St. Etienne we Francji. Sklep funkcjonuje 7 dni w tygodniu i sprzedaje produkty pochodzące z partycypujących gospodarstw. Rolnicy z tych gospodarstw obsługują sprzedaż i zapewniają dostawy. Uniferme powstał w roku 1978 i jest dziś jeden z najstarszych i najtrwalszych przykładów tej formy sprzedaży we Francji. W ramach promocji i budowania marki sklepu, partycypujący rolnicy organizują regularne dni otwarte w swoich gospodarstwach, proponują kulinaria oraz prowadzą wspólne akcje marketingowe. Uniferme należy do stowarzyszenia pn. Terre d’envies CEGAR circuits court, które zrzesza ponad 40 analogicznie działających zbiorowych punktów sprzedaży (PVC) i ponad 700 gospodarstw rolnych  w regionie Rhone-Alpes  (http://www.terredenvies.fr )

Sprzedaż przydrożna produktów rolnych należy jak najbardziej traktować jako forma sprzedaży bezpośredniej. Jest to powszechnie stosowaną formą sprzedaży bezpośredniej w Polsce, w szczególności w sezonie rolniczym gdy są świeże warzywa i owoce. Podstawowa formuła jest prosta. Rolnik wystawia swój towar na straganie przy drodze, a przejeżdżający kierowcy zatrzymują się i dokonywujące zakupu. Tak jak w przypadku sprzedaży w gospodarstwie, rolnik lub członek jego rodziny powinien prowadzić sprzedaż, produktów z własnego gospodarstwa lub runa leśnego zebranego osobiście. Klucz to znalezienie dobrego punktu sprzedaży, który umożliwia kierowcom zatrzymywać się w sposób wygodny i bezpieczny. Punkt sprzedaży może być stały, ale najczęściej jest tymczasowy.

W bardziej wyrafinowanych przypadkach, sprzedaż przydrożna może odbywać się na terenie stacji benzynowych, parkingów czy też innych miejsc uczęszczanych przez kierowców. Najbardziej nowoczesna forma sprzedaży przydrożnej, która stwarza spore możliwości dla zbiorowych działań, to sprzedaż za pośrednictwem samo-obsługowych automatów. Forma ta polega na tym, że rolnik lub grupa rolników zaopatrza automat zlokalizowany w ruchliwym miejscu, w swoje produkty, a kupujący dokonuje zakupu samodzielnie, płacąc gotówką lub kartą kredytową. Kamerki i inne rozwiązania informują o wyczerpaniu towaru oraz innych problemach.

W wszystkich przypadkach sprzedaży przydrożnej, sprzedający powinien uzyskać pozwolenie na sprzedaż od właściciela lokalizacji punktu sprzedaży, co może wiązać się z kosztami.

Przepisy regulujące dozwolone formy sprzedaży bezpośredniej dopuszczają możliwość sprzedaży przydrożnej. Powszechne są stragany, budki i innego rodzaju punkty sprzedaży, a tymczasowych sprzedających warzywa, owoce i runa leśne można spotkać w sezonie niemal przy każdej dużej drodze.

Każdy rolnik może sprzedawać bezpośrednio konsumentowi produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego w stanie nieprzetworzonym, które pochodzą wyłącznie z własnych upraw lub hodowli. Aby sprzedawać legalnie, w przypadku produktów pochodzenia roślinnego, rolnik musi spełnić warunki określone w rozporządzeniu o dostawach bezpośrednich (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2007r. w sprawie dostaw bezpośrednich środków spożywczych – Dz. U. z dnia 27 czerwca 2007 r.), a w przypadku sprzedaży produktów zwierzęcego pochodzenia, rozporządzenie o sprzedaży bezpośredniej (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 września 2015 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej. Dz.U. 2015 poz. 1703). W przypadku produktów roślinnych, sprzedaż powinna być zgłoszona w Powiatowej Inspekcji Sanitarne, a w przypadku produktów pochodzenia zwierzęcego u Powiatowego Inspektora Weterynarii. Natomiast sprzedaży produktów przetworzonych wymaga zarejestrowania się do rolniczego handlu detalicznego (RHD) lub sprzedaży w ramach marginalnej, lokalnej, ograniczonej (MLO).

Coraz częściej pojawiają się próby wyróżnienia i uwiarygodnienia punktu sprzedaży przydrożnej poprzez oznakowanie, które nawiązuje do marki gospodarstwa czy regionu. Sprzedaż za pośrednictwem automatów jest aktualnie śladowa w Polsce w porównaniu z  innymi krajami, ograniczając się głównie do mlekomatów i jajomatów prowadzonych przez indywidualnych rolników. Zbiorowe działania w tym zakresie należą do rzadkości, ale mają spory potencjał z uwagi na zmieniające się preferencje konsumentów.

Opracowano na podstawie informacji własnych oraz informacji udostępnionych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Jest dziś mnóstwo przykładów sklepów internetowych prowadzonych przez gospodarstwa rolne. Ciekawy i godny uwagi przykład to: Pliczko Gospodarstwo Rolne  – https://pliczko.pl/  Jest to gospodarstwo rolne nie daleko Częstochowy, na co dzień zajmuje się wyrobem olejów tłoczonych na zimno z lnu, słonecznika, rzepaku, ostropestu, lnianki i konopi oleistych. Gospodarstwo produkuje świeże i pożywne płatki,  pełnowartościowe mąki z pełnego przemiału, oraz inne mąki z różnych rodzajów nasion,  które są mielone w tradycyjnych drewnianych młynach żarnowych. Gospodarstwo prowadzi sklep Internetowy, w którym można zapoznać się za aktualną ofertą i złożyć zamówienie. Zamówione produkty można odebrać osobiście w gospodarstwie, w sklepie mobilnym, które dociera w określone dni do Tarnowskich Gór i Lublińca, albo w jednym z dwóch sklepów stacjonarnych w Katowicach i Woźnikach. Przykład ten pokazuje jak sklep internetowy może stanowić istotnym elementem rozwoju sprzedaży bezpośredniej gospodarstwa rolnego.

Formuła Klubu Zakupowego i przykład Koszyka Lisieckiego jest opisany w studium przypadku, które jest dostępne tu: https://prostoodrolnika.pl/wp-content/uploads/2019/08/Klub-Zakupowy_FINALNY-na_stron%C4%99.pdf

Aktualności i kontakt z Klub Zakupowym Koszyk Lisiecki –  http://zakupy.koszyklisiecki.pl

Klub Zakupowy zrzesza producentów z Ziemi Lisieckiej pod Krakowem i konsumentów, mieszkających w Krakowie i okolicach, oferując świeże, smaczne produkty wprost od rolników i producentów. Funkcjonuje od 2017 roku. Sprzedaż odbywa się w formie cotygodniowych sesji sprzedażowych za pośrednictwem platformy internetowej. Każdy producent ma możliwość wprowadzania własnej oferty, monitorowania sprzedaży oraz uzgadniania cen z moderatorem. Klub organizuje punkt odbioru, gdzie klienci przyjeżdżają i płacą, a od początku pandemii prowadzi również dostawy do domu za dodatkową opłatą. W Klubie uczestniczy podstawowa grupa ok. 30 producentów i ponad 600 kupujących. Klub prowadzi Stowarzyszenie Producentów Koszyka Lisieckiego, które kształtuje politykę sprzedaży i rozwoju przedsięwzięcia. Koszyk przyjął strategię zwiększania wartości zakupów dokonywanych przez już partycypujących już kupujących, w przeciwieństwie do zwiększania liczby klubowiczów.

Najświeższe kompleksowe badania dotyczące badania dobrych praktyk w krótkich łańcuchach dostaw obejmujące aż 15 krajów to – S. Jarzębowski, M. Bourlakis, A. Bezat-Jarzębowska, 2020, Short Food Supply Chains (SFSC) as Local and Sustainable Systems, Sustainability, 12, 4715 (https://www.mdpi.com/2071-1050/12/11/4715)

Badania oparto na formule case study, a następnie wykorzystano metodę delficką wśród ekspertów. Badania wykazały, że istnieje silna potrzeba tworzenia krótkich łańcuchach dostaw, chociażby dlatego, że takie inicjatywy są spójne z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Niemniej, jak wykazują autorzy badania, rozwój krótkich łańcuchów dostaw może być bardziej stabilny jeżeli uda się pokonać liczne bariery i wykorzystać czynniki sukcesu. Bariery można podzielić na 3 kategorie: regulacje, kompetencje i dostęp do finansowania.

Bariery mają głównie charakter ekonomiczny i dotyczą m. in.:

• trudności w uzyskaniu środków potrzebnych do inwestycji w nowe technologie,
• braku specjalistycznej wiedzy (informatycznej, księgowej, brandingowej),
• problemu z dostępnością do rynków zbytu, słabe usługi internetowe,
• braku przystępnej pomocy technicznej,
• zawodnej dystrybucji, słabej organizacja rolników / producentów w porównaniu z profesjonalizmem oczekiwanym przez hotele,
• niskiego poziomu obsługi klienta.

Przepisy krajowe lub unijne (głównie zasady higieny w UE) są poważnym wyzwaniem dla małych i tradycyjnych producentów żywności. Także systemy podatkowe są w niektórych krajów przeszkodą w rozwoju współpracy w ramach krótkich łańcuchów dostaw.

Wymiernym efektem projektu badawczego było zmapowanie 100 przypadków inicjatyw dotyczących krótkich łańcuchów dostaw w 15 krajach europejskich w formie dobrych praktyk, co zostało umieszczone na stronie internetowej http://www.shortfoodchain.eu/

Rzeczywiście w Anglii, forma sprzedaży „zbieraj sam” jest bardzo popularna. Ciekawy przykład to Grove Farm w południowej części kraju.  https://www.facebook.com/Grove-Farm-Pick-Your-Own-214938175214567  oraz http://www.grovefarmpyo.co.uk/homepage Gospodarstwo rolne zlokalizowane w Ivanhoe Leighton, ok. 150 km od Londynu, prowadzi działalność w konwencji „Zbieraj Sam” od roku 1981. Wszystko się zaczęło od tego, że prowadzący gospodarstwa nie byli w stanie zebrać i sprzedać do skupu brukselki. Ogłosili udaną akcję “zbieraj sam” i od tego czasu ta forma sprzedaży stała się ważnym elementem funkcjonowania gospodarstwa. Co roku dodawano kolejne warzywa i owoce do oferty w odpowiedzi na potrzeby konsumentów, którzy przywykli do przyjeżdżania do gospodarstwa w sezonie rolnicznym. Dzisiaj ponad 30 hektarów jest uprawianych pod tą formę sprzedaży. Asortyment to ponad 30 rodzajów warzyw i owoców. Sprzedaż odbywa się sezonowo od czerwca do października. Można zapisać się na listę mailingową. Przyjeżdżać można o dowolnej porze. Płatności są pobierana za to co klient zbierze. Różne wydarzenia edukacyjne są organizowane by przyciągać klientów i utrzymać stałych klientów.

Grove farms należy do ogólno-krajowej platformy, która promuje gospodarstwa sprzedające w konwencji „zbieraj sam” w całym kraju. Na platformie, klienci mogą wyszukać gospodarstwa, które prowadzą tą formę sprzedaży i nawiązać z nimi kontakt bezpośredni. http://www.pickyourownfarms.org.uk/

Niewątpliwie jest to forma sprzedaży z dużym potencjałem w Polsce.

Tak. Spółdzielnie rolnicze we Francji to potęga. Większość rolników francuskich należy do spółdzielni. Jest ich ponad 1700 w całym kraju. Grupa 271 spółdzielni połączyła się w pierwszą francuską grupę spółdzielni pn. InVivo by rozwijać sieć dystrybucji produktów wyprodukowanych lokalnie pod marką Frais d’ici (świeżo z okolicy) we własnych sklepach. Frais d’ici to marka oferująca wysokiej jakości produkty lokalne wprost od rolnika. Stawia na jakość, świeżość i bezpośredni kontakt z rolnikiem, aby w ten sposób pozyskać lojalnych konsumentów, dla których produkty wyprodukowane lokalnie oraz sprawiedliwa cena mają znaczenie. Frais d’ici konkuruje z powodzeniem na rynku supermarketów.

Więcej: http://www.fraisdici.fr/

Rekomendacje i uwagi zespołu Wiedz i Mądrze Jedz odnośnie naboru do uproszczonego programu „Współpraca” w myśl wspierania rozwoju krótkich łańcuchów dostaw żywności, przygotowaliśmy dla Centrum Doradztwa Rolnictwa po analizie dokumentu pt. Informacja dot. uproszczonego schematu operacji „Współpraca” dla wsparcia przedsięwzięć krótkich łańcuchów dostaw (KŁŻ), przygotowanej przez CDR w dniu 29 kwietnia 2020. W maju 2020, sformułowaliśmy poniżej przytoczone uwagi i rekomendacje. Większość z nich została uwzględniona lub przyjęta w późniejszym rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w tej sprawie:

1. Przedsięwzięcia (operacje) na rzecz rozwoju KŁŻ powinny być rozwijane i współtworzone przez rolników, dlatego też w Grupie Operacyjnej powinni oni mieć decydujący wpływ. Rolnicy powinni mieć możliwość zapewnienia sobie kontrolę nad wypracowanymi w ramach operacji rozwiązania poprzez wzmocnienie lub wykreowania podmiotu prawnego, który będzie organizował sprzedaż w konwencji KŁŻ po zakończeniu dofinansowania. W Grupie Operacyjnej powinno być co najmniej 10 rolników, prowadzących już lub deklarujących prowadzenie sprzedaży bezpośredniej. Nie powinno być wymogu co do udziału innych podmiotów w Grupie Operacyjnej. Innymi słowami, Grupa Operacyjna złożona wyłącznie z rolników powinno mieć możliwość zgłoszenia swojej propozycji operacji.
2. Operacje powinny skupiać się na innowacjach organizacyjnych, które umożliwią rolnikom zwiększyć sprzedaż bezpośrednią swoich produktów i tym samym wypracować rozwiązania, które pozwolą ograniczyć koszty.
3. Operacje powinny być zrealizowane w sezonie rolniczym 2021, co oznacza, że nabór wniosków powinien nastąpić w IV kwartale 2020 roku
4. Finansowanie powinno być na zasadzie ryczałtu, a pierwsza rata w wysokości co najmniej 80% powinna być wypłacona w momencie podpisania umowy o realizację operacji.
5. Rozważając kwalifikowalność kosztów, należy mieć na uwadze, zamierzony przez Grupę Operacyjną efekt sprzedażowy. Skala sprzedaży wynikająca z inwestycji i działań podjętych ze środków operacji „Współpraca” powinna zapewnić trwałość sprzedaży w okresie po zakończeniu finansowania ze strony operacji „Współpraca”. Innymi słowami, przedsięwzięcie KŁŻ powinno być konkurencyjne na rynku i nie wymagać dalszych subwencji aby funkcjonować. Warto podkreślić, że powodzenie projektów będzie bardziej zależało od innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych (jak doprowadzić do współpracy rolników oraz innych interesariuszy) niż inwestycji w środki trwałe. Największa wartość operacji to aktywizowanie rolników do współpracy ze sobą i do tworzenia adekwatnych do tego struktur organizacyjnych i form prawnych. Nacisk powinien być przede wszystkim na wypracowanie rozwiązań, które zastępują pośredników. RENAULT Model : TRAFIC Wersja : Furgon Pack Clim 2,9t L2H1 dCi 120

W przypadku Koszyka Lisieckiego, średnia sprzedaż miesięczna była przez dłuższy czas na poziomie 30.000 zł/mc przy marży dla utrzymania funkcjonowania infrastruktury sprzedażowej (IT, punkt odbioru itp.) na poziomie ok 10% (dla porównania, marża w sklepie wynosi ok. 40%, a czasem nawet to 70%). Poziom sprzedaży zapewnił stabilność finansową i stworzył podstawę do tego by uczestniczący w Koszyku rolnicy kształtowali politykę rozwojową, mającej na celu dokonywaniu inwestycji w celu zwiększenia skali sprzedaży i kolejnych inwestycji. Dla Koszyka, każda inwestycja jest rozważana w odniesieniu do tego jak się przełoży na wzrost sprzedaży. W przypadku środków trwałych preferowane są rozwiązanie oparte na najmie magazynów, środków transportu itp., ponieważ ryzyko związane z ich niepowodzeniem jest w ten sposób ograniczone.

6. Koszty inwestycyjne związane z zakupem lub wynajmem środków transportu np. samochody chłodnie, samochody dostawcze, samochody sklepy tzw. food trucki, zakupem lub wynajmem maszyn lub urządzeń do przechowywania, pakowania, przetwórstwa, itp.

100.000 zł – zakup; 50.000 zł – wynajem (koszty inwestycyjne 50% dofinansowania)

Koszt nowego samochodu dostawczego z zabudową chłodniczą adekwatną to systemu sprzedaży, który angażuje 30+rolników i 300+ konsumentów, to przykładowy RENAULT Model : TRAFIC. Wersja : Furgon Pack Clim 2,9t L2H1 dCi 120 – to koszt 85.400 zł (bez VAT), a zabudowa chłodnicza – 28.000 zł (bez VAT). W sumie z różnymi dodatkami – 130.000 zł (bez VAT). Kluczowy koszt zmienny to zabudowa, której koszt może wahać się od 25.000 zł nawet to 100.000 zł.

Koszty zakupy powinny się zamknąć w kwocie 150.000 zł. Bardziej wyrafinowane wersji zabudowy można dopuszczać, ale w takim przypadku baza samochodowa powinna być wynajmowana bądź stanowić wkładem własnym GO.

Zdecydowanie należy preferować korzystanie z używanych środków transportu oraz z formuły najmu, ponieważ umożliwi to GO eksperymentować z różnymi rozwiązaniami. Nie każda inwestycja przełoży się na wzrost sprzedaży, która przyniesie korzyści wszystkim rolnikom biorących udział w GO (ma ich być co najmniej 10). Warto więc, ograniczać ryzyko i koszty porażki.

Food Trucki stanowią koszt od 80.000 – 150.000 zł. Używany pojazd można kupić lub wynająć za połowę tej ceny.

7. Wnioski złożone przez GO do operacji Współpraca, powinny zawierać plan biznesowy, który określa następujące parametry na początku operacji i na końcu (mówimy o jednym sezonie rolniczym, i o wskaźnikach, do których GO się zobowiązuje w okresie trwałości projektu):
   1. Liczba partycypujących rolników (i konsumentów)
   2. Oferta sprzedażowa – różnorodność itp.
   3. Wolumen sprzedaży

Rzeczywiście przygotowaliśmy zestaw rekomendacji odnośnie rozwoju KŁŻ dla Marszałka Smółki na etapie planowania udziału województwa w Forum Ekonomicznym w Karpaczu oraz po zakończeniu Forum. Dotychczasowe działania województwa małopolskiego były skupione na promocji poszczególnych produktów regionalnych i lokalnych. Mając to na uwadze, nasze wnioski były następujące.

Niewątpliwie, Małopolskie Produkty Regionalne, takie jak Oscypek, Jagnięcina, Pstrąg Ojcowski, Karp Zatorski czy też Kiełbasa Lisiecka, wyróżniają Małopolskę i są z nią kojarzone. Przyciągają turystów, budując równocześnie tożsamość społeczności lokalnych w regionach ich pochodzenia. Małopolska jest liderem jeśli chodzi o liczbę produktów wpisanych w rejestry produktów regionalnych i tradycyjnych w kraju oraz na szczeblu Unii Europejskiej. Liczba tych certyfikowanych produktów jest systematycznie powiększana. Jednak wciąż trudno kupić te produkty i mieć pewność, że te które są oferowane na sprzedaż są autentyczne.

Wnioski:

1. Trwająca wciąż pandemia wymaga zwiększenie samowystarczalności kraju oraz jego poszczególnych regionów. Konieczna jest dywersyfikacja produkcji kierowana tak, aby pokryć lokalne zapotrzebowanie ludności oraz hodowli zwierzęcej na żywność oraz pasze konieczne do podtrzymania funkcjonowania w razie wstrzymania importu i dostaw pomiędzy regionami, czy poszczególnymi państwami. Produkcja rolna na potrzeby lokalnych rynków spożywczych jest dziś priorytetem. Należy więc promować i preferować rodzimych producentów oraz produkty, które wytwarzają – zachęcając konsumentów do zakupów wprost od producenta.
2. Znane i cenione Produkty Regionalne stanowią szansę dla zdynamizowania rozwoju rynków dla żywności wyprodukowanej lokalnej. Producenci Produktów Regionalnych są przykładami przedsiębiorczości i stanowią wzorzec i inspirację zarówno dla rolników, przetwórców w małej skali jak i konsumentów. Pokazują na swoim przykładzie, że branża żywnościowa może być nie tylko atrakcyjna z punktu widzenia stylu życia, ale również może przestrzenią dla innowacji i stać się źródłem utrzymania rodziny.
3. Konsumenci są coraz bardziej świadomi znaczenia pochodzenia produktów żywnościowych i coraz częściej poszukują możliwość kupowania wprost od rolnika czy też wytwórcy, omijając w ten sposób markety. Pandemia spowodowała, że żywność wyprodukowana lokalnie jest coraz bardziej ceniona i pożądana. Jednak konsumenci wciąż narzekają na brak możliwości regularnego zakupu świeżych, smacznych i autentycznych produktów wprost od Małopolskich rolników, również tych flagowych produktów regionalnych – po konkurencyjnych cenach.
4. W Małopolsce jest ponad 100.000 gospodarstw rolnych. Jednak niewielka ich część uczestniczy w rynkowej sprzedaży. Potencjał produkcyjny jest spory. Natomiast wykorzystanie tego potencjału wymaga nowatorskich rozwiązań motywacyjnych, prawnych, podatkowych, sprzedażowych, informatycznych, organizacyjnych i logistycznych, które traktują rozproszony charakter Małopolskiego rolnictwa jako atut i źródło konkurencyjności na rynku. Pod tym względem, obiecujące wydają się inicjatywy prosumenckie, takie jak Klub Zakupowy Koszyk Lisiecki, Kooperatywa Kokoszyk czy też Wawelska Kooperatywa Spożywcza. Ale wciąż jest ich mało.
5. By zwiększyć dostępność i sprzedaż produktów regionalnych i tradycyjnych, nie wystarczy promocja. Potrzebne są silniejsze rynki lokalne oparte na różnorodnych kanałach dystrybucji i sprzedaży, łączących bezpośrednio producentów i konsumentów. Rynki lokalne wymagają nie tyle infrastruktury w postaci placów targowych (taka została stworzona w wielu miejscach), ale inwestycji w inkubatory kuchenne, rozwój małego przetwórstwa, kanały dystrybucji i sprzedaży on-line, które premiują produkty z Małopolski. Województwo Małopolskie oraz samorządy terytorialne mogą odegrać znacznie większą rolę w tworzeniu i wzmacnianiu rynków lokalnych poprzez preferowanie żywnościowych produktów wyprodukowanych lokalnie w szkołach, szpitalach i w innych instytucjach publicznych oraz przy organizowaniu imprez, konferencji i kongresów.
6. Rozwój i wzmocnienie rynków lokalnych, tak aby rolnicy mogli zwiększyć swoją konkurencyjność, i co za tym idzie, przetrwać na coraz bardziej wymagającym rynku, jest dzisiaj ważnym priorytetem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jeszcze w tym roku ruszy program „Współpraca”, który udzieli wsparcia finansowego dla rozwoju rynków lokalnych w oparciu o rozwiązania tzw. krótkich łańcuchów dostaw żywności – tj. formuła od pola do stołu, która polega na wypracowaniu sposobów na wyeliminowanie pośredników i równocześnie zwiększenia wolumenu sprzedaży. Małopolska ma szansę stać się liderem w tej dziedzinie ponieważ w Małopolsce funkcjonuje już dziś wiele inicjatyw typu „od Pola do Stołu”, które mogą skorzystać z innowacji informatycznych i organizacyjnych wypracowywanych przez Małopolskie firmy i uczelnie.

Warto również podkreślić, że środki publiczne (w tym UE) kierowana na utrzymanie małych gospodarstw rolnych, funkcjonujących w trudnych warunkach są znacznie (patrz tabela poniżej), ale niestety nie są skuteczne w przeciwdziałaniu trendu zaniku rolnictwa na terenach górskich. Jest zdecydowanie potrzebny program dla wsparcia rolnictwa na terenach górskich, dopasowany do uwarunkowań górskich – jeśli oczywiście chcemy jako społeczeństwo by małe gospodarstwa rodzinne wytrwały jako część gospodarki obszarów wiejskich.

,

Utrata małych gospodarstw rolnych, nie tylko na terenach górskich:

• Ogranicza dostęp do bezpiecznego, świeżego, smacznego i różnorodnego jedzenia, produkowanego metodami przyjaznymi dla środowiska naturalnego
• Przyczynia się do dezintegracji ekonomicznej i społecznej społeczności wiejskich, i co za tym idzie, utrata wyjątkowości i autentyczności kultury i tradycji
• Prowadzi do utraty różnorodności biologicznej, która odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu procesów życiodajnych
• Zmienia krajobraz, i co za tym idzie, degraduje zasoby dziedzictwa kulturowego oraz zagraża rozwoju turystyki

Jeśli chodzi o producentów lawendy, to proponujemy kontakt bezpośredni. Materiał z sezonu 2 Wiedz i Mądrze Jedz opowiadał o Barbarze i Bartoszu Idczaku, którzy prowadzą Gospodarstwo Agroturystyczne Lawendowa Osada w Przywidzu w województwie pomorskim. – http://lawendowaosada.pl/  oraz https://www.facebook.com/lawendowa.osada/reviews/ Lawendowa Osada jest ekologicznym gospodarstwem agroturystycznym otoczonym lasem, w którym uprawiane jest kilkanaście odmian lawendy. Jest to jednym z największych upraw lawendy w Polsce. Produkowana lawenda jest wykorzystywana zarówno w żywności, kosmetykach jak i wielu innych produktach. Goście mają dostęp do produktów i posiłków na bazie lawendy. Posiłki opierają się na własnych produktach i produktach od lokalnych dostawców – sąsiadów z gospodarstw ekologicznych (dżemy, jaja, sery i inne). Gościom proponuje się dania z kuchni zarówno regionalnej jak i kuchni typu fussion, śródziemnomorskiej często z dodatkiem własnej lawendy i przetworów z lawendy. W Lawendowej Osadzie cyklicznie organizowane są warsztaty związane z tematyką uprawy, zastosowania, przetwarzania lawendy oraz nawiązujące do tradycyjnych metod wytwarzania żywności i innych produktów. Warto tam pojechać!

Producenci lawendy, którzy występowali w 3 sezonie, to Anna i Michał Sitek, którzy uprawiają lawendę w swoim ekologicznym gospodarstwie nie daleko Ojcowskiego Parku Narodowego. Produkują. Sprzedają przetwory jadalne i kosmetyczne i można ich spotkać na Targu Pietruszkowym w Krakowie.

Informacja:  https://www.facebook.com/lavendziarniastoki6    Adres: Anna i Michał Sitek, Stoki 6, 32-043 Skała (koło Ojcowa) T: 501 402 353 E: lavendziarniastoki6.michalsitek@wp.pl

Program wspierania rolnictwa na terenach górskich jest kierunek działań Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Nie jest to jeden, zwarty dokument, ale zestaw działań i priorytetów, które są systematycznie wpisywane do wszystkich programów związanych z rozwojem wsi i rolnictwa w programowaniu wydatkowania środków europejskich. Rolnictwo na terenach górskich ma swoją specyfikę, którą Ministerstwo próbuje uwzględnić w ustawianiu priorytetów i budżetowania na najbliższe lata.

Należy mieć na uwadze, że naturalnymi i tradycyjnymi kierunkami aktywności gospodarczej obszarów górskich pozostaje rolnictwo i hodowla. Barierą w rozwoju tych działalności są niekorzystne warunki ukształtowania terenu i klimatu, co pozwala prowadzić jedynie produkcję metodami ekstensywnymi. Potrzeba stosowania specjalistycznych maszyn i narzędzi powoduje, że koszty prowadzenia produkcji rolnej w górach są wyższe niż na obszarach nizinnych.

Biorąc pod uwagę, z jednej strony słabą rentowność produkcji w sektorze rolnym na obszarach górskich a z drugiej strony jej unikalność konieczne jest szczególne podejście do instrumentów polityki rolnej dla tych terenów. Wskazano to w Planie dla wsi, który został przedstawiony przez Premiera Rządu RP w lipcu 2018 r. Zachowanie walorów (krajobrazowych, kulturowych, środowiskowych) obszarów górskich nie jest możliwe bez dobrze zorganizowanego i zrównoważonego rolnictwa.

Niestety w Polsce następuje systematyczne wycofywanie rolnictwa z gór, co przejawia się przede wszystkim zmniejszeniem produkcji zwierzęcej, odłogowaniem gruntów, odpływem młodych osób, brakiem rąk do pracy. Trzeba ten proces powstrzymać, odwrócić go.

Kluczowe znaczenie ma poprawa opłacalności produkcji rolnej na obszarach górskich oraz rozwój rynków dla produktu wytwarzanego na tych terenach. Ważna jest promocja i wykorzystanie korzystnych trendów rozwojowych w sektorze rolnym takich, jak wzrost sprzedaży bezpośredniej specjałów górskich (np. sery, soki, mleko, warzywa, owoce, zioła czy alkoholi) oraz produkcji żywności wysokiej jakości (w tym ekologicznej).

Opłacalność rolnictwa na terenach górskich powinna być wzmacniana poprzez rekompensowanie świadczenia przez rolników usług na rzecz środowiska naturalnego, tak aby zachować dużą różnorodność biologiczną, krajobrazową Sudetów, Karpat czy Góry Świętokrzyskich. Równocześnie szansę na rozwój obszarów górskich stanowi działalność podmiotów świadczących usługi na rzecz turystów oraz na rzecz lokalnej społeczności. W tym kontekście niezwykle ważne są: rozwój biogospodarki i niszowych produktów takich jak produkcja skór zwierzęcych, wełny, uprawa ziół, winiarstwo, pszczelarstwo, akwakultura, inne.

Identyfikując potrzeby i wyzwania, na które powinna reagować polityka górska resort rolnictwa podjął szeroką współpracę z regionami oraz organizacjami rolniczymi m.in. wojewódzkimi Zespołami ds. analizy szans i zagrożeń oraz potencjalnych kierunków rozwoju obszarów wiejskich do 2030 r. w tym województw Polski południowej, urzędami marszałkowskimi, samorządem rolniczym, rolnikami, naukowcami. Od ubiegłego roku działa Zespół ds. odbudowy rolnictwa na obszarach górskich w ramach Porozumienia Rolniczego. Część zgłoszonych, wypracowanych propozycji udało się wprowadzić do PROW, prawodawstwa krajowego, inne są doskonałym punktem wyjścia do dostosowania polityki rolnej w perspektywie finansowej 2021-2027.

Robocza wersja priorytetów (wrzesień 2020), które uwzględniają zastosowanie rozwiązań KŁZ przedstawia się następująco:

Ważne jest, że obszary górskie są elementem polityki rozwoju rolnictwa i wsi Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wiele regionów poza strefą górską naciska by nie uwzględniać terenów górskich w jakiś szczególny sposób w ustawianiu priorytetów i budżetów na lata 2021-2027.  Warto mieć na uwadze i wykorzystywać to co zostało już zrealizowane czyli:

1. Wprowadzenie rozwiązań w zakresie rzeźni rolniczych

18 lutego 2020 r. rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie niektórych wymagań weterynaryjnych, jakie powinny być spełnione przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego w rzeźniach o małej zdolności produkcyjnej, położonych na terenie gospodarstw. Celem tworzenia małych rzeźni jest ułatwienie producentom rolnym prowadzenia m.in. sprzedaży bezpośredniej oraz rolniczego handlu detalicznego w oparciu o produkty pochodzenia zwierzęcego.

2. Dostosowanie PROW 2014-2020 do warunków panujących na obszarach górskich
3. Od 2019 r. w PROW 2014-2020 wprowadzono zmiany skutkujące powiązaniem płatności ONW z produkcją zwierzęcą. Dzięki tej zmianie gospodarstwa rolne z minimalną obsadą zwierząt (co najmniej 0,5 DJP/ha) otrzymują zwiększone płatności (i) z dotychczasowych 450 zł/ha/rok na 750 zł/ha/rok – ONW typ górski, (ii) z dotychczasowych 264 zł/ha/rok na 550 zł/ha/rok – ONW typ podgórski, (ii) objęto wsparciem ONW grunty rolne zlokalizowane w miastach – ważne rozwiązanie dla obszarów górskich.
4. Zwiększono wysokość Premii dla młodych rolników z 100 do 150 tys. zł. Wprowadzono także ułatwienia w zakresie premii na rozpoczęcie działalności pozarolniczej oraz restrukturyzacji małych gospodarstw, podwyższono stawki w ramach działania rolno-środowiskowo-klimatycznego i rolnictwa ekologicznego o co wnioskowały regiony górskie.
5. Uwzględnienie specyfiki rolnictwa górskiego w WPR po 2020 r.

Cześć rozwiązań wzmacniających rolnictwo górskie zostanie wprowadzona w ramach opracowywanego Planu strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej 2021-2027. Rozważamy szereg rozwiązań – zarówno kontynuację tych, które się sprawdzają jak i nowe podejście dotyczące:

• Rolnictwa ekologicznego. Prowadzenie produkcji rolnej na obszarach górskich należy traktować jako szczególną formę uzyskania dochodów, powinno być ono ukierunkowane na produkcję ekologiczną (regiony o ekstensywnym rolnictwie, niezanieczyszczone środowisko naturalne).
• Prowadzenie produkcji rolnej na obszarach górskich należy traktować jako szczególną formę dbania o zasoby środowiska w tym glebę, wodę, bioróżnorodność a także łagodzenie zmian klimatu. W ramach działania rolno-środowiskowo-klimatycznego szczególnie ważne jest wsparcie : (i) ograniczenia erozji oraz spływu biogenów, (ii) rozwój retencji glebowej na rolniczo wykorzystywanych terenach (iii) zachowania krajobrazu górskiego poprzez prowadzenie gospodarki pastwiskowej, przywrócenie do produkcji gruntów rolnych, (iv) ochrony cennych siedlisk przyrodniczych (obszary NATURA 2000 i poza tymi obszarami), (v) utrzymania ras zachowawczych zwierząt kluczowych dla obszarów górskich (bydło, konie, owce, kozy, pszczoły, (vi) utrzymania starych odmian roślin kluczowych dla obszarów górskich [tradycyjne odmiany roślin uprawnych rolniczych, warzywniczych, sadowniczych, przyprawowych, leczniczych i przemysłowych].
• Zabiegamy o utrzymanie wsparcia bezpośredniego powiązanego z produkcją, które ma duże znaczenie w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta trawożerne: bydło, owce, kozy.
• Wsparcia inwestycyjnego gospodarstw szczególnie w zakresie dotyczące budowy i modernizacji budynków inwentarskich, maszyn i urządzeń dostosowanych do warunków gospodarowania w górach.
• wsparcia małych gospodarstw prowadzących działalność rolniczą na obszarach górskich i podgórskich celem zwiększenia ich związku z rynkiem przez rozwój (i) produkcji rolniczej na rzecz produktów żywnościowych, m.in. rzeźnie rolnicze, sprzedaż bezpośrednią, produkcja niszowa lub (ii) produkcji rolniczej na cele nieżywnościowe.

Opracowano na podstawie materiałów Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Projekt rozporządzenia (październik 2020) jest dostępny na http://faow.org.pl/pl/wiedz-i-madrze-jedz/ Natomiast ostateczna wersja jest przygotowywana przez Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich (DROW) w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Osoba prowadząca sprawę jest pani Katarzyna Zapora – główny specjalista, tel. 22 623 14 03. Rozporządzenie stanowi podstawę prawną dla udzielenia finansowania za pośrednictwem Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa (ARMIR) dla wzmacniania i rozwijania rozwiązań KŁŻ w ramach programu Współpraca.

Rozporządzenie rozwiązuje problem braku korzystnych dla wnioskodawców rozwiązań, powodując tym samym niewystarczające zainteresowanie tym działaniem, tj.:

1) brakiem ryczałtowego finansowania operacji typu tworzenie lub rozwój krótkich łańcuchów dostaw polegających na zorganizowaniu produkcji, dystrybucji i transakcji pomiędzy producentem żywności, a konsumentem, który ją spożywa, w sposób, który minimalizuje liczbę pośredników uczestniczących w tym procesie, i dotyczy produktów objętych załącznikiem I do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – potocznie zwanych e-skrzynką (np. projekt Wiejska e-skrzynka), koszykiem zakupowym (np. projekt Koszyk Lisiecki),

2) brakiem wyodrębnionych zasad przyznawania i wypłaty pomocy dostosowanych do specyficznego zakresu operacji jakim jest e-skrzynka,

3) zbyt długim czasem na rozpatrzenie wniosku o płatność dla operacji typu e-skrzynka,

4) brak kosztów charakterystycznych dla operacji typu e-skrzynka,

5) niedostosowaniem katalogu dokumentów załączanych wraz z wnioskiem o przyznanie pomocy w przypadku operacji typu e-skrzynka,

6) brakiem kryteriów wyboru operacji dostosowanych do specyficznego zakresu operacji jakim jest e-skrzynka,

7) brakiem rozwiązań w zakresie zabezpieczenia należytego wykonania przez beneficjenta zobowiązań określonych w umowie w postaci weksla niezupełnego (in blanco) wraz z deklaracją wekslową w zależności od rodzaju podmiotów będących beneficjentami oraz pozwalającą na dostosowanie do sytuacji sposobu składania tego zabezpieczenia.

Opracowano na podstawie materiałów Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Sklep internetowy prowadzony przez określony podmiot jest nie wystarczający dla potrzeb rozwijania rynku lokalnego ponieważ w krótkich łańcuchach poszukujemy rozwiązań informatycznych, które umożliwiają zbiorowe działania – łączące bez pośredników wielu niezależnych producentów z wieloma niezależnie działającymi konsumentami. Konwencjonalny sklep internetowy służy raczej pośrednikowi albo pojedynczemu producentowi, który ma wystarczające ciekawy asortyment produktów.

Platformy informatyczne (w przeciwieństwie do sklepów) próbują odpowiedzieć na potrzebę w krótkich łańcuchów dostaw żywności, rozwiązać problem dokonywania transakcji finansowych i zapewnienia logistyki bez pośredników. Przy tym rozwiązania informatyczne muszą być bardzo proste w użytkowaniu – ‘przyjazne’ dla korzystających. Rozwiązania musze odpowiedzieć na następujące dylematy:

• Jak wprowadzić organizację, reguły działania i nadzór, a jednocześnie uniknąć budowania dużych, scentralizowanych struktur organizacyjnych?
• Jak zachować tradycyjne rozdrobnienie producentów i małą skalę produkcji, a jednocześnie konkurować z wysokotowarowymi gospodarstwami i sieciami handlowymi?
• Jak dostarczyć niewielkie ilości produktów rolnych bezpośrednio do rozproszonych, indywidualnych konsumentów?
• Jak poprawić rentowność nie mając szans na zwiększanie skali i na wprowadzenie standaryzacji produkcji, czego wymagają duzi odbiorcy?
• Jak wykorzystać atut jakości i ‘wiadomego pochodzenia’ produktów lokalnych w konkurencji z sieciami handlowymi, które stopniowo wprowadzają techniki identyfikacji pochodzenia towarów oparte o najnowsze technologie informatyczne, w tym blockchain?
• I wreszcie, jak realnie zapewnić bezpieczeństwo żywności produkowanej w rozproszonych gospodarstwach, wobec ograniczonych możliwości służb państwowych w tym zakresie?

Zakładając RHD do produkcji oleju, nie  ma obowiązku HACCAP. Kluczowy dokument, który zawiera podpowiedzi to dobre praktyki, do których należy się dostosować ( https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2018/04/Poradnik-Dobrej-Praktyki-Higienicznej-i-Produkcyjnej-przy-produkcji-%C5%BCywno%C5%9Bci-niezwierz%C4%99cego-pochodenia-w-warunkach-domowych-z-wykorzystaniem-surowc%C3%B3w-ro%C5%9Blinnych.pdf)

Nie trze robić rozpisek. Wymogi to: badanie dla celów sanitarno-epidemiologicznych, bieżąca ciepła woda, badania środowiska pracy tzw wymazówki, podłoga z materiału łatwo utrzymującego czystość, ściany na wysokość roboczą w miejscu produkcji (kącik) powierzchnia łatwozmywalna (dzisiaj już są farby specjalne, a więc nie trzeba już stosować kafelków), badania produktu, pojemniki atestowane lub ze znakiem “widelec z kieliszkiem” (grafika poniżej); w trakcie produkcji w pomieszczeniu kuchni nie może przebywać żadne zwierzę domowe czy też hobbystyczne; kontrolki: użytych składników do produkcji, temperatur w przechowalni, mycia naczyń i narzędzi.  Bezpośrednio do pomieszczenia kuchni nie może przylegać łazienka a szczególnie WC.

Rejestracja RHD nie może być w żaden sposób uzależniana od jakichkolwiek wymogami przedrejstracyjnymi, kontrola i wymogi ze stronu organu nadzorczo-kontrolnego mogą nastąpić dopiero po uprawomocnieniu się Decyzji administracyjnej o rejestracji działalności.  Sam fakt rejestracji jest tylko potwierdzeniem, że można produkować, ale nie ma obowiązku prowadzenia takiej produkcji. Organ nadzoru nie może również żądać aby producent pokazowo w jego obecności prowadził produkcję.

Decyzja administracyjna musi być wydana w ciągu 30 dni, jednakże w sprawach nie wymagających dodatkowej procedury wyjaśniającej Urząd winien wydać Decyzje administracyjną w terminie bez zbędnej zwłoki.

Podsumowując należy wykorzystać podpowiedzi i wskazówki w poradniku GIS dobrych praktyk i wystąpić o rejestrację w RHD, co stanowi czynność administracyjną.

Wg. danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zdecydowanie przybywa producentów rejestrujących się w sprzedaży bezpośredniej. Jeśli chodzi o producentów żywności pochodzenia zwierzęcego, stan na 14.09.2020 w porównaniu do stanu na 21.07.2019 był następujący:

W rolniczym handlu detalicznym nie jest Pan zwolnionym podmiotowo z podatku od towar i usług czyli VAT. W RHD jest Pan podmiotem podlegającym opodatkowaniu ryczałtowemu i zgodnie z ustawą jest Pan zwolniony do kwoty 40.000 zł przychodu, ale to zwolnienie jest tylko w sytuacji podatku ryczałtoweg, a nie dochodowego czy też od podatku VAT.

W przepisach RHD, nie ma pojęcia „opakowań zbiorowych” natomiast jest wymóg by każdy produkt był oznakowano. Polecamy poradnik przygotowany na bazie materiałów Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi – http://www.wiw.krakow.pl/files/wytyczne_RHD.pdf

Wymogi badań mikrobiologicznych wiążą się określeniem okresu przydatności sera do spożycia. Zgodnie z  rozporządzeniem 2073/WE art.2 lit f: „okres przydatności do spożycia” oznacza okres odpowiadający okresowi poprzedzającemu datę ważności lub datę przydatności do spożycia, zgodnie z definicjami tych dat, zawartymi odpowiednio w art. 9 i 10 dyrektywy 2000/13/WE. Kluczowy jest artykuł 10 – W przypadku środków spożywczych, które z mikrobiologicznego punktu widzenia są szybko psujące się i z tego względu już po krótkim czasie mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. W takim przypadku datę ważności zastępuje się datą „spożyć przed”. Następnie wpisywana jest data albo odniesienie do miejsca gdzie data jest podana na etykiecie. Po tych danych szczegółowych następuje opis warunków przechowywania, które muszą być przestrzegane. Okres przydatności sera do spożycia jest określany na podstawie badań mikrobiologicznych.

Kryteria badań mikrobiologicznych są zawarte w Załączniki I rozporządzenia 2073/WE (pełny tekst – https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzienniki-UE/kryteria-mikrobiologiczne-dotyczace-srodkow-spozywczych-67567154 )

Kryteria mikrobiologiczne dotyczące środków spożywczych

2.2.   Mleko i produkty mleczne

Od kilku lat, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi konsekwentnie przygotowuje dokumenty strategiczne nakreślające przyszłość wsi, rolnictwa i rybactwa. Prace te są podporządkowane okresom programowania środków Unii Europejskiej (czyli pod kątem nadchodzącego okresu 2021-2017), ale są również przedmiotem negocjacji i ustaleń z Komisją Europejską oraz innym członkami wspólnoty. Są to prace ciągłe ponieważ Unia Europejska jako wspólnota państw, próbuje wypracować strategię działań na najbliższe lata w imieniu i we współpracy państw członkowskiej ponieważ to one są i będą odpowiedzialne za realizację jakiejkolwiek „wizji europejskiej”, który musi uzyskać aprobatę wszystkich państw członkowskich. Polskie dokumenty strategiczne mają znaczenie w tym kontekście, ponieważ to one artykułują potrzeby, uwarunkowania i możliwości Polski w zakresie działań, który zobowiązań Polski jako członka Unii Europejskiej. Równocześnie dokumenty te, odpowiadają na potrzeby społeczeństwa i gospodarki naszego kraju.

Strategia Zrównoważonego Rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030 przygotowana i opublikowana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyraża kierunki rozwoju wsi i rolnictwa oraz cele i instrumenty, które mają doprowadzić do realizacji wizji polskiej wsi 2050, która jest artykułowana następująco:

Wizja polskiej się 2050

Obszary wiejskie w 2050 r. to atrakcyjne miejsce pracy, zamieszkania, wypoczynku i prowadzenia działalności rolniczej lub pozarolniczej. To również obszary dostarczające dóbr publicznych i rynkowych z zachowaniem unikalnych walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych dla przyszłych pokoleń, dzięki zrównoważonemu rozwojowi konkurencyjnego rolnictwa i rybactwa. Na obszarach wiejskich zatrzymano niekorzystne zmiany demograficzne oraz znacząco zwiększono pozytywne efekty środowiskowe produkcji rolnej i rybackiej. Podstawą ustroju rolnego są gospodarstwa rodzinne rozwijające się w sposób zrównoważony i odpowiedzialny, wykorzystujące nowoczesne technologie. Zapewniono zwiększeniu się wkładu małych i średnich gospodarstw rolnych w zapewnienie zrównoważonego rozwoju rolnictwa.

Warto zauważyć, że w wizji Ministerstwa Rolnictwa, tak jak i w wizjach na szczeblu Unii Europejskiej, rola małych gospodarstw rolnych jest podkreślana jako priorytet. Można powiedzieć, że polityka państwa jest coraz wyraźniej ukierunkowana na uwzględnienie potrzeby, uwarunkowania, ale przede wszystkim wykorzystanie potencjału i możliwości sektora małych gospodarstw rolnych. Rynki lokalne w powiązaniu z krótkimi łańcuchami dostaw żywności są przewidziane jako ważne instrumenty, dzięki którym aktywny udział małych gospodarstw rolnych w realizacji wizji może być zapewniony.

Strategia wraz z wizją w niej zawartą jest punktem wyjścia do ustaleń programowych z Komisją Europejską i pozostałymi krajami członkowskim w zakresie programów dla rozwoju wsi i rolnictwa.

Dokument pt. Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030 jest dostępna w języku polskim, angielskim, francuskim, niemieckim i rosyjskim – www.gov/pl/web/rolnictwo

Ważnym aspektem rozwiązań informatycznych dla KŁŻ, zresztą tak jak i dla bardziej konwencjonalnych „długich” łańcuchów, jest dzisiaj wyzwanie śledzenia produktu żywnościowego na całej jego drodze od rolnika do konsumenta. Śledząc produkt od gospodarstwa rolnego do konsumenta uzyskujemy informacje istotne dla:

1. Konsumenta, który chce mieć pewność co je: kto i w jakich warunkach wyprodukował i dostarczył jego jedzenie.
2. Służb nadzorujących bezpieczeństwo żywności (oraz straty w łańcuchu dostaw)
3. Specjalistów od budowania gospodarczych obiegów zamkniętych by ograniczyć m. in. marnotrawstwo (ang. circular economy)

W tej ostatniej kwestii (obiegów zamkniętych) jest wiele do zrobienia, co widać z poniższego zestawienia strat żywności w jej drodze od rolnika do konsumenta. Należy zwrócić uwagę na fakt, że o ile rozwinięte regiony marnują najwięcej jedzenia w czasie konsumpcji co wymaga przede wszystkim zmiany zachowań konsumentów, o tyle w tradycyjnych systemach lokalnych zdominowanych przez KŁŻ najwięcej żywności traci się przez brak narzędzi (w szczególności informatycznych) usprawniających przechowywanie zbiorów i logistykę w docieraniu do konsumenta. Oznacza to, ze z założenia rynki lokalne oparte na krótkich łańcuchach dostaw żywności wcale nie są mniej podatne na marnowanie żywności niż te przemysłowe. Tak też jest w Polsce, rozwijając i wspierając rozwiązaniami KŁŻ poprzez angażowanie małe gospodarstwa rolne, należy zwrócić uwagę na potencjalne oszczędności na etapie produkcji i dystrybucji. Dla małych gospodarstw, zrealizowanie nawet małej oszczędności (np. co zrobić z niesprzedaną żywnością zawiezioną na targ czy też jak poradzić sobie z urodzajem plonów) ma ogromne znaczenie dla rentowności i przetrwania.

Jest też inny aspekt sprawy „śledzenia pochodzenia”. Dla wielu konsumentów, nie wystarczy już informacja ustna od rolnika, że sprzedaje produkty z własnych upraw. Chcą być pewni, że produkty faktycznie są wiadomego pochodzenia. Supermarkety dostrzegają zmiany nastawienia wśród konsumentów i wielu z nich wychodzi naprzeciwko tej potrzebie. Inwestują w systemy informatyczne, które będą mogły wskazać konsumentowi dokładne pochodzenie produktu na półce w sklepie.

Można więc skonkludować, że bez inwestycji w informatyczne rozwiązania „śledzenia drogi produkty” od pola do stołu dostosowane do potrzeb, uwarunkowań i możliwości grupy współpracujących rolników i konsumentów, systemy KŁŻ nie będą w stanie w systematyczny sposób ograniczać marnotrawstwo i nieefektywny wykorzystanie zasobów – i jeszcze będą przegrywać na tym polu z supermarkety, które takie narzędzia będą wykorzystywać w marketingu swoich usług.

Uruchomienie i rozwój lokalnych rynków żywności jest odpowiedzią na kilka istotnych problemów o znaczeniu globalnym i regionalnym, wymaga to jednak zaawansowanych rozwiązań informatycznych, które pozwolą zastąpić funkcje pośredników w sposób tańszy, bardziej bezpośredni i łatwo dostępny dla użytkowników (rolników, producentów, dostawców transportu i magazynów oraz konsumentów).

Rozwiązania IT mają kluczowe znaczenie dla rozwoju systemów KŁŻ ponieważ eliminują lub oferują szansę na wyeliminowanie istotnych barier dostępu do rynku i stabilizacji produkcji oraz rentowności. Innymi słowami, dzięki rozwiązaniom IT Wasza grupa może przejąć funkcje pośrednika. Należy pamiętać, że pośrednik pełni szereg ważnych funkcji, a tych funkcji nie da się wyeliminować jeśli celem jest zwiększenie sprzedaży i pozyskanie większej liczby klientów. W szczególności chodzi tu o wykreowanie rozwiązań informatycznych aby zlikwidować bariery, pełniony w konwencjonalnych rozwiązaniach przez pośredników, mianowicie bariery:

• słabego poinformowania rynku (potencjalnych konsumentów) o oferowanych produktach rolnych
• niskich i niestabilnych obrotów i nieprzewidywalnego zapotrzebowania na oferowane produkty
• rozliczeń i dokumentowania transakcji
• braku certyfikatów pochodzenia i jakości
• ograniczonej dostępności i/lub wysokich kosztów transportu
• ograniczonej dostępności i/lub wysokich kosztów przechowywania
• wydatków kapitałowych na infrastrukturę i środki transportu.

Warto podkreślić, że rolniczy handel detaliczny może funkcjonować bez zaawansowanego wspomagania informatycznego. Sklepy firmowe na wsi, automaty vendingowe, targi lokalne, i inne tradycyjne rozwiązania dla lokalnych rynków żywności i tzw. rolnictwo wspieranie przez społeczności czy kooperatywy spożywcze,  jeśli oparte są o usługę realizowaną siłami własnymi rolnika (pakowanie, dowóz), nie wymagają inwestycji w specjalne rozwiązania IT za wyjątkiem ewentualnie strony internetowej oraz standardowych programów księgowych i kasy fiskalnej. Także dlatego, że często sprzedaż bezpośrednia przez rolników zakłada odbiór przez konsumenta w stałych terminach i stałych lokalizacjach oraz standardowych paczkach sezonowych nawet bez procedury zamawiania konkretnych produktów:

Jednak rozwiązania nie korzystające z rozbudowanych platform informatycznych, dzięki którym można pokonać wyżej wymienione bariery,  bardzo ograniczają zasięg sprzedaży i znacząco obciążają producenta kosztami, często w sposób ukryty (rolnik często nie liczy swoich kosztów). Włączenie tych kosztów własnych do kalkulacji i przerzucenie ich na konsumenta powodowałaby dalszy wzrost ceny i ograniczenie sprzedaży.

Konkludując, najważniejsza sprawa dla Waszej grupy wiąże się z przygotowaniem planu sprzedaży, sposobu jego realizacji (jakie formy sprzedaży) i policzenia kosztów związanych z jego realizacją. Mając plan, można dopasować do niego rozwiązania informatyczne – a nie odwrotnie. Jeśli chcecie znacząco zwiększyć sprzedaż indywidualną w Waszej grupie poprzez dzielenie się kosztami, to warto podjąć współpracę stałą z firmą informatyczną tak aby dopasować rozwiązania do Waszych potrzeb. Jeśli jednak chodzi głównie o skuteczniejszy marketing, to w zupełności może wystarczyć strona internetowa wraz z aktywnością w mediach społecznych.

Kompleksowe rozwiązania informatyczne dla logistyki i zarządzania procesami po zbiorach (ang. post-harvest management) są opracowywane i rozwijane w celu łączenia małych gospodarstw rolnych z lokalnym rynkami zbytu w Indiach oraz w niektórych krajach Azji i Afryki, w których małe gospodarstwa rolne stanowią dominujący segment działalności rolniczej. Wskazują one obiecujące kierunki opracowywania rozwiązań logistyczno-sprzedażowo-finansowych, które mogą być z powodzeniem zastosowane do pokonania barier logistycznych przez organizatorów i promotorów KŁŻ również w Polsce. Oto kilka ciekaw przykładów, które warto bliżej poznać pod kątem ewentualnych zastosowań w Polsce.

• Star Agri. http://www.staragri.com . Prywatna firma indyjska dostarcza rozwiązania ICT dostępne dla indywidualnego rolnika do zarządzania przechowywaniem produktów i handlu detalicznego w obszarach wiejskich, ale także dla zarządzania finansowego – w tym zabezpieczeniem kredytów rolniczych. Firma otrzymała na rozwój swojego oprogramowania finansowanie z IDFC Alternatives, indyjskiego funduszu private equity. Misyjnym celem Star Agri jest ‘upodmiotowienie rolnika’ (ang. empowering farmers) – wyposażenie rolników w narzędzia dające im kontrolę nad własną produkcją i sprzedażą.
• Logistimo, Indie, Bangalore. https://logistimo.com/platform.html. Platforma webowa w systemie SaaS dostępna z telefonów komórkowych i przeglądarek na PC, szczególnie dostosowana do rynków w obszarach wiejskich. To konfigurowalna platforma pozwalająca na prosty i tani dostęp do danych pozwalających na podejmowania właściwych (lepszych) decyzji logistycznych. System jest wdrożony w 6 krajach i ma obecnie 15.000 użytkowników zarządzających 12.000 lokalnych magazynów. System umożliwia monitorowanie warunków przechowywania (temperatura, wilgotność) przez włączenie w sieć sensorów i urządzeń IoT (ang. Internet of Things). Monitorowanie przez system Logistimo może obejmować miliardy punktów zbierania danych. (System stosuje się w Afryce także do zapewnienia chłodzonych łańcuchów dostaw szczepionek immunizacyjnych – 430 milionów dawek rocznie).
• Agronavti w Gruzji. Aplikacja mobilna Gruzińskiego Stowarzyszenia Rolników stworzona w pierwszym rzędzie jako narzędzie kojarzące rolników z Rolniczym Przedsiębiorstwem Dystrybucyjnym oraz indywidualnymi konsumentami i przedsiębiorstwami HORECA.
• ge. w Gruzji. http://kalo.ge Witryna dostępna wyłącznie dla zarejestrowanych użytkowników stworzona przez największy gruziński bank zajmujący się mikrofinansowaniem, dostarczająca rolnikom informacji agronomicznych i pozwalająca na dostęp do usług agronomicznych, bazy wiedzy itd. w celu obniżenia ryzyka finansowania produkcji rolnej.
• AgriDigital w Australii.https://www.agridigital.io/products/blockchain Firma AgriDigital buduje od 2015 rozwiązania informatyczne dla globalnych rynków rolnych oparte o blockchain. W 2016 stworzyła pierwszy na świecie system do sprzedaży pszenicy przez producenta wprost do kupującego, zaś w 2017 uruchomiła pilotażowy projekt pozwalający na śledzenie pochodzenia produktu, realizację płatności w czasie rzeczywistym, cyfrowe rachunki escrow. Platforma AgriDigital jest działającą w chmurze aplikacją do zarządzania towarami, przygotowaną do pracy z rejestrem rozproszonym (blockchain).

Mlekomaty są najczęściej spotykaną formą sprzedaży vendingowej w Polsce. Rodzinne gospodarstwo rolne „Pod Polaną” w Puławach Górnych na Podkarpaciu produkuje i sprzedaje mleko najwyższej jakości poprzez sieć własnych mlekomatów zlokalizowanych w sklepach i przy targowisku  w pobliskich miasteczkach. https://podpolana.pl/mlekomaty/

Sprzedaż tego typu wymaga automat vendingowy specjalnie dostosowany do sprzedaży świeżego mleka. Maszyna musi być wyposażona w system chłodzenia i utrzymywania stałej zaprogramowanej temperatury mleka (4 C), system mieszania mleka oraz system sygnalizacji awarii chłodzenia i stanu mleka przez sms lub Internet. Bezpieczeństwo żywności musi być zapewnione, a więc komora gdzie wydawane jest mleko spryskiwana jest czystą wodą i wyposażona w lampę bakteriobójczą UV. Zazwyczaj mlekomat wyposażony jest w dwa zbiorniki na mleko. Jeden znajduje się w środku mlekomatu, a drugi jest na wymianę. Zbiorniki są myte i napełniane mlekiem w gospodarstwie, natomiast w punkcie sprzedaży przy każdej wymianie zbiorników myty jest układ podający mleko. Od strony konsumenta, w mlekomacie można zakupić dowolną ilość mleka. Mlekomat wpłaconą kwotę na litry mleka.  Można nalewać mleko do własnego pojemnika albo kupić pojemnik w mlekomacie.

Nowy mlekomat kosztuje od 75.000 zł do 216.000 zł netto, a miesięczna dzierżawa urządzenia to koszt ok. 5800 zł miesięcznie. Do tego trzeba doliczyć miejsce, na którym stoi mlekomat (ok. 1.500 zł miesięcznie) oraz koszty logistyki i marketingu.  Mlekomat wymaga sporej inwestycji na starcie nie tylko w sprzęt, ale również w marketing. .

Działania na rzecz skracania łańcuchów dostaw żywności są najczęściej motywowane potrzebą (a) zwiększenia przejrzystości – konsument żywności wie dokładnie, skąd żywność pochodzi, w jaki sposób została wyprodukowana (b) ograniczenia kosztów, by zapewnić konkurencyjną cenę konsumentowi przy zapewnieniu jakości i ciągłości dostaw oraz (c) zwiększenie dochodów producentów. Rozwiązania KŁŻ, zasilane rozwiązaniami informatycznymi, są coraz częściej postrzegane jako kluczowy element programów wspierania rozwoju zrównoważonego oraz rewitalizacji gospodarki wiejskiej. Tak również jest w Polsce, w programowaniu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2021-2027.

Dzielimy się tu naszymi obserwacjami z Kampanii Wiedz i Mądrzej Jedz. W Polsce, podobnie jak i w innych krajach, konsument ma coraz większy wpływ na organizację rynku sprzedaży żywności. Preferencje konsumenckie zmieniają się pod wpływem nowych możliwości technologicznych dotyczących produkcji, dystrybucji i sprzedaży żywności, nie tylko ze względu na pandemię. Badania konsumenckie, również te przeprowadzone w Polsce, wykazują, że dla większości konsumentów decydującą kwestią w wyborze formy zakupów jest wciąż wygoda i cena, ale że bezpieczeństwo żywności, pochodzenie, kuchnia bez mięsa, dobrostan zwierząt i jakość produktów mają coraz większe znaczenie. Wsparcie rolników, korzyści ekologiczne czy ochrona krajobrazu, klimatu i dziedzictwa kulturowego wynikające z przetrwania rozproszonych małych gospodarstw rolnych są wciąż sprawami drugorzędnymi.

Warto zauważyć, że wszystkie znaczące sieci handlowe dostrzegają te trendy i próbują się do nich dostosować i je wykorzystać. Konkurencyjność tradycyjnych rozwiązań „rolnik-przetwórstwo-klient” oparta na marketingu „wyjątkowości” jakościowych produktów, wiadomego pochodzenia, wytworzonych proekologicznymi metodami, dziś nie stanowi już przewagi tak, jak to było w minionych latach. Ponadnarodowe sieci handlowe posługują się tym samym językiem i tymi samymi hasłami, oferując produkty ekologiczne, jakościowe, wiadomego pochodzenia, często po konkurencyjnych cenach. Wprowadzają technologiczne i informatyczne rozwiązania, które umożliwiają konsumentowi śledzenie pochodzenia produktów, organizują dostawy do domu i narzucają swoim dostawcom coraz bardziej rygorystyczne oczekiwania w zakresie dobrostanu zwierząt, ochrony środowiska, czy też ekologicznych certyfikatów. Supermarkety wprowadzają nowoczesne rozwiązania logistyczne, które ograniczają marnotrawienie żywności, zmniejszają koszty transportu i magazynowania i zwiększają dostępność żywności wyprodukowanej lokalnie. Oznacza to, że rozwój rynków lokalnych dla produktów lokalnych z korzyścią dla rolników, w szczególności tych związanych z małymi gospodarstwami, wcale nie jest przesądzony i oczywisty.

Wynika to z faktu, że to supermarkety próbują dostosowywać się do zmieniających się potrzeb konsumentów, w przeciwieństwie do lokalnie ugruntowanych inicjatyw KŁŻ, angażujących rolników, które walczą o przetrwanie na rynku w zasadzie bez kapitału i zaplecza finansowego.  Konsekwencja tej sytuacji może być taka, że zamiast rozwoju rynków lokalnych współorganizowanych przez miejscowych rolników i przetwórców żywności nastąpi ich unicestwienie w wyniku coraz mocniejszego wejścia supermarketów w rolę organizatorów rynków lokalnych. Warto pamiętać, że dla sieci handlowych rolnicy oraz ich rodziny są przede wszystkim postrzegani jako klienci, a nie jako potencjalni dostawcy, z uwagi na małą skalę ich produkcji. Warto w tym miejscu, zwrócić uwagę na dwa trendy, które mają coraz większe znaczenie dla kształtowania rynków lokalnych. Pierwszy trend dotyczy rozwiązań polegających na wytwarzaniu żywności w miastach, tworzeniu „farm miejskich” na nieużytkach lub poprzez wykorzystanie rozwiązań technologicznych, takich jak hydroponika czy tzw. „wertykalne uprawy”. Drugi zaś, to trend wytwarzania żywności w gospodarstwie domowym na własne potrzeby – ogródki przydomowe, przyszkolne. Rozwiązania takie należy zaliczać do pojęcia KŁŻ, ale warto mieć na uwadze, że nie wymagają one bezpośredniego udziału rolników.

Należy badania potencjału zacząć od rolników  (a nie od konsumentów) ponieważ bez bazy rolników zainteresowanych sprzedażą swoich produktów lokalnie, rynek lokalny nigdy nie powstanie

Pierwsza i podstawowa sprawa, to sporządzenie bazy rolników działających na terenie gminy. Taka baza pozwoli na przeprowadzenie badań ankietowych albo innych by oszacować skalę zainteresowanie organizowaniem rynku lokalnego wśród rolników.  Niestety, w przeciwieństwie do przedsiębiorców, nie istnieją bazy ogólnie dostępne. Dlatego też należy zacząć od pozyskania wypisów z następujących rejestrów, które są publicznie dostępne:

ARiMR

• Liczba gospodarstw otrzymujących dopłaty obszarowe (ogólnie, bez danych jednostkowych). Wyszukiwarka dostępna jest on-line. http://beneficjenciwpr.minrol.gov.pl/search/index/year:2019/

Gmina

• Liczba osób/podmiotów płacących podatek rolny na terenie gminy. Dane dostępne w urzędzie gminy.
• Liczba osób/podmiotów uprawnionych do głosowania w wyborach do Izb Rolniczych. Dane dostępne w  urzędzie gminy.

Powyższe bazy obejmują wszystkie gospodarstwa spełniające definicję prawną (o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego). Oznacza to, że w  bazie znajdą się także takie gospodarstwa, które de facto nie prowadzą działalności rolniczej, choć zachowują uprawnienia np. do dopłat obszarowych. Udział takich „nieaktywnych” gospodarstw zależy od charakteru obszaru i  intensywności produkcji rolnej.
W  niektórych gminach  stanowią one zdecydowaną większość gospodarstw(np. w  gminie Kamienna Góra aż 75%), podczas gdy w  innych ich udział jest mniejszy (np. w  gminie Dobrcz – 28%). Taka baza danych nie stanowi dobrej informacji o  gospodarstwach rolnych i  musi być zweryfikowana tak, by przedstawiała liczbę  faktycznie funkcjonujących gospodarstw. Dlatego niezbędne są dalsze kroki.

Kolejny krok to kwerenda innych publicznie dostępnych baz, z których można otrzymać informacje na szczeblu gminy, która stanowi przedmiot zainteresowania.

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS)

• Wykaz producentów certyfikowanych ekologicznie. Należy wystąpić o udostępnienie bazy
  w formie wykazu excel. Formularz: https://www.gov.pl/web/ijhars/udostepnianie-informacji-o-producentach-w-rolnictwie-ekologicznym

Główny Inspektorat Weterynarii (GIW)

• Z bazy ogólnopolskiej dostępnej on-line, należy wyselekcjonować gospodarstwa, które mają siedzibę na terenie gminy. Wyszukiwarka dostępna on-line:

https://pasze.wetgiw.gov.pl/demo/index.php?mode=1&lng=&protect=aec186ff7d984b59b501617a0e0a253e

Powiatowy Inspektorat Weterynarii (GIW)

Wykaz osób/podmiotów nadzorowanych prowadzących:

• Rolniczy handel detaliczny. Baza dostępna on-line: https://pasze.wetgiw.gov.pl/spi/demo/index.php
• Sprzedaż bezpośrednią (w zakresie produkcji zwierzęcej), zgodnie z  rozporządzeniem MRiRW z  dnia 29 grudnia 2006r. w  sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej. Baza dostępna on-line. https://pasze.wetgiw.gov.pl/spi/demosb/index.php
• działalność marginalną, lokalną i ograniczoną (MLO), zgodnie z  rozporządzeniem MRiRW
  z dnia 8 czerwca 2010r. w  sprawie szczegółowych warunków uznania działalności marginalnej, lokalnej i  ograniczonej (Dz.U. 2010 Nr 113, poz. 753). Należy wystąpić z  wnioskiem do PIW.

Wykaz osób/podmiotów wytwarzających lub wprowadzających do obrotu  pasze, zatwierdzonych lub zarejestrowanych zgodnie z  rozporządzeniem (WE) nr 183/2005. Wyszukiwarka. Należy wybrać województwo, powiat oraz kategorię „zarej. zgodnie z  art. 5 ust 1”- https://pasze.wetgiw.gov.pl/demo/index.php?mode=1&lng=&protect=468fa00332a862e3a6c72f342a1726c5

Z listy wybrać osoby/podmioty z  siedzibą w  poszczególnych miejscowościach gminy.

Powiatowy Inspektor Sanitarny (PIS)

Wykaz osób/podmiotów nadzorowanych prowadzących

• Rolniczy handel detaliczny (RHD), Należy wystąpić z  wnioskiem do PIS.
• Sprzedaż bezpośrednią (w zakresie produkcji roślinnej). Należy wystąpić z  wnioskiem do PIS.

Gmina

• Wykaz osób/podmiotów którym udzielono pomocy publicznej poprzez zwrot podatku akcyzowego zawartego w  cenie oleju napędowego. Publikowany rokrocznie na BIP-ie gminy.
• Inne bazy własne dostępne publicznie (np. lista rolników występujących na targu organizowanego przez gminę)

Ośrodek Doradztwa Rolniczego (ODR)

• Wykaz podmiotów uczestniczących w  organizowanych przez ODRy inicjatywach typu
  e-bazarki, do których zgłaszają się rolnicy i  producenci żywności. Wykaz wojewódzkich
  e-bazarków: https://polskiebazarek.pl/
• Inne bazy ODR, dotyczące sprzedaży bezpośredniej. Niektóre biura i  oddziały realizują programy wspierające lokalny rynek żywności.

Ten krok ma na celu wykorzystanie rejestrów gospodarstw rolnych do zweryfikowania ich faktycznej działalności. Najbardziej uniwersalne, dostępne publicznie, oraz mające atrybuty adresowe są bazy „paszowe” prowadzone przez PIW oraz aktualizowana corocznie lista beneficjentów pomocy publicznej w  zakresie zwrotu podatku akcyzowego zawartego w  paliwie rolniczym. z  przeprowadzonych badań pilotażowych wynika, że są to bazy najbardziej zbliżone do faktycznej aktywności gospodarstw rolnych.  Można przyjąć na podstawie analizy powyższych baz danych,  liczbę gospodarstw w  gminie.  Mając bazę rolników na terenie gminy, zawierające adresy, można przystąpić do przeprowadzania badań ankietowych, albo do zapraszania rolników na spotkania warsztatowe czy też inne działania prowadzące do zidentyfikowanie potencjalnie zainteresowanych rolników.

Ciekawy przykład czego może osiągnąć gospodarstwo rolne działając w pojedynkę sprzedając bezpośrednio to gospodarstwo APPELEN ROES, zlokalizowane niedaleko Turnhout w Belgii (www.appelenroes.be).

Jest to wielopokoleniowe rodzinne gospodarstwo rolne, które uprawia owoce – 25 ha jabłek, gruszek i czereśni. Przez niemal 40 lat gospodarstwo sprzedawało swoje plony hurtowo i do okolicznych sklepów. Gospodarstwo funkcjonowała na granicy opłacalności. Rodzina prowadząca gospodarstwo radykalnie zmieniła swój model sprzedaży, przechodząc na sprzedaż bezpośrednio konsumentom. Dzisiaj gospodarstwo prowadzi 3 sklepy w obrębie 30 km i koncentruje swój cały wysiłek na rozwijaniu sprzedaży za pośrednictwem tych sklepów. Można też zamówić w sklepie internetowym i odebrać zakupy w jednym z 3 sklepów. Gospodarze zdecydowali na samym początku, że nie będą dostarczać towaru do domu klienta.

• Duży wysiłek idzie w budowanie marki gospodarstwa oraz relacji z klientami.
• Organizują wydarzenia, wizyty w gospodarstwie, współpracują ze szkołami i tworzą atrakcje dla dzieci, by chciały do nich przyjeżdżać z rodzicami.
• 8000 osób odwiedza gospodarstwo co roku…
• Są obecni w mediach społecznościowych i prowadzą kampanie w tych mediach
• Uprawiają i sprzedają bardzo różnorodny asortyment jabłek, gruszek i czereśni, oraz produkty z nich przetworzone – dżemy, soki itp.
• Mają liczne plany co do nowych produktów i nowych kampanii – rozważają uruchomienie produkcję suszonych owoców, sosów
• Mają 10 stałych pracowników, a 85 przy zbiorach
• Obrót roczny to €1.4M

Wg. właścicieli, klucz do sukcesu to zupełna mentalna zmiana podejścia. Zmiana polega na tym, że trzeba się ukierunkować na klienta. Dla nich to była rewolucja, ale dzięki temu prosperują jak nigdy.

Ireneusz Ciara, ksywa Chef Irek,  specjalizujący się wraz z żoną w żywieniu terapeutycznym. Przez wiele lat był kucharzem w Nowym Jorku. Prowadzi sklep internetowy swoich wyrobów, prowadzi szkolenia i konsultacje. Nakręcił też cykl programów telewizyjnych: https://tagen.tv/serie/szef-irek/

Z  żoną osiadł w Kamiennej Górze, gdzie zaangażował się w inicjatywę gminy Kamienna Góra uruchomienia Klubu Zakupowego aby rozwijać lokalny rynek dla lokalnych producentów.

Informacja: http://chefirek.pl/

Strona żony Daviny: http://www.therapeuticmama.com/

T: +48 500 700 800

E-mail: kontakt@szefirek.pl

Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz wydajnego i zrównoważonego rolnictwa (EIP-AGRI) jest narzędziem wspierania sektora rolnego i leśnego inspirowanego przez Komisję Europejską. Jego celem nadrzędnym jest zwiększenie wydajności, zrównoważona gospodarka oraz stworzenie możliwości rozwiązywania bieżących problemów takich jak silna konkurencja, niestabilne ceny na rynku, zmiany klimatyczne czy zaostrzone przepisy dotyczące ochrony środowiska.

EIP-AGRI koncentruje się na zawiązywaniu partnerstw oraz kontaktowaniu ze sobą osób z różnych specjalności w ramach sieci EIP-AGRI w celu prowadzenia prac ukierunkowanych na różne dziedziny w ramach grup operacyjnych oraz fokusowych EIP-AGRI. Różni „aktorzy” związani z unowocześnianiem rolnictwa – rolnicy, doradcy, jednostki gospodarcze sektora rolnego, organizacje pozarządowe oraz inni udziałowcy – podejmują wspólne działania, dzielą się pomysłami i zamieniają obecnie dostępną wiedzę na innowacyjne rozwiązania oraz wyniki, które będzie łatwo wdrożyć w codziennej praktyce.

W Polsce Centrum Doradztwo Rolnictwa prowadzi sieć EPI-AGRI – https://sir.cdr.gov.pl/

Strona EPI-AGRI to https://ec.europa.eu/eip/agriculture/en

Na pewno warto zapisać się na comiesięczny newsletter

Opracowano na podstawie informacji na stronie sieci na rzecz innowacji w rolnictwie.

Zagrody edukacyjne to forma rolnictwa społecznego. Nie mają one bezpośredniego związku ze sprzedażą bezpośrednią oraz KŁŻ, aczkolwiek takie działania mogą być uwzględnione w rolnictwie społecznym jako część wielofunkcyjności gospodarstwa rolnego.

Rolnictwo społeczne to innowacyjne podejście do rolnictwa, polegające na wprowadzaniu usług społecznych do funkcjonujących gospodarstw rolnych. Ważne jest, aby świadczenie tych usług bazowało na zasobach i aktywnościach gospodarstwa rolnego. Istotą zatem jest wielofunkcyjność gospodarstwa rolnego rozumiana jako możliwość zaspokojenia w gospodarstwie rolnym potrzeb nie tylko produkcyjno-rynkowych, ale także pozarolniczych – środowiskowych, kulturowych, gospodarczych i społecznych Warto podkreślić, że rolnictwo społeczne to nie tylko idea, ale przede wszystkim działalność praktyczna. W zakresie rolnictwa społecznego mieszczą się:

• działania pedagogiczne,
• integracja w świecie pracy i włączenie społeczne,
• zajęcia reedukacyjne i terapeutyczne,
• usługi opiekuńcze.

Usługi świadczone w ramach rolnictwa społecznego mogą być kierowane do różnych grup odbiorców, w tym m.in. do dzieci, młodzieży, a także do osób niepełnosprawnych, osób opuszczających zakłady penitencjarne, osób uzależnionych, czy osób starszych.

Ideą rolnictwa społecznego jest omówiona szerzej na: https://cdr.gov.pl/rozwoj-obszarow-wiejskich/rolnictwo-spoleczne

Pionierskim przedsięwzięciem rolnictwa społecznego w Polsce jest Ogólnopolska Sieć Zagród Edukacyjnych.

Więcej informacji:  http://www.zagrodaedukacyjna.pl/

Od czasu ustanowienia Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) liczba gospodarstw maleje. W latach 2003-2013, aż 25% gospodarstw rolnych uległo likwidacji. W tym okresie, w Polsce uległo likwidacji co trzecie gospodarstwo rolne. Było to głównie małe i średnie gospodarstwa. Małe gospodarstwa poniżej 10ha wciąż stanowią ok 80% gospodarstw rolnych w całej Europie, ale gospodarują na jedynie 10% gruntów rolnych. U podłoża tych tendencji leżą m. in. płatności i zasady rynkowe WPR, które faworyzuję duże gospodarstwa produkujące na sprzedaż. W Polsce tak jak i w krajach Europy Wschodniej, dominuje wciąż produkcja na własne potrzeby (w Polsce ok. 60% gospodarstw przeznacza co najmniej 50% na potrzeby własne). Liderami pod względem produkcji na własne potrzeby to Rumunia (92%) oraz Słowenia (93%). Po przystąpieniu Polski do UE, środki unijne kierowano przede wszystkim do dużych gospodarstw, które przeznaczały środki na modernizację gospodarstw i zwiększenie produkcji. Małe gospodarstwa otrzymywały za mało środków by się rozwijać. Dopłaty traktowano jako formę wsparcia socjalnego. O skali dysproporcji świadczy fakt, że w 2017 roku 20% rolników posiadających największe gospodarstwa rolne, otrzymało 74% środków wypłaconych w ramach płatności bezpośrednich.

W ciągu ostatnich 10 lat (2010 -2019), w krajach Europy Wschodniej ubyło około 1.1 miliona małych gospodarstw rolnych (23%). Oznacza to znikanie około 350 małych gospodarstw każdego dnia (EUROSTAT 2016).

(Na podstawie raportu Atlas Rolny: dokąd zmierza WPR? Przygotowany przez Fundację Heinricha Bolla oraz Instytut na rzecz Ekorozwoju – www.ine-isd.org.pl/kluczowe-publikacje )

Produkt regionalny – określany jest też jako produkt „znanego pochodzenia” – to produkt spożywczy, który może być sprzedawany w krajach całej Unii Europejskiej. Jest objęty systemem ochrony i promocji produktów charakteryzujących się tradycyjną, unikatową i charakterystyczną dla danego miejsca metodą produkcji. Daje on pewność konsumentom, że kupują  żywność o unikatowych walorach smakowych oraz bardzo wysokiej jakości. By ułatwić identyfikację i wybór poszczególnych wyrobów stosuje się specjalne oznaczenia: Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie Geograficzne oraz Gwarantowana Tradycyjna Specjalność. Podstawą prawną funkcjonowania  tego systemu w Unii Europejskiej jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. U. L 343 z 14.12.2012, str. 1).

Wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego to suma wszystkich działalności występujących w gospodarstwie. Wyrażana jest w euro. Kalkulacja jest potrzebna m. in. na potrzeby korzystania z wsparcia finansowego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) i poddziałań takich jak:

• Wsparcie inwestycji w gospodarstwach rolnych (typ: Modernizacja gospodarstw rolnych)
• Pomoc w rozpoczęciu działalności gospodarczej na rzecz młodych rolników (typ: Premie dla młodych rolników),
• Pomoc na rozpoczęcie działalności gospodarczej na rzecz rozwoju małych gospodarstw (typ: Restrukturyzacja małych gospodarstw).
• Premie na rozpoczęcie działalności pozarolniczej (typ: Pomoc na rozpoczęcie pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich)

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy opracował kalkulator on-line do oszacowania wielkości ekonomicznej gospodarstwa rolnego w Euro w odniesieniu do współczynników Standardowej Produkcji opracowanych zgodnie z rozporządzeniem unijnym obowiązującym wszystkie państwa UE – https://kalkulator-so.pl/

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacja Rolnictwa (ARMiR) – https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020/kalkulator-obliczania-wielkosci-ekonomicznej-gospodarstw-so.html

Wg. definicji wypracowanej przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska, produkt lokalny (ang. local product) to wyrób lub usługa, z którą utożsamiają się mieszkańcy regionu, produkowana w sposób niemasowy i przyjazny dla środowiska, z surowców lokalnie dostępnych. Definicja ta zawiera w sobie takie pojęcia, jak: produkt tradycyjny, produkt regionalny, produkt z oznaczeniem lokalnym (marka lokalna), jak również wszelkie produkty, które są istotne dla mieszkańców danego terenu, a których szeroka opinia publiczna nie uznała jeszcze za wyśmienite. W/w nazwa została wypracowana w wyniku wielu spotkań oraz konsultacji z producentami, instytucjami i pasjonatami produktów lokalnych współpracujących w ramach Programu Produkt Lokalny Fundacji Partnerstwo dla Środowiska w latach 90-tych. Pojęcie produkt lokalny nie ma umocowań czy też podstaw prawnych tak jak w przypadku produkt regionalny, produkt ekologiczny czy też produkt tradycyjny.

(na podstawie materiałów Fundacji Partnerstwo dla Środowiska)

Podstawowa bariera dla rozwijania systemów KŁŻ i zwiększania skali sprzedaży to trudności z zapewnieniem trwałości dostaw. Trudno zaspokoić potrzeby większych odbiorców, którzy z założenia pragną kupować produkty lokalne wprost od rolników, tak jak w przypadku sektora publicznego czy też w żywieniu zbiorowego szkół czy szpitali. Inna przeszkoda to uzyskanie trwałego i systematycznego dostępu do rynku zbytu w miastach oraz pokonanie barier stwarzanych przez zamówienia publiczne.

Możliwe rozwiązania

• Nakłaniać instytucje publiczne do stosowania klauzuli „społecznej” jako narzędzia dla kontraktowania systemy KŁŻ do wprowadzania produkty od lokalnych producentów na rynek konsumentów miejskich.
• Tworzyć miejscowe „centra żywnościowe”, inaczej mówiąc „centra oferujące wszystko pod jednym dachem”, które pozwolą grupom rolników i producentów współpracować ze sobą w celu zaspokojenia potrzeb dużych klientów (np. szpitale, szkoły. Centra żywnościowe można by też wykorzystać do wzmocnienia potencjału systemu KŁŻ do obsługi miejscowego przemysłu turystycznego. W centrach żywnościowych należałoby stworzyć infrastrukturę do transportu, gromadzenia i przetwarzania zamówień oraz przetwarzania płatności.
• Budowanie wiedzy, umiejętności i kompetencji partycypujących producentów i organizatorów systemów KŁŻ w zakresie zarządzania, marketingu, finansów, informatyki, sprzedaży, negocjacji, rozwiązywania konfliktów itp.
• Wypracowania nowatorskich kanałów dystrybucji, wykorzystując nowoczesne rozwiązania informatyczne oraz media społecznościowe.
• Wypracowania i stosowanie przez Miasta i Regiony aktywną politykę zakupów od lokalnych dostawców żywności (np. wdrożenie zasad Mediolańskiego Paktu Polityki Żywnościowej)
• Inne?

Najważniejsze źródło informacji i doświadczenia w zakresie zagrodowej i farmerskiej produkcji serów, to Stowarzyszenie Serowarów Farmerskich i Zagrodowych oraz jej członkowie Kontakt – https://www.serowarzy.pl

Warto się zapisać na facebooku do grupy serowarskiej. Kilka funkcjonuje z powodzeniem. Tam można znaleźć praktyczne porady od praktyków. Można zacząć od serowarskiej grupy wsparcia – https://www.facebook.com/groups/285663905107289

Przydatne poradniki to:

• Poradnik “Zasady procesu produkcyjnego i higieny w zatwierdzonej urzędowo serowarni farmerskiej i rzemieślniczej” – http://sery.wrotapodlasia.pl/pl/poradnik-w-formie-ebook.html
• Poradnik Dobrych Praktyk Higienicznych Wytwarzania Serów i Innych Produktów Mleczarskich w Farmerskim Przetwórstwie Mleka – http://www.efrwp.pl/raporty/show/year/2017
• Europejski Poradnik Dobrych Praktyk Higienicznych w produkcji rzemieślniczych serów i produktów mlecznych – https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/biosafety_fh_guidance_artisanal-cheese-and-dairy-products_pl.pdf

Poradnik dobrych praktyk higienicznych wytwarzania serów i innych produktów mleczarskich w farmerskim i rzemieślniczym przetwórstwie mleka – https://drive.google.com/file/d/1BY3r8oabTa1So1X9KXYGJnbE86r-eg3K/edit?fbclid=IwAR3PQfuTwO9Z9uB3jxGNCrMCAqpQ28dJUHapQHe3KJNeKo4sTsQY6iEzWpI

Komisja Europejska propaguje rozwiązania Krótkich Łańcuchów dostaw Żywność (KŁŻ). W ramach tych działań Komisja Europejska sfinansowała 3-letni projekt pt. SKIN – Short supply chain knowledge and innovation network (SKIN – Sieć ds. Innowacji i wiedzy w zakresie Krótkich Łańcuchów dostaw Żywności, który m. in. zebrał ponad 100 przykładów dobrych praktyk wykorzystywanych przez funkcjonujące KŁŻ. Stworzono bazę dobrych praktyk systemów KŁŻ, którą można przeszukać stosując różne kryteria.

http://www.shortfoodchain.eu/good-practices/

Może Pani sprzedawać dżemy wytworzone przez siebie w ramach powadzonej działalności rolniczej.  Nie ma obowiązku prowadzenia działalności gospodarczej. Najkorzystniejsza forma sprzedaży w ramach działalności rolniczej to tzw. Rolniczy Handel Detaliczny.  Jest to coraz bardziej popularna forma prawna sprzedaży w ramach działalności rolniczej, ponieważ pozwala ona na przetwarzanie produktów z własnych upraw i chowu w małej skali. Trzeba spełnić kilka warunków

Po pierwsze przetwarza Pani produkty własne, tj. co najmniej 50% końcowego produkt ma pochodzić z własnych upraw.

Po drugie, Pani przetwarza je u siebie w domu w małych ilościach, w sposób, który nie stanowi przetwarzania na skalę przemysłową. Tradycyjne formy wytwarzania są tu jak najbardziej pożądane.

Po trzecie do legalnego przetwarzania produktów rolnych w domu wymaga prowadzenie kuchni w sposób, który zapewnia że produkty żywnościowe przetwarzane są w sposób czysty, bezpieczny i niezagrażający wprowadzeniu do żywności zanieczyszczeń. Kuchnia musi funkcjonować zgodnie z wytycznymi Sanepidu –  Poradnik Dobrej Praktyki Higienicznej i Produkcyjnej przy produkcji żywności niezwierzęcego pochodzenia w warunkach domowych z wykorzystaniem surowców roślinnych z własnych upraw oraz w ramach rolniczego handlu detalicznego [https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2018/04/Poradnik-Dobrej-Praktyki-Higienicznej-i-Produkcyjnej-przy-produkcji-żywności-niezwierzęcego-pochodenia-w-warunkach-domowych-z-wykorzystaniem-surowców-roślinnych.pdf ]

Po czwarte, może Pani sprzedawać wytworzone przez siebie produkty końcowemu konsumentowi. Może to być  osoba fizyczna, czyli np. klient na targu, lub osoba, która przyjdzie do domu i tam kupi od Pani dżem. Od 1 stycznia 2019, może Pani również sprzedać swój dżem osobie prawnej, tzn, sklepu czy restauracji. Dokonując sprzedaż musi Pani spełnić wymogi Rolniczego Handlu Detalicznego m. in. związane z oznakowaniem oraz prowadzeniem ewidencji. Wymogi, które należy spełnić są opisane na stronie Głównego Inspektoratu Weterynarii, który nadzoruje Rolniczy Handel Detaliczny – https://www.wetgiw.gov.pl/handel-eksport-import/rolniczy-handel-detaliczny

Najlepiej nawiązać kontakt z osobą, która już prowadzi przetwórstwo domowe oraz sprzedaż w ramach Rolniczego Handlu Detalicznego. Liczą się praktyczne doświadczenia. Możemy pomóc w nawiązaniu odpowiedniego kontaktu jeśli jest taka potrzeba.

Rolnik ryczałtowy to pojęcie wynikające z ustawy o podatku od towarów i usług (VAT). Dotyczy ono rolnika, który dostarcza produkty rolne pochodzące z własnej działalności rolniczej i korzysta ze zwolnienia od podatku VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 3. W języku urzędu skarbowego, taki rolnik niej jest „podatnikiem czynnym VAT”. Kupując produkty od takiego rolnika do restauracji, należy wystawić dokument księgowy zwanym w ustawie o podatku od towarów i usług zwanym faktura VAT RR. W tym przypadku, to kupujący wystawia fakturę, a nie sprzedający.

Kupujący dolicza obowiązujący do produktu VAT do ceny uzgodnionej z rolnikiem ryczałtowym. Kupujący może odliczyć naliczony VAT jedynie w przypadku płatności przelewem na konto rolnika ryczałtowego w terminie nie później niż 14 dni. Kupujący może odliczyć naliczony VAT w następnym miesiącu, w którym dokonana zapłaty. Jeśli płatność jest gotówką, kupujący nie może odliczyć naliczony VAT.

Faktura VAT RR powinna zawierać następujące elementy:

• Imię i nazwisko lub nazwę albo nazwę skróconą kupującego i sprzedającego oraz ich adresy;
• numer identyfikacji podatkowej lub numer PESEL sprzedającego i kupującego;
• numer dowodu osobistego dostawcy lub innego dokumentu stwierdzającego jego tożsamość, datę wydania tego dokumentu i nazwę organu, który wydał dokument, jeżeli rolnik ryczałtowy dokonujący dostawy produktów rolnych jest osobą fizyczną;
• datę dokonania sprzedaży oraz datę wystawienia i numer kolejny faktury;
• nazwy sprzedawanych produktów rolnych;
• jednostkę miary i ilość kupionych produktów rolnych oraz oznaczenie (opis) klasy lub jakości tych produktów;
• cenę jednostkową kupionego produktu rolnego bez kwoty zryczałtowanego zwrotu podatku;
• wartość kupionych produktów rolnych bez kwoty zryczałtowanego zwrotu podatku;
• stawkę zryczałtowanego zwrotu podatku;
• kwotę zryczałtowanego zwrotu podatku od wartości nabytych produktów rolnych;
• wartość nabytych produktów rolnych wraz z kwotą zryczałtowanego zwrotu podatku;
• kwotę należności ogółem wraz z kwotą zryczałtowanego zwrotu podatku, wyrażoną cyfrowo i słownie;
• czytelne podpisy osób uprawnionych do wystawienia i otrzymania faktury lub podpisy oraz imiona i nazwiska tych osób.
• Dodatkowo: obowiązkowo na dokumencie Faktury RR, musi znaleźć się informacja z oświadczeniem, tj. “Oświadczam, że jestem rolnikiem ryczałtowym zwolnionym od podatku od towarów i usług na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku od towarów i usług.”

Wzór poniżej…

KŁŻ to prosta idea – umożliwienie sprzedaży bezpośredniej pomiędzy producentem żywności a konsumentem, eliminując pośredników tak aby konsument miał dostęp do produktów świeżych, autentycznych i smacznych, a producent mógł zapewnić sobie trwałą sprzedaż i korzystniejszą cenę. Jedna na dzień dzisiejszy, w Polsce nie ma jednoznacznego określenia w przepisach prawa, czym jest system KŁŻ.

Dla potrzeb przygotowania programów wsparcia dla systemów KŁŻ w PROW 2014-2020, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przyjęło ogólną definicję systemów KŁŻ w oparciu o Rozporządzenie UE 1305/2014[1], w którym jest mowa o tworzeniu lub rozwoju krótkich łańcuchów dostaw w rozumieniu art. 2 ust. 1 akapit drugi lit. m rozporządzenia nr 1305/2013:

„krótki łańcuch dostaw” oznacza łańcuch dostaw, który obejmuje ograniczoną liczbę podmiotów gospodarczych zaangażowanych we współpracę, przynoszący lokalny rozwój gospodarczy oraz charakteryzujący się ścisłymi związkami geograficznymi i społecznymi między producentami, podmiotami zajmującymi się przetwórstwem a konsumentami.”

oraz o rynkach lokalnych w rozumieniu  art. 35 ust. 2 lit. d rozporządzenia nr 1305/2013, która wymaga:

„horyzontalnej i wertykalnej współpracy między podmiotami łańcucha dostaw na rzecz utworzenia i rozwoju krótkich łańcuchów dostaw i rynków lokalnych.”

Definicje cytowane wyżej zostały uzupełnione przez Komisję Europejską w ramach  art. 11 rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 807/2014 z dnia 11 marca 2014 r. uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i wprowadzającego przepisy przejściowe (Dz. Urz. UE L 227 z 31.07.2014, str. 1 z późn. zm.);

„1. Wsparcie na rzecz utworzenia krótkich łańcuchów dostaw, o którym mowa w art. 35 ust. 2 lit. d) rozporządzenia (UE) nr 1305/2013, obejmuje wyłącznie łańcuchy dostaw, w które między rolnikiem a konsumentem zaangażowany jest nie więcej niż jeden pośrednik.”

Powyżej przytoczona definicja systemów KŁZ jest stosowana w PROW 2014-2020, w szczególności w działaniu „Współpraca” w ramach którego wyasygnowano pulę środków na innowacje w zakresie systemów KŁŻ[2]. Opierając się na definicji Unii Europejskiej, uznano że nie ma potrzeby wprowadzenia definicji systemu KŁŻ do prawa krajowego.

Istotą systemu KŁŻ, jest to, że zarówno producenci jak i konsumenci aktywnie go współtworzą, czerpiąc z niego korzyści. System KŁŻ skraca „odległość” pomiędzy producentem a konsumentem nie tylko w sensie geograficznym, premiując lokalne produkowanie i konsumowanie żywności, ale również społecznym, premiując bezpośredni i osobisty kontakt.[3]

Warto pamiętać, że z punktu widzenia prawnego producent-rolnik czy też producent-przedsiębiorca pozostaje odpowiedzialny za bezpieczeństwo wyprodukowanej przez siebie żywności, która trafia bezpośrednio do konsumenta. Zbiorowe działania, np. w zakresie korzystania ze wspólnej i dobrze wyposażonej kuchni czy też zbiorowego systemu logistycznego, nie zastępują tej indywidualnej odpowiedzialności.

[1] http://www.arimr.gov.pl/fileadmin/pliki/PB_2015/Akty_prawne/1305_2013skons.pdf

[2] Program Współpraca – szczegóły http://www.arimr.gov.pl/prow/dzialanie-16-wspolpraca.html

[3] Definicje systemów KŁŻ są omówione w raporcie ekspertów Komisji Europejskiej. http://produktlokalny.pl/wp-content/uploads/2015/02/30_PL-EIP-AGRI-SFC-REPORT.pdf

Rolnicy ryczałtowi korzystają z szeregu zwolnień i ulg. Zgodnie z art. 2 pkt 19 ustawy o VAT, przez rolnika ryczałtowego rozumie się rolnika dokonującego dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej lub świadczącego usługi rolnicze, korzystającego ze zwolnienia od podatku od towarów i usług na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o VAT (z wyjątkiem rolnika obowiązanego na podstawie odrębnych przepisów do prowadzenia ksiąg rachunkowych).

Przepis art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o VAT zwalnia od podatku dostawę produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej, dokonywaną przez rolnika ryczałtowego oraz świadczenie usług rolniczych przez rolnika ryczałtowego.

Za produkty rolne i usługi rolnicze ustawa o VAT uznaje towary i usługi wymienione
w załączniku nr 2 do tej ustawy oraz towary wytworzone z nich przez rolnika ryczałtowego
z produktów pochodzących z jego własnej działalności rolniczej przy użyciu środków zwykle używanych w gospodarstwie rolnym, leśnym i rybackim (por. art. 2 pkt 20 i 21 ustawy
o VAT).

Stąd też w definicję produktów rolnych, których sprzedaż podlega zwolnieniu z VAT wpisują się owocowe dżemy, konfitury i soki, które mogą być wytwarzane (w sposób typowy dla gospodarstwa rolnego) przez rolników z owoców pochodzących z własnego gospodarstwa rolnego.

Rolnik nie ma też obowiązku posiadania kasy fiskalnej.!

W świetle przepisów regulujących RHD, rolnik decydujący się na tą formę działalności ma obowiązek zarejestrowania swojej działalności w Inspektoracie Weterynarii, który prowadzi publicznie dostępny rejestr. W rejestrze można sprawdzić czy dany rolnik prowadzi działalność RHD.  Na dzień 30/07/2019, 3703 gospodarstw rolnych prowadziło działalność RHD w Polsce. Rejestr jest w formie arkuszu excel, a więc można sortować wykaz województwami, powiatami, miejscowościami, nazwiskami oraz rodzajem prowadzonej działalności  https://pasze.wetgiw.gov.pl/spi/demo/index.php

Jeśli Pani ma status rolnika, to należy wykorzystać możliwości przepisów Rolniczego Handlu Detalicznego (RHD), które umożliwiają rolnikom – w ramach działalności rolniczej – przetwarzać i sprzedawać owoce z własnego gospodarstwa.  

Podstawowe informacje o RHD znajdzie Pani na: https://www.sodr.pl/swietokrzyski-portal-rolny/aktualnosci/-Rolniczy-handel-detaliczny-na-nowych-zasadach-od-2019-roku/idn:965 

Od 1 stycznia 2019 weszła w życie nowelizacja ustawy o rolniczym handlu detalicznym z dnia 9 listopada 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników do sklepów i restauracji. Nowelizacja zwiększyła limit zwolnienia z podatku dochodowego z 20 do 40 tyś zł oraz rozszerzyła możliwości sprzedaży produktów wytworzonych do instytucji (restauracje, stołówki, sklepy itp.). Wcześniej można było sprzedawać jedynie osobom indywidualnym.

Najlepiej się zgłosić do Ośrodka Doradztwa Rolniczego, w którym doradcy pomogą Pani znaleźć odpowiednie rozwiązanie w świetle aktualnych przepisów i pomogą w kontaktach z Sanepidem, który nadzoruje kwestie bezpieczeństwa żywności pochodzenia roślinnego.  

Każda sytuacja ma swoją specyfikę, ą więc warto zgłosić się do „doradcy rolniczego” w najbliższym ośrodku. Ośrodek i doradcę można zidentyfikować za pośrednictwem wyszukiwarki  https://doradca.cdr.gov.pl/szukaj.php 

Bardzo pożyteczne wskazówki, w szczególności dotyczące warunków sanitarno-higienicznych (wciąż aktualne),  znajdzie Pani w poradniku Centrum Doradztwa Rolniczego autorstwa Barbary Sałaty pt. Uruchamianie działalności przetwarzania żywności w małym zakładzie w gospodarstwie rolnym – rolniczy handel detaliczny (2017)  – https://www.cdr.gov.pl/transfer-wiedzy/broszury-publikacje/2320-uruchamianie-dzialalnosci-przetwarzania-zywnosci-w-malym-zakladzie-w-gospodarstwie-rolnym-rolniczy-handel-detaliczny 

Można przetwarzać warzywa i owoce w kuchni w domu aby je następnie sprzedawać. Podstawowy warunek, to spełnienie warunków bezpieczeństwa żywności, które są określone w Rozporządzeniu Unii Europejskiej 852/2004 i obowiązuję we wszystkich krajach UE, w tym też w Polsce.  

Przepisy te przewidują, że w przypadku wykorzystania sprzętu i urządzeń gospodarstwa domowego w kuchni domowej, to należy zapewnić wymogi określone w  załączniku II w rozdziale III (uproszczone wymagania higieniczne). Podstawowa zasada jest taka, że to produkujący odpowiada za bezpieczeństwo żywności, a więc prowadzona produkcja i zbywanie żywności nie może stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa żywności i wpływać niekorzystnie na zdrowie publiczne.

Prawne dokumenty źródłowe są dostępne na: http://produktlokalny.pl/kampania-legalna-zywnosc-lokalna/ 

Praktyczny poradnik zastosowania przepisów bezpieczeństwa żywności przygotował Sanepid -pt. Poradnik Dobrej Praktyki Higienicznej i Produkcyjnej przy produkcji żywności niezwierzęcego pochodzenia w warunkach domowych z wykorzystaniem surowców roślinnych z własnych upraw oraz w ramach rolniczego handlu detalicznego. Do pobrania: http://www.psse-gostyn.pl/index.php?c=getfile&id=1 

Spełniając powyższe wymogi, rolnicy mogą przetwarzać i sprzedawać produkty pochodzące z własnych upraw i chowu w ramach Rolniczego Handlu Detalicznego – w ramach działalności rolniczej. Nie muszą zakładać działalności gospodarczej.  

Aktualne informacje o Rolniczym Handlu Detalicznym dostępne na: https://www.wetgiw.gov.pl/handel-eksport-import/rolniczy-handel-detaliczny   

Przepisy Rolniczego Handlu Detalicznego odnoszą się wyłączenie do rolników. Jeśli Pan nie jest rolnikiem i nie prowadzi działalności rolniczej, to nie może Pan korzystać z możliwości przepisów RHD. 

Jeśli Pan prowadzi działalność rolniczą, to należy zgłosić przystąpienie do RHD:

• 30 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności do właściwego terytorialnie powiatowego lekarza weterynarii (PLW) w przypadku prowadzenia produkcji i sprzedaży produktów pochodzenia zwierzęcego i/lub żywności mieszanej tj. zawierającej jednocześnie produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego,
• 14 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności do właściwej terytorialnie powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej (PSSE) w przypadku prowadzenia produkcji i sprzedaży produktów pochodzenia roślinnego.

Aby skorzystać z przywilejów podatkowych przewidzianych w działalności RHD, należy również złożyć oświadczenie w Urzędzie Skarbowym właściwym do 20 stycznia danego roku kalendarzowego, że będzie się odprowadzało podatek w formie ryczałtu od sprzedaży przetworzonych nadwyżek produktów rolnych (w przypadku rozpoczęcia działalności w ciągu roku, zgłoszenia dokonujemy nie później niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu).

Tak można korzystać z możliwości RHD. Nie ma w tym wypadku kolizji prawnej. 

Aby skorzystać z przywilejów podatkowych przewidzianych w działalności RHD, należy złożyć oświadczenie w Urzędzie Skarbowym właściwym do 20 stycznia danego roku kalendarzowego, że będzie się odprowadzało podatek w formie ryczałtu od sprzedaży przetworzonych nadwyżek produktów rolnych (w przypadku rozpoczęcia działalności w ciągu roku, zgłoszenia dokonujemy nie później niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu). 

Należy prowadzić ewidencje sprzedaży i zwracać uwagę, że zwolnienie z podatku dochodowego jest ograniczone do 40 tys. zł. Powyżej tej kwoty obowiązuje stawka 2%.

Tak, jest to możliwe, pod warunkiem zapewnienia odpowiednich warunków zapewniających bezpieczeństwo zdrowotne tej żywności. Na każdym etapie sprzedaży to rolnik indywidualnie odpowiada za bezpieczeństwo zdrowotne produktów przez siebie sprzedawanych określonym sposobem. Pochodzenie produktu musi być jednoznacznie oznakowane, zgodnie z wymogami RHD.

We wniosku o rejestrację w Inspekcji sanitarnej czy też Inspekcji Weterynaryjnej należy podać także ten sposób sprzedaży. Podobnie przy sprzedaży (transport samochodem) pod drzwi klienta także należy podać te informacje we wniosku i nr rejestracyjny takiego pojazdu.

Zapis dotyczący 50% zawartości produktu  jest zawarty w części podatkowej regulacji RHD, a więc jest istotny dla służb skarbowych). Jeśli rolnik chce korzystać z ulg podatkowych przewidzianych dla RHD, to musi on zapewnić, że ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji tego produktu, stanowi co najmniej 50% tego produktu z wyłączeniem wody. 

Dla służb weterynaryjnych i sanitarnych, które odpowiadają za bezpieczeństwo żywności istotny jest inny zapis, mianowicie, że produkt powinien być: „w całości lub w części z własnej uprawy, chowu, hodowli”. W przypadku nie ma określonej ilości procentowej), a więc chodzi o jakikolwiek udział własnej produkcji, nawet niewielkiej. Teoretycznie produkty mogą być nawet w większości wyprodukowane ze składników zakupionych lub obcych. 

Konsumenci poszukujący produktów wytworzonych przez rolników z własnych gospodarstw rolnych powinni zatem nie sugerować się regulacjami RHD, które gwarantują jedynie że rolnik wytworzył sprzedawany produkt. Dlatego też w sprzedaży bezpośredniej prowadzonej w ramach krótkich łańcuchach żywności, ważniejsze niż przepisy jest zaufanie konsumenta do rolnika i wice-wersa. Przepisy umożliwiają rolnikowi legalnie przetwarzać i sprzedawać produkty żywnościowe. Natomiast to rolnik musi przekonać konsumenta, że sprzedawany produkt jest wytworzony z własnych upraw, hodowli czy chowu, przedstawiając jego waloru oraz zapraszając konsumenta do odwiedzania gospodarstwa lub poprzez pozyskiwanie certyfikatów rolnictwa ekologicznego. 

Należy mieć na uwadze, że w sprzedaży bezpośredniej oraz systemach sprzedaży Krótkich Łańcuchów dostaw Żywności, gwarantem bezpieczeństwa żywności oraz autentyczności pochodzenia jest zaufanie wynikające z bezpośrednią i trwałą relację pomiędzy producentem a konsumentem. Aby zapewnić sobie trwałą sprzedaż, nie leży to w interesie rolnika by oszukiwać konsumenta co do pochodzenia produktu. Z kolei, to konsument ma interes w tym by się z lepiej zorientować co do miejsca i metod produkcji aby zapewnić sobie najwyższej jakości produkt.

Rolnicy, które sprzedają przetworzone przez siebie nadwyżki produktów rolnych są podatnikami w rozumieniu przepisów prawa, którzy mogą płacić podatek dochodowy na zasadach ogólnych (tj. 18 % lub 32% w zależności od wysokości osiągniętego dochodu) lub skorzystać z możliwości płacenia podatku w formie ryczałtu w wysokości 2 % od przychodu.  Żeby skorzystać z możliwości odprowadzania podatku w formie zryczałtowanej trzeba:

• do 20 stycznia danego roku kalendarzowego złożyć w Urzędzie Skarbowym oświadczenie, właściwym do miejsca zamieszkania, że będzie się odprowadzało podatek w formie ryczałtu od sprzedaży przetworzonych nadwyżek produktów rolnych (w przypadku rozpoczęcia działalności w ciągu roku, zgłoszenia dokonujemy nie później niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu)
• prowadzić ewidencję sprzedaży 
• płacić co miesiąc do 20- tego każdego miesiąca podatek od osiągniętego przychodu do Urzędu Skarbowego
• do końca stycznia następnego roku podatkowego złożyć w Urzędzie Skarbowym PIT -28, w którym rolnik rozliczy przychód ze sprzedaży przetworzonych produktów rolnych. 

WZÓR OŚWIADCZENIA DO Urzędu Skarbowego o opodatkowaniu ryczałtem

Rolnicy, którzy zgłoszą się do Urzędu Skarbowego jako podatnicy ryczałtowi muszą prowadzić EWIDENCJĘ SPRZEDAŻY. Ewidencja musi zawierać co najmniej: 

• numer kolejnego wpisu, 
• datę uzyskania przychodu, 
• kwotę przychodu, 
• przychód narastająco od początku roku. 

Dzienne przychody ewidencjonowane są w dniu sprzedaży. Ewidencję sprzedaży, należy posiadać w miejscu sprzedaży przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych.  

EWIDENCJA SPRZEDAŻY – może być prowadzona w zwykłym zeszycie, w którym odnotowywane będą informacje wymagane przez ustawodawcę. Poniższa tabela obrazuje, jak powinna wyglądać ewidencja sprzedaży. 

EWIDENCJĘ SPRZEDAŻY zawsze trzeba mieć przy sobie w miejscu, gdzie dokonujemy sprzedaży, bowiem w przypadku kontroli musimy okazać ten dokument. Ponadto ewidencję należy uzupełniać w chwili dokonywania sprzedaży.  Kara za brak lub nieprawidłowo wypełnianą ewidencję wynosi 5-krotność stawki podatku 2%. Zatem jej wysokość będzie zależna od wysokości uzyskanego przychodu.

Tak. Rolnik może zlecić tłoczenie soku ze swoich owoców tłoczni pod warunkiem, że jest zatwierdzona przez Państwową Inspekcje Sanitarną.

Stosownie do przepisów art. 20 ust. 1 c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych przetwarzanie produktów roślinnych i zwierzęcych i ich sprzedaż nie może odbywać się przy zatrudnieniu osób na podstawie umów o pracę, umów zlecenia, umów o dzieło oraz innych umów o podobnym charakterze, z wyłączeniem uboju zwierząt rzeźnych i obróbki poubojowej tych zwierząt, w tym również rozbioru, podziału i klasyfikacji mięsa, przemiału zbóż, wytłoczenia oleju lub soku oraz sprzedaży podczas wystaw, festynów, targów przez rolnika prowadzącego działalność w ramach RHD. 

A zatem nie ma przeszkód aby jako rolnik, Pan korzystał z usługi tłoczenia soku z własnych owoców lub warzyw.

Rolnik może prowadzić kilka form działalności, o ile stosuje właściwe wymagania dla każdej z tych działalności oddzielnie.

Dostępne formy prawne tzw. sprzedaży bezpośredniej są podsumowane w poniższej tabeli. 

Tu tabelka!

Tak. W ramach Rolniczego Handlu Detalicznego, będzie Pani mogła korzystać z możliwości przetwórczych Inkubatora, pod warunkiem, że to Pani będzie osobiście przetwarzała swoje owoce i warzywa  pod nadzorem osoby odpowiedzialnej ze strony Inkubatora. Usługa powinna być odpłatna, a Inkubator musi być zatwierdzony i wpisany w rejestr właściwego organu Państwowej Inspekcji Sanitarnej (w przypadku przetwórstwa produktów pochodzenia roślinnego) albo Państwowej Inspekcji Weterynaryjnej (w przypadku przetwórstwa produktów pochodzenia zwierzęcego). 

Sytuacja w przypadku Inkubatora jest podobna do tej przyjętej w ustawie RHD jak w przypadku zlecenia wytłoczenie soków, oleju, uboju czy usługi w młynie. 

Należy podkreślić, że za bezpieczeństwo, jakość i autentyczność produktu wytworzonego odpowiada Pani jako producent, a nie organizacja prowadząca inkubator. 

Nie ma dodatkowych wymogów higienicznych dla działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej. Są one analogiczne jak w RHD. 

W ramach przepisów RHD oraz MLO, do wytworzenia produktów i wyrobów mięsnych można dokupywać zarówno mięso z legalnie działającego źródła, jak i niezbędne w procesie produkcji dodatki. Należy przy tym pamiętać, że do produkcji w ramach RHD i MLO nie można wykorzystywać mięsa pozyskanego w ramach tzw. „uboju na użytek własny”.

Jeśli rolnik działa w ramach RHD i korzysta ze zwolnień podatkowych, to zgodnie z przepisami,  ilość surowców zwierzęcych pochodzących z własnej hodowli użytych do produkcji wędlin muszą stanowić co najmniej 50% tego produktu, z wyłączeniem wody.

Komisja Europejska propaguje rozwiązania Krótkich Łańcuchów dostaw Żywność (KŁŻ). W ramach tych działań Komisja Europejska sfinansowała 3-letni projekt pt. SKIN – Short supply chain knowledge and innovation network (SKIN – Sieć ds. Innowacji i wiedzy w zakresie Krótkich Łańcuchów dostaw Żywności, który m. in. zebrał ponad 100 przykładów dobrych praktyk wykorzystywanych przez funkcjonujące KŁŻ. Stworzono bazę dobrych praktyk systemów KŁŻ, którą można przeszukać stosując różne kryteria.

http://www.shortfoodchain.eu/good-practices/ 

Warto również zapoznać się z przykładami opisanymi w ekspertyzach przygotowanych w ramach Kampanii Wiedz i Mądrze Jedz 

•  „Przegląd inspirujących przykładów systemów Krótkich Łańcuchów dostaw Żywności (KŁŻ) z innych krajów UE dla potrzeb kampanii Wiedz i Mądrze Jedz” – https://prostoodrolnika.pl/wp-content/uploads/2018/11/PRZEGL%C4%84D-INSPIRUJ%C4%84CYCH-PRZYK%C5%81AD%C3%93W-SYSTEM%C3%93W-KR%C3%93TKICH-%C5%81A%C5%83CUCH%C3%93W-DOSTAW-%C5%BBYWNO%C5%9ACI-K%C5%81%C5%BB-Z-INNYCH-KRAJ%C3%93W-UNII-EUROPEJSKIEJ-DLA-POTRZEB-KAMPANII.pdf 

• „Kompendium dobrych praktyk w organizowaniu systemów Krótkich Łańcuchów dostaw Żywności (KŁŻ)” – https://prostoodrolnika.pl/wp-content/uploads/2019/08/Kompendium-dobrych-praktyk-w-organizowaniu-system%C3%B3w-K%C5%81%C5%BB.pdf 

Największe i najważniejsze źródło publicznego finansowania na rozwój systemów KŁŻ znajduję się w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2014-2020 – program Współpraca. Jednym z priorytetów tego programu jest „tworzenie lub rozwój krótkich łańcuchów” poprzez innowacje technologiczne, produkcyjne, organizacyjne, marketingowe wypracowywane przez Grupy Operacyjne, składające się z współpracujących ze sobą rolników, producentów żywności, uczelni, oraz innych podmiotów. 

III nabór programu ma być ogłoszony pod koniec 2019 i nabór wniosków nastąpi w styczniu 2020. Program daje możliwość pozyskania finansowania w wysokości do 5 mln zł na okres 3 lat. 

Szczegóły programu 

https://www.arimr.gov.pl/ogloszenia-prezesa-arimr/artykuly/wspolpraca.html 

Oraz

https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020/dzialanie-16-wspolpraca.html

Przepisy tzw. „sprzedaży bezpośredniej”, które wprowadzono w ostatnich 2 latach, mają na celu umożliwienie rolnikom przetwarzanie i sprzedawanie produktów żywnościowych z własnych upraw, hodowli i chowu, w szczególności rolników prowadzących małe gospodarstwa. Sprzedaż bezpośrednia oraz Krótkie Łańcuchy dostaw Żywności (KŁŻ) są dziś jednym z priorytetów Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). 

Aktualnie dostępne jest wsparcie finansowe dla rolników, podejmujących się legalnego małego przetwórstwa oraz sprzedaży w ramach Rolniczego Handlu Detalicznego (RHD) w postaci dotacji na:

• małe przetwórstwo – do 500 tys. zł, 
• rolniczy handel detaliczny (RHD) – do 100 tys. zł.

Oddziały regionalne ARiMR organizują stosowne konkursy i przyjmują wnioski o dofinansowanie. W przypadku przetwórstwa o pomoc mogą wnioskować rolnicy, domownicy i małżonkowie rolników, którzy podejmują dopiero prowadzenie takiej działalności. Natomiast w przypadku RHD – tylko rolnicy i małżonkowie rolników, ale zarówno tacy, którzy już prowadzą RHD, jak i ci, którzy zdecydowali się na podjęcie wykonywania takiej działalności. W obu przypadkach muszą to być osoby ubezpieczone w KRUS na mocy ustawy i w pełnym zakresie. 

Jeśli chodzi o przetwórstwo, pomoc jest udzielana w formie refundacji do 50% kosztów kwalifikowalnych inwestycji. Minimalna wysokość pomocy przyznana na realizację jednej inwestycji wynosi 10 tys. zł. Wsparcie na działalność gospodarczą związaną z przetwórstwem obejmuje produkcję wyrobów z mięsa, przetwarzanie i konserwowanie mięsa oraz owoców i warzyw. Kwalifikuje się do niego również produkcja cydru i win oraz olejów i pozostałych tłuszczów płynnych, przetwórstwo mleka i wyrób serów oraz wytwarzanie produktów przemiału zbóż. Pomoc dotyczy też produkcji gotowej paszy dla zwierząt gospodarskich i karmy dla zwierząt domowych. 

Jeśli chodzi o RHD wsparcie obejmuje produkty pochodzenia niezwierzęcego, przetwory z owoców i warzyw, w tym soki oraz przetwory z orzechów, przetwory zbożowe i koncentraty spożywcze (koncentraty warzywne, syropy owocowe). Dotacja uwzględnia też produkcję i sprzedaż olejów, mleka surowego, siary oraz surowej śmietany. Pomoc dotyczy również jaj, produktów pszczelich nieprzetworzonych, w tym miodu, pyłku pszczelego, pierzgi oraz mleczka pszczelego. Ponadto do wspieranych produktów należą świeże mięso: wołowe, wieprzowe, baranie, kozie, końskie lub produkowane z tego mięsa surowe wyroby mięsne lub mięso mielone oraz świeże mięso drobiowe. Z myślą o podmiotach działających w zakresie rolniczego handlu detalicznego katalog kosztów kwalifikowalnych poszerzono m.in. o koszty związane z dostosowaniem pomieszczeń pomocniczych służących przygotowaniu posiłków (np. kuchni) i pomieszczeń gospodarczych służących do przechowywania produktów żywnościowych. Rolnicy zyskają możliwość dofinansowania zakupu wyposażenia niezbędnego do prowadzenia działalności w zakresie przetwarzania i zbywania przetworzonych produktów rolnych. Dotychczas był to wyłącznie zakup technologii. 

Szczegóły aktualnego naboru to:

Poddziałanie 4.2 “Wsparcie inwestycji w przetwarzanie produktów rolnych, obrót nimi lub ich rozwój”. 

Nabór 2019: 21 listopada – 20 grudnia https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020/poddzialanie-42-wsparcie-inwestycji-w-przetwarzanie-produktow-rolnych-obrot-nimi-lub-ich-rozwoj.html 

Najważniejsze źródło informacji i doświadczenia w zakresie zagrodowej i farmerskiej produkcji serów, to Stowarzyszenie Serowarów Farmerskich i Zagrodowych oraz jej członkowie Kontakt – https://www.serowarzy.pl

Przydatne poradniki to:

• Poradnik “Zasady procesu produkcyjnego i higieny w zatwierdzonej urzędowo serowarni farmerskiej i rzemieślniczej” – http://sery.wrotapodlasia.pl/pl/poradnik-w-formie-ebook.html
• Poradnik Dobrych Praktyk Higienicznych Wytwarzania Serów i Innych Produktów Mleczarskich w Farmerskim Przetwórstwie Mleka – http://www.efrwp.pl/raporty/show/year/2017
• Europejski Poradnik Dobrych Praktyk Higienicznych w produkcji rzemieślniczych serów i produktów mlecznych – https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/biosafety_fh_guidance_artisanal-cheese-and-dairy-products_pl.pdf
• Poradnik dobrych praktyk higienicznych wytwarzania serów i innych produktów mleczarskich w farmerskim i rzemieślniczym przetwórstwie mleka – https://drive.google.com/file/d/1BY3r8oabTa1So1X9KXYGJnbE86r-eg3K/edit?fbclid=IwAR3PQfuTwO9Z9uB3jxGNCrMCAqpQ28dJUHapQHe3KJNeKo4sTsQY6iEzWpI

Przetwórstwo farmerskie to przetwórstwo prowadzone przez zakład, który zajmuje się przetwórstwem mleka pozyskanego wyłącznie we własnym gospodarstwie. Z kolei, przetwórstwo rzemieślnicze prowadzi je zakład, który produkuje również w oparciu o mleko pozyskane z innych gospodarstw.

Więcej o serach farmerskich i rzemieślniczych na portalu Stowarzyszenia Serowarów Farmerskich i Zagrodowych https://www.serowarzy.pl

Możliwości szkoleniowych jest sporo. Natomiast warto zacząć od oferty Centrum Praktycznego Szkolenia w zakresie małego przetwórstwa, które działa w ramach Centrum Doradztwa Rolniczego (CDR) w Radomiu – https://cpsz.cdr.gov.pl/

Centrum CDR w Radomiu również szkoli doradców rolniczych, pracujących w Ośrodkach Doradztwa Rolniczego w całej Polsce oraz inspektorów służb weterynaryjnych i sanitarnych. Dla rolników, szkolenia i doradztwo są świadczone w dużej mierze nieodpłatnie. Oddział CDR w Radomiu wydał również mnóstwo poradników i przygotował również filmy instruktarzowe. Warto z Centrum nawiązać kontakt ponieważ jest ono na bieżąco nie tylko w kwestii obowiązujących przepisów, ale również odnośnie ich weryfikacji i kontroli.

Firma Sery Basi Barbara Żeliszczak prowadzi swoją działalność w gminie Wiżajny niedaleko Suwałk na Podlasiu. Można ją odnaleźć na Podlaskim Szlaku Kulinarnym http://www.podlaskiszlakkulinarny.pl/spizarnia-suwalska/sery-basi-barbara-zeliszczak/ oraz za pośrednictwem profilu facebook – https://www.facebook.com/SeryBasi/

Gospodarstwa występujące w filmie znajdują się w Dolnej Austrii. Są to (1) Wilhelmsburger Hoflieferanten, Pömmern 4, 3150 Wilhelmsburg

www.hoflieferanten.at; (2) Gospodarstwo Rodzinny Bayer Hauptstraße 44, 2100 Leobendorf, Austria oraz (3) Gospodarstwo Rodziny Gugerell

Hauptstraße 8, 3143 Pyhra, Austria. Wszystkie 3 gospodarstwa uczestniczą w programie Gutes vom Bauernhof (Dobre od Rolnika), który zrzesza 1600 gospodarstw z całej Austrii. Można odnaleźć informacje o wszystkich tych gospodarstwach w wyszukiwarce, którą można zainstalować w telefonie (tylko po niemiecku)

https://www.gutesvombauernhof.at/oesterreich/app.html

Bistro Marchewka mieści się w Nowohuckim Centrum Kultury w centrum Nowej Huty. Bieżące informacje oraz jak dojechać znajdzie Pan na profilu społecznym – https://www.facebook.com/MarchewkaBistro/

Formuła Klubu Zakupowego jest opisana obszernie w dziale dobrych praktyk – https://prostoodrolnika.pl/dobre-praktyki/

Koszyk Lisiecki to przykład funkcjonującego Klubu Zakupowego w Liszkach pod Krakowem. Oferta – www.zakupy.koszyklisiecki.pl oraz profil społeczny https://www.facebook.com/KZ.koszyklisiecki

Kluczowy program w ramach PROW to Działanie 16 – Program Współpraca. Priorytet innowacji w zakresie tworzenie lub rozwoju krótkich łańcuchów żywności jest omówiony na stronach Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa  pt. Podstawowe informacje w zakresie tworzenia lub rozwoju krótkich łańcuchów dostaw lub rynków lokalnych w ramach działania “Współpraca” PROW 2014-2020

https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020/dzialanie-16-wspolpraca/podstawowe-informacje-w-zakresie-tworzenia-lub-rozwoju-krotkich-lancuchow-dostaw-lub-rynkow-lokalnych-w-ramach-dzialania-wspolpraca-prow-2014-2020.html

Sprzedaż bezpośrednia oraz krótkie łańcuchy dostaw są propagowane we Francji od dawna. Opis doświadczeń francuskich wraz z prezentacjami jest dostępny na:  https://mir.krakow.pl/artykuly/Wyjazd-studyjny-do-Francji,11646.html

Ważnym punktem negocjacyjnym Rządu RP dotyczy instrumentów i możliwości poprawienia pozycji rolników w łańcuchach wartości w sektorze rolno-spożywczym (jest to jeden z 9 celów szczegółowych proponowanych przez stronę Polską). Komisja Europejska, tak jak i Rząd RP, postrzegają potencjał i potrzebę wspierania działań na rzecz rozwoju systemów KŁŻ w tym zakresie. Aktualnie trwają konsultacje nt. Plan strategiczny WPR na lata 2021-2027, które koordynuje specjalnie powołany zespół powołany w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Informacje i materiały z konsultacji z 26 września 2019 dostępne na https://mir.krakow.pl/artykuly/Plan-strategiczny-WPR-na-lata-2021-2027,12308.html

Stanowisko Rządu RP ws WPR po 2020 już uwzględnia priorytet i problematykę Krótkich Łańcuchów dostaw Żywności. Patrz

Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 16 maja 2017 r. http://www.minrol.gov.pl/Ministerstwo/Biuro-Prasowe/Informacje-Prasowe/Rada-Ministrow-przyjela-dokument-Wspolna-polityka-rolna-po-2020-roku-polskie-priorytety

We Francji najkorzystniejszą i najbardziej popularną formą sprzedaży bezpośredniej konsumentom końcowym produktów wytworzonych przez rolników są tzw. punkty sprzedaży zbiorowej. Jest to prawnie dozwolona forma sprzedaży, która pozwala rolnikom wprowadzać na rynek produkty ze swoich gospodarstw poprzez zbiorowe działanie w formie wspólnie prowadzonego sklepu. Punkt sprzedaży zbiorowej jest miejscem sprzedaży, z którego korzysta grupa współpracujących ze sobą rolników. W punkcie tym konsumentom końcowym producenci rolni oferują, w formie sprzedaży bezpośredniej oraz w ramach działalności rolniczej, produkty pochodzące ze swoich gospodarstw. Producenci są zobowiązani do obecności przy sprzedaży (ewentualnie może ich reprezentować pracownik zatrudniony w gospodarstwie rolnym). Producenci pozostają właścicielami produktów aż do momentu przekazania ich konsumentowi końcowemu (formalnie nie dokonuje sprzedaży punkt ale indywidualnie rolnik). Płatność za produkt jest przekazywana bezpośrednio tym producentom. Punkt sprzedaży może zatrudniać personel, który działa w imieniu rolników indywidualnie i zbiorowe.

Francuscy rolnicy sprzedają w takich punktach różnorodne produkty, wytworzone we własnych gospodarstwach (np. wino, dżemy, soki i wędliny), przy czym sprzedaż taka jest określana wspólnym mianem – jako „sprzedaż bezpośrednia”. Ponadto punkt sprzedaży, działający jako handel detaliczny, może odsprzedawać zakupione u producentów produkty, pod warunkiem, że produkty, jeśli są pochodzenia zwierzęcego, pochodzą z wytwórni zatwierdzonych lub korzystających ze zwolnienia od obowiązku posiadania pozwolenia.

Więcej o Punktach Zbiorowej Sprzedaży: https://mir.krakow.pl/artykuly/Wyjazd-studyjny-do-Francji,11646.html

Punkty Sprzedaży Zbiorowej nie są możliwe w Polsce, z uwagi na to, że aktualnie obowiązujące przepisy sprzedaży bezpośredniej wymagają, że rolnik ma sprzedawać swoje produkty bezpośrednio konsumentowi końcowemu i nie może sprzedawać produktów innych rolników.

W Polsce przeważają małe gospodarstwa. Wg. badań GUS, najwięcej gospodarstw rolnych ma powierzchnię do 10 hektarów  W grupie obszarowej 1–10 ha powierzchni użytków rolnych było w Polsce 1.03 mln gospodarstw, czyli 73,2 proc. gospodarstw rolnych. Zajmowały one 28,2 proc. powierzchni gospodarstw rolnych. Liczba gospodarstw rolnych obejmujących 1–3 ha użytków rolnych to ok. 446 tys. Polska jest potęgą pod kątem małych gospodarstw rolnych. W Unii Europejskiej, tylko Rumunia ma ich więcej.

Niestety sektor małych gospodarstw rolnych – często rozproszonych geograficznie – jest wciąż postrzegany w Polsce jako problem społeczny, a nie jako szansę dla ożywienia gospodarczo i społecznie tereny wiejski oraz dla innowacji organizacyjnych, technologicznych oraz informatycznych. Do niedawna Polityka Państwa skupiała się na zwiększaniu produkcji dużych gospodarstwach towarowych oraz przetwórstwie żywności w dużej, przemysłowej skali. Polityka ta przyniosła pozytywne efekty (30 mld zł nadwyżki w eksporcie żywności), jednak ignorowała sektor małych gospodarstw rolnych oraz małych przetwórców żywności z nimi związanych, de facto, wykluczając ich z wielu programów pomocowych skierowanych na wieś. Ta sytuacja się zmienia dopiero teraz, ale nowe możliwości przetwórstwa i sprzedaży dla rolników, które pojawiły się w ostatnich latach, są wciąż mało znane.

We Włoszech „sprzedaż bezpośrednia” (vendita diretta) produktów rolniczych jest dość szerokim pojęciem; w ramach takiej sprzedaży dopuszczalna jest bowiem nie tylko sprzedaż produktów nieprzetworzonych, ale również sprzedaż różnorodnych przetworów roślinnych oraz zwierzęcych (w tym – mlecznych). W strukturze włoskiej sprzedaży bezpośredniej przetwory mleczne i mięsne mają jednak mniejsze znaczenie niż przetwory roślinne, takie jak np. wino lub oliwa. Największe znaczenie w zakresie sprzedaży bezpośredniej mają wino i inne produkty sektora winorośli, owoce i warzywa, oliwki i oliwa, mleko i produkty mleczne (w tym sery), mięso i mięso „spreparowane” (np. przetwory mięsne przygotowane do dalszej obróbki), wędliny i miód.

Najwięcej gospodarstw sprzedaje swoje produkty bezpośrednio w gospodarstwie (63,4% całkowitej sprzedaży bezpośredniej), oraz – na targowiskach, lokalnych kiermaszach, targach itp. (24%). Najmniejszy, 14% udział w sprzedaży bezpośredniej mają sklepy sprzedające produkty dostarczane bezpośrednio z gospodarstw (tzw. „farm shops”). Rodzaje produktów objętych sprzedażą bezpośrednią mogą różnić się w zależności od regionu. We Włoszech, zgodnie z Konstytucją i z dekretem ministerstwa rolnictwa, żywności i leśnictwa z 20 listopada 2007 r., szczegółowe zasady sprzedaży bezpośredniej są bowiem określane w przepisach poszczególnych regionów.

Przykładem mogą być rozwiązania stosowane w regionie Veneto, położonym w północnych Włoszech. W ramach decyzji Rady Regionalnej Veneto nr 1526 z 31 lipca 2012 r., dotyczącej małych ilości produktów lokalnych (Piccole Produzioni Locali – PPL), zostały określone zasady produkcji i wprowadzania do obrotu małych ilości produktów żywnościowych (w większości  – przetworów). Z informacji zamieszczonych na stronie internetowej władz lokalnych Veneto wynika, że te przepisy, dotyczące sprzedaży bezpośredniej produktów lokalnych, odnoszą się zarazem do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego przy sprzedaży produkcji marginalnej, lokalnej i ograniczonej. Zasadą podstawową w takiej sprzedaży jest to, że produkty mają pochodzić od rolnika (z jego gospodarstwa). Działalność taka musi być zarejestrowana. Należy także spełniać wymogi sanitarne, podane w przepisach tego rozporządzenia, przy czym produkcja żywności ma stanowić uzupełnienie dochodów, a nie główną działalność rolnika.

Produkty przetworzone mogą być oferowane do sprzedaży bezpośredniej dla konsumenta końcowego w danej prowincji regionu i/lub w prowincjach sąsiednich. Sprzedaż ma być prowadzona przez rolnika, który dane produkty wytworzył. Produkty takie mogą być  sprzedawane na rynku, targowisku, festynie, jak  również oferowane w sklepach (prowadzonych przez tego rolnika). Rolnik może również  dostarczać te produkty do sklepów lub placówek handlu detalicznego bezpośrednio zaopatrujących konsumenta końcowego, pod warunkiem, że sklep lub inna placówka detaliczna znajduje się na terytorium prowincji, w której znajduje się farma produkcyjna, lub w prowincjach graniczących.

Do 13 grudnia 2019 r. można składać wnioski o wsparcie na Tworzenie grup i organizacji producentów.

Pomoc kierowana jest do nowych grup producentów rolnych, uznanych od 22 grudnia 2018 r. W ich skład muszą wchodzić wyłącznie osoby fizyczne, działające jako przedsiębiorcy prowadzący mikro, małe lub średnie przedsiębiorstwo. Ponadto o wsparcie mogą starać się  grupy, które spełniają następujące warunki:

• zostały uznane przez dyrektora oddziału regionalnego ARiMR na podstawie planu biznesowego;
• łączą producentów jednego produktu lub grupy produktów, którzy nie byli członkami grupy producentów lub organizacji producentów, utworzonej ze względu na ten sam produkt lub grupę produktów, której przyznano i wypłacono pomoc na rozpoczęcie działalności ze środków UE po 1 maja 2004 r.;
• w skład grupy producentów nie wchodzą małżonkowie członków, o których mowa powyżej oraz osoby powiązane bezpośrednio z nimi kapitałowo lub osobowo;
• zadeklarują realizację planu biznesowego w celu osiągnięcia jego założeń w trakcie trwania 5-letniego okresu wsparcia.

Wsparcia nie można otrzymać na tworzenie grup producentów zajmujących się hodowlą drobiu, wyrobami z mięsa drobiowego i jego podrobów.

Pomoc przyznawana jest w okresie pierwszych 5 lat funkcjonowania grupy liczonych od dnia jej uznania. Wysokość pomocy finansowej, jaką może otrzymać grupa zależy od wartości przychodów netto uzyskanych ze sprzedaży produktów lub grupy produktów, wytworzonych przez jej członków w poszczególnych latach. Ważne jest, że odbiorcami produktów nie mogą być osoby należące do grupy producentów, współmałżonkowie takich osób, podmioty powiązane kapitałowo lub osobowo w sposób bezpośredni lub pośredni z beneficjentem lub jego współmałżonkiem.

Wysokość wsparcia od 2019 r. wzrosła i wynosi obecnie: w pierwszym roku – 10% przychodów netto, w drugim roku – 9%, w trzecim roku – 8%, w czwartym roku – 7 %, w piątym roku – 6%. Maksymalny limit pomocy to 100 tys. euro w każdym roku pięcioletniego okresu przyznawania wsparcia.

Złożone wnioski poddawane są ocenie. Na podstawie liczby przyznanych punktów ustalona zostanie kolejność przyznawania pomocy. W rejestrze prowadzonym przez ARiMR znajduje się obecnie 840 uznanych grup producentów rolnych.

Szczegółowa informacja i wnioski – https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020/dzialanie-9-tworzenie-grup-producentow-i-organizacji-producentow-dzialanie-9-prow-2014-2020.html

W Poznaniu działa – Poznańska Kooperatywa Spożywcza POKOSPOKOO – www.poznanskakooperatywa.pl oraz https://www.facebook.com/pg/PoznanskaKooperatywaSpozywcza

Dwie kooperatywy Warszawskie przedstawiono w filmie. Pierwsza to Grochowska Kooperatywa Spożywcza – http://kooperatywagrochowska.pl oraz profil – https://www.facebook.com/Kooperatywa-Grochowska

Druga to Kooperatywa Spożywcza „Dobrze” – https://www.dobrze.waw.pl/ Kooperatywa to prowadzi również dwa sklepy. Jeden przy ul. Wilcza 29a  /Śródmieście południowe/ Tel: 786 867 610, a drugi na Muranowie przy ul. Andersa 27, Tel: 690 345 931. Kooperatywa ma też swój profil społeczny – https://www.facebook.com/kooperatywadobrze/

W Polsce jest realizowany aktualnie projekt na temat produkcji i wykorzystania bio-nawozów pt. NUTRIMAN ►https://nutriman.net/farmer-platform/info/pl.  Można się do niego zapisać. Jest to sieć tematyczna dotyczącą azotu i fosforu, która gromadzi wiedzę na  temat “gotowych do zastosowania” technologii w zakresie produkcji i wykorzystania bio-nawozów, łączących innowacyjne wyniki badań naukowych z praktyką. Projekt jest realizowany w ramach programu Horyzont 2020 i finansowany z funduszy Unii Europejskiej.
Projekt jest skierowany do rolników, doradców rolniczych, producentów  i innych podmiotów działających w sektorze rolnym. Bieżące informacje na temat prac realizowanych w projekcie można uzyskać zapisując się na prenumeratę newslettera.
►Proces rejestracji krok po kroku

W Rumunii, wyróżnione są dwie kategorie sprzedaży bezpośredniej produktów spożywczych przez rolników:

• sprzedaż bezpośrednia, w ramach której drobni producenci mogą sprzedawać swoje produkty pierwotne (mleko, produkty rybołówstwa, jajka, dziczyznę) na targach, placach i wystawach organizowanych okresowo przez władze lokalne/ regionalne;
• handel detaliczny, który obejmuje dostarczanie środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego i niezwierzęcego, wytwarzanych w przedsiębiorstwach zarejestrowanych pod względem sanitarnym i weterynaryjnym oraz bezpieczeństwa żywności, sprzedających produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso surowe, mięso mielone, mięso gotowane i/lub produkty na bazie mięsa, sery, ryby, jaja, dziczyzna, mięso drobiowe lub zajęczaków) oraz pieczywo, warzywa i owoce.

Rolnicy mogą sprzedać na targach, placach i wystawach oraz w handlu obwoźnym. Drobni producenci muszą stosować wszystkie środki zapobiegające ryzyku zanieczyszczenia produktów pochodzenia zwierzęcego podczas ich wytwarzania oraz sprzedaży. Drobni producenci, którzy rozpoczynają działalność w zakresie bezpośredniej sprzedaży, aby móc prowadzić działalność, muszą się zarejestrować w Dyrekcji ds. Sanitarno-Weterynaryjnych i Bezpieczeństwa Żywności. Rolnicy mogą przetwarzać i sprzedawać produkty tradycyjne, które to produkty nie muszą być zarejestrowane na poziomie unijnym (np. jako „Chroniona Nazwa Pochodzenia”). Wystarczająca jest rejestracja „produkcji tradycyjnej” na poziomie krajowym.

W Rumunii, począwszy od 2007 r. produkcja, dystrybucja i sprzedaż żywności musi spełniać wymagania zawarte w unijnym rozporządzeniu nr 852/2004. Aby spełnić wszystkie te wymagania, niezbędny jest duży wkład finansowy, który jest nieosiągalny dla większości rolników. Co więcej, większość tych wymagań ma sens jedynie dla wielkoskalowych operacji, jako że ryzyko zanieczyszczenia żywności jest tam znacznie większe. Przykładowo, wymóg wydzielenia osobnych korytarzy do transportu surowych produktów i produktów końcowych jest rozsądnym wymaganiem w warunkach ciągłego, wzmożonego ruchu w dużych zakładach, jednakże jest uważany za „kompletny  nonsens” w małych gospodarstwach, które przetwarzają produkty rolne pochodzące tylko z ich własnej produkcji.

Jak wygląda sprzedaż bezpośrednia i sprawa krótkich łańcuchów w Austrii?

Możliwe kierunki rozwoju systemów KŁŻ należy rozważać w odniesieniu do zmian, które następują w społeczeństwie i gospodarce, innowacji technologicznych i organizacyjnych, i kształtują tym samym gospodarkę żywnościową w skali Europy i świata. Najważniejsze kierunki wydają się następujące:

1. Rolnictwo się zmienia. Zmiany następują ponieważ coraz więcej ludzi mieszka w miastach. Największe rynki zbytu są w miastach. To, na ile modele systemów KŁŻ będą w stanie dotrzeć do miejskich konsumentów, zadecyduje o ich znaczeniu i konkurencyjności w gospodarce żywnościowej. Rozwiązania marketingowe, kanały dystrybucji oraz systemy sprzedażowe muszą docierać do środowisk miejskich i uwzględniać ich potrzeby. Wydaje się, że współpraca z samorządami oraz innymi instytucjami publicznymi w tym zakresie jest niezbędna. Na pewno do wykorzystania jest również potencjał innowacji i przedsiębiorczości miast. Szereg miast dostrzega korzyści współpracy z rolnikami oraz propagowania produkcji żywności w środowisku miejskim (np. Paryż, Wiedeń, Ghent, Bruksela). Chodzi tu o nowe miejsca pracy oraz ograniczanie oddziaływania miasta na środowisko naturalne.
2. Systemy KŁŻ to przede wszystkim przedsięwzięcia biznesowe, które muszą konkurować na rynku. Jest to trudne zadanie dla rolnika, czy też grupy współpracujących rolników, ponieważ często brakuje im doświadczenia i wszechstronności. Wiele inicjatyw KŁŻ w Europie, w tym też w Polsce, jest zagrożonych, ponieważ:

• Propozycja wartości systemu KŁŻ oparta na ofercie świeżych, lokalnych, ekologicznie wyprodukowanych produktów wprost od producentów, którzy stosują zasady rozwoju zrównoważonego, jest już dziś również ofertą hipermarketów. Nie jest łatwo się wyróżnić na rynku nawet jeśli oferta marketów nie jest tożsama jakościowo z ofertą rolnika.
• Mnogość marek, nagród, certyfikatów oraz innych wyróżnień atestujących „lokalność” produktu jest często niezrozumiała dla konsumenta.
• Zwolennicy systemów KŁŻ często argumentują, że kupowanie produktów wprost od rolnika jest korzystniejsze dla ochrony środowiska naturalnego. Jednak produkcja w systemach tzw. upraw wertykalnych (vertical farming) jest potencjalnie  bardziej przyjazna środowisku naturalnemu ponieważ redukuje emisję gazów cieplarnianych, ogranicza potrzebę stosowania nawozów czy też środków ochrony roślin . Z kolei zlokalizowanie produkcji w mieście oznacza zredukowanie oddziaływania na środowisko naturalne transportu.

3. Większość systemów KŁŻ boryka się z różnymi kłopotami organizacyjnymi:

• Są często niezbyt przyjazne dla konsumenta, ponieważ często do gospodarstwa lub punktu odbioru trudno jest dojechać/ trafić, ponieważ nie są zbyt dobrze oznakowane;
• Oferta jest często ograniczona pod kątem różnorodności asortymentu, a jakość nie jest równa (wynika to z faktu, że rolnik może sprzedawać jedynie produkty własne);
• Deklaracje co do „ekologiczności” produkcji i dystrybucji są często trudne do zweryfikowania i czasem nieprawdziwe;
• Wykorzystanie rozwiązań informatycznych jest ograniczone. Większość gospodarstw nie jest przygotowanych do konkurowania w gospodarce cyfrowej (zresztą w wielu krajach, w tym też w Polsce, przepisy ograniczają rolnikom możliwości prowadzenia sprzedaży w Internecie)
• Promocja i marketing bazują często na nostalgii, wartościach gospodarstwa rodzinnego czy też na hasłach nawiązujących do tradycji i kultury. Nie trafia to do konsumentów, którzy poszukują jakościowej żywności po konkurencyjnych cenach oraz zdrowszego stylu życia;
• Nastawienie na stosunkowo niszowego klienta z brakiem możliwości zwiększenia grona odbiorców.

4. Pokonanie konkurencji na rynku wymaga wypracowania zupełnie nowych strategii marketingu, dystrybucji i sprzedaży, które wymagają zazwyczaj prowadzenia nowatorskiej polityki cenowej. Większość systemów KŁŻ opiera się na dofinansowaniu ze strony instytucji publicznych, pracy wolontariuszy, a więc nie jest w stanie samodzielnie przetrwać na rynku.
5. Dość radykalne zmiany następują obecnie w gospodarce żywnościowej w wyniku stosowania nowych technologii w zakresie sprzedaży, dystrybucji, transportu, logistyki oraz samej produkcji. Niestety b ma wyraźnego zaplecza badań i rozwoju dla diagnozowania i rozwiązywania problemów ze „skalowaniem” oddziaływania systemów KŁŻ.

Rolnictwo wertykalne (vertical farming) polega na prowadzenia upraw przy wykorzystaniu nowoczesnych rozwiązaniach technologicznych 24 godziny, 7 dni w tygodniu –https://en.wikipedia.org/wiki/Vertical_farming. Zwolennicy tej formy upraw, argumentują że jest to najbardziej przyjazna środowisku naturalnemu forma produkcji ze względu na to, że (1) produkcja może się odbywać bez stosowania jakichkolwiek pestycydów oraz (2) możne zminimalizować transport z uwagi na to, że produkcja może być nawet bezpośrednio u klienta (np. w piwnicy lub podziemiu pod restauracją). Kalkulacje firmy Urban Crop Solutions z Belgii podane poniżej, potwierdzają tą tezę.

Jest to jednak nie pełny obraz ponieważ tradycyjne rolnictwo przynosi wiele korzyści dla środowiska naturalnego ze względu na swój często rozdrobniony charakter, w szczególności w zakresie utrzymywania różnorodności biologicznego, krajobrazów kulturowych, zachowania starych i rodzimych odmian oraz dostarczania innych „usług ekologicznych” takich jak mała retencja wody.

Właściwsze by było porównać koszty i korzyści rolnictwa tradycyjnego do rolnictwa przemysłowego czy też produkcji wertykalnej do rolnictwa przemysłowego.

Najbardziej istotnym czynnikiem, jeśli chodzi o zainteresowanie systemami KŁŻ, wynika nie tyle z przepisów sprzedaży bezpośredniej, polityki Państwa lub jej braku w tym zakresie, ale ze zmian zachodzących po stronie konsumentów. W ostatnich latach, to dla konsumentów liczy się coraz bardziej jakość żywności, chociaż kryteria cenowe wciąż dominują. Rosnący popyt na kupowanie żywności wprost od rolnika uwidacznia bariery, które muszą być pokonane by zapewnić podaż. Kluczowa sprawa to pokonanie barier dla zwiększenia skali oddziaływania systemów KŁŻ na rynkach żywności w rozumieniu liczby zaangażowanych producentów i konsumentów, różnorodności asortymentu produktów oferowanych na sprzedaż oraz wolumenu sprzedaż. Jak  skutecznie wspierać i kształtować współpracę partnerską by zwiększyć skale oddziaływania KŁŻ stanowi podstawową barierę i wyzwanie dla funkcjonowania i rozwoju systemów KŁŻ nie tylko w Polsce. Najistotniejsze bariery (i co za tym idzie, szanse na innowacje) dla rozwijania systemów KŁŻ zidentyfikowane w ostatnich latach, to:

1. Zaniechanie produkcji i przetwórstwa żywności w małej skali (w tym na małym areale);
2. Brak odpowiednich form finansowania systemów KŁŻ (organizatorów oraz uczestników);
3. Brak dopasowania produktów do zapotrzebowania konsumentów – potrzebne są działania na rzecz tworzenia nowych produktów dostosowanych do potrzeb konsumentów z jednej strony i do możliwości producentów z drugiej;
4. Fałszerstwo żywności na rynku – potrzebna jest sprawniejsza kontrola jakości i autentyczności, która równocześnie zapewnienia bezpieczeństwo żywności;
5. Trudności dla małych producentów w uzyskaniu dostępu do rynków zbytu i utrzymanie się na nim;
6. Bariery logistyczne pojawiające się przy rozproszeniu geograficznym małych gospodarstw oraz potrzebą ze strony konsumenta wygodnej dla niego formuły kupowania
7. Brak świadomości wśród konsumentów, że żywność sezonowa wyprodukowana lokalnie stanowi wartość
8. Postrzeganie rolnictwa, w szczególności przez ludzi młodych, jako mało atrakcyjny sposób na życie i pracę.

Obecny system doradztwa rolniczego w Polsce obejmuje sieć zdecentralizowanych 16 wojewódzkich ośrodków doradztwa rolniczego oraz Centrum Doradztwa Rolniczego (CDR) jako jednostkę koordynująca i doskonalącą system. Ośrodki wojewódzkie z kolei prowadzą działalność poprzez 312 powiatowych zespołów doradczych  zatrudniających ponad 3000 doradców pracujących bezpośrednio z rolnikami i mieszkańcami obszarów wiejskich. Obecnie ich działalność zdominowania jest w dużej mierze przez wspieranie rolników w wykorzystywaniu wsparcia w ramach Unii Europejskiej (Wspólna Polityka Rolna). W skutek koncentracji prac służb doradztwa rolniczego na wsparciu rolników w obsłudze wniosków o fundusze pomocowe, ograniczeniu uległ zakres doradztwa technologicznego w zakresie metod produkcji rolniczej, a więc realnego transferu wyników naukowych do praktyki, co stanowi tradycyjnie fundament funkcjonowania służb tego typu!

Ustanowienie sprzedaż bezpośrednią oraz rozwój rynków lokalnych jako priorytet Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi zmienia stan rzeczy. Mając na uwadze doświadczenie i potencjał Ośrodków Doradztwa Rolniczego, wydaje się że będą odgrywać coraz większą rolę w propagowaniu systemów KŁŻ oraz wspierania ich rozwoju, w szczególności poprzez doradztwo dla rolników, którzy je tworzą. Kierunek ten wymaga jednak sprecyzowania zadań i ról ODRów :

1. Ośrodki mogły by koordynować pomoc publiczną w zakresie wspierania systemów KŁŻ na poziomie regionalnym i centralnym. Sieć KSOW, SIR i ośrodki doradztwa rolniczego już współpracują ze wszystkimi potencjalnymi interesariuszami, a więc są dobrym adresatem i wykonawcą takich działań.
2. Ośrodki mogły by wykonać przegląd istniejących ogólnopolskich i regionalnych systemów wyróżniających żywność wysokiej jakości pod kątem ich przydatności dla wspierania systemów KŁŻ zarówno z punktu widzenia rolnika (w tym małych gospodarstw) jak i konsumenta. Jest to istotne gdyż potrzebny jest najpierw czytelny, prosty i jednolity przekaz do konsumenta. Dzisiaj wydaje się mamy do czynienia z nadmiarem oznaczeń, co negatywnie wpływa na cały sektor jakościowej żywności.
3. Wykorzystując potencjał Ośrodków Doradztwa Rolniczego, należy dążyć do zwiększania liczby zarejestrowanych produktów, ale nie tylko w ramach listy prowadzonej przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Potrzebna  jest  identyfikacja  produktów oraz producentów, którzy mogliby przystąpić do systemu chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności w ramach systemów jakościowych polskich i europejskich.
4. Należy wykorzystać „siły odr-ów” a szczególnie brokerów innowacji dla utworzenia jak największej liczby Grup Operacyjnych na rzecz Innowacji, szczególnie w zakresie Krótkich Łańcuchów Żywności, które stanowią priorytet w PROW (w szczególności w Programie „Współpraca”). Rozwój systemów KŁŻ wymaga innowacyjność i testowanie praktycznych rozwiązań zarówno organizacyjnych jak i tych w zakresie procesów technologicznych przetwórstwa oraz upraw i chowu w skali małych gospodarstw.
5. Pozostawiając autonomię poszczególnych regionalnych Ośrodków Doradztwa Rolniczego, należy zadbać o podniesienie kompetencji i ujednolicenie wiedzy specjalistów w nich zatrudnionych w zakresie problematyki systemów KŁŻ. Sprawami tymi winno zająć się Centrum Doradztwa Rolniczego organizując szkolenia i być może doprowadzając do wypracowania wspólnych minimalnych standardów pracy ODR w zakresie żywności wysokiej jakości.
6. Niezbędne jest powstanie przy współpracy ODRrów, CDR i KSOW bazy dobrych praktyk zarówno w zakresie stworzenia łańcuchów sprzedaży (od rolnika do konsumenta), możliwości otrzymania dofinansowania takich działań (różne źródła finansowania), jak i wskazanie podmiotów, które mogłyby się włączyć w realizację takich działań (np. samorządy gminne/powiatowe, NGO, LGD, grupy producentów, stowarzyszenia, kooperatywy zakupowe i inne podmioty).
7. Problematyka systemów KŁŻ oraz wyzwanie polegające na wspieraniu i rozwijaniu systemów KŁŻ tak aby z nich mogły korzystać przede wszystkim małe gospodarstwa rolne, w dużej mierze nie prowadzących sprzedaży, wymaga kompleksowych działań ze strony instytucji publicznych (problematyka systemów KŁŻ nie jest sensu stricte problemem rolniczym – jest to wyzwanie wielowymiarowe i interdisciplinarne). Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi powinien ustanowić zespół koordynujący działania instytucji publicznych oraz organizacji nie publicznych na rzecz rozwoju systemów KŁŻ, w tym pełnomocnika, w celu zadbania o interesy rolników, w szczególności małych gospodarstw rolnych. Zespół/pełnomocnik miałby za zadanie wyłonić stałą grupę doradców z ODR, CDR Departamentów Ministerstwa Rolnictwa, i Rozwoju Wsi, KOWR, Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego oraz innych podmiotów. Na wzór grup tematycznych funkcjonujących w ramach Europejskiej Sieci Innowacji w Rolnictwie, zespół podejmowałaby ważne tematy dotyczące żywności wysokiej jakości w systemach KŁŻ w sposób systematyczny, bazujący na doświadczeniach lokalnych i regionalnych i realizując prowadzoną politykę Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w zakresie rozwoju wsi i rolnictwa w szczególności w zakresie wsparcia dla małych gospodarstw rolnych

Należy odnaleźć najbliższy Ośrodek Doradztwa Rolniczego. Można zidentyfikować zarówno Ośrodek jak i doradcę (w tym do niego kontakt) za pośrednictwem wyszukiwarki  https://doradca.cdr.gov.pl/szukaj.php

Niestety jest wiele definicji rolnika – w zależności do jakich celów definicja jest stosowane. Żeby być rolnikiem trzeba spełnić określone warunki. Podstawowa definicja to posiadanie gospodarstwa rolnego i prowadzenie działalności rolniczej, tzn: jest Pan posiadaczem samoistnym (własność, użytkowanie wieczyste) lub zależnym (np. dzierżawa):

1. gospodarstwa rolnego w rozumieniu art. 553 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, z późn. zm.2)), obejmującego co najmniej 1 ha i nie więcej niż 300 ha gruntów ornych, sadów, łąk trwałych, pastwisk trwałych, gruntów rolnych zabudowanych, gruntów pod stawami lub gruntów pod rowami,

lub

1. nieruchomości służącej do prowadzenia produkcji w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej w rozumieniu ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2015 r. poz. 704, z późn. zm.3)) w brzmieniu z dnia 12 grudnia 2014 r.

Czyli jeśli jest albo będzie Pan posiadaczem np. gruntów rolnych to podstawowe kroki należy skierować do urzędu gminy (podatki: rolny, leśny, od nieruchomości) lub urzędu skarbowego w przypadku prowadzenia działów specjalnych, jeśli nie jest Pan ubezpieczony w ZUS to wtedy podlega i zgłasza Pan to w placówce terenowej KRUS, gdzie trzeba przedstawić posiadanie 1 ha użytków rolnych, lub dział specjalny lub 1 ha użytków rolnych tzw. przeliczeniowy. Jeśli chce się Pan ubiegać np. o dopłaty do gruntów – rejestruję się w ARiMR.. W gospodarstwie pracują tylko: rolnik, małżonek i domownicy (w rozumieniu KRUS) i bez umów o pracę.

Jeśli chodzi o RHD, to jak już Pan uzyska status rolnika, to należy zgłosić przystąpienie do RHD:

• 30 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności do właściwego terytorialnie powiatowego lekarza weterynarii (PLW) w przypadku prowadzenia produkcji i sprzedaży produktów pochodzenia zwierzęcego i/lub żywności mieszanej tj. zawierającej jednocześnie produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego,
• 14 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności do właściwej terytorialnie powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej (PSSE) w przypadku prowadzenia produkcji i sprzedaży produktów pochodzenia roślinnego.

Aby skorzystać z przywilejów podatkowych przewidzianych w działalności RHD, należy również złożyć oświadczenie w Urzędzie Skarbowym właściwym do 20 stycznia danego roku kalendarzowego, że będzie się odprowadzało podatek w formie ryczałtu od sprzedaży przetworzonych nadwyżek produktów rolnych (w przypadku rozpoczęcia działalności w ciągu roku, zgłoszenia dokonujemy nie później niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu).

Rolnictwo społeczne nie ma bezpośredniego związku ze sprzedażą bezpośrednią oraz KŁŻ, aczkolwiek takie działania mogą być uwzględnione w rolnictwie społecznym jako część wielofunkcyjności gospodarstwa rolnego.

Rolnictwo społeczne to innowacyjne podejście do rolnictwa, polegające na wprowadzaniu usług społecznych do funkcjonujących gospodarstw rolnych. Ważne jest, aby świadczenie tych usług bazowało na zasobach i aktywnościach gospodarstwa rolnego. Istotą zatem jest wielofunkcyjność gospodarstwa rolnego rozumiana jako możliwość zaspokojenia w gospodarstwie rolnym potrzeb nie tylko produkcyjno-rynkowych, ale także pozarolniczych – środowiskowych, kulturowych, gospodarczych i społecznych Warto podkreślić, że rolnictwo społeczne to nie tylko idea, ale przede wszystkim działalność praktyczna. W zakresie rolnictwa społecznego mieszczą się:

• działania pedagogiczne,
• integracja w świecie pracy i włączenie społeczne,
• zajęcia reedukacyjne i terapeutyczne,
• usługi opiekuńcze.

Usługi świadczone w ramach rolnictwa społecznego mogą być kierowane do różnych grup odbiorców, w tym m.in. do dzieci, młodzieży, a także do osób niepełnosprawnych, osób opuszczających zakłady penitencjarne, osób uzależnionych, czy osób starszych.

Ideą rolnictwa społecznego jest omówiona szerzej na: https://cdr.gov.pl/rozwoj-obszarow-wiejskich/rolnictwo-spoleczne

Pionierskim przedsięwzięciem rolnictwa społecznego w Polsce jest Ogólnopolska Sieć Zagród Edukacyjnych, której koncepcja została opracowana i jest wdrażana przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Krakowie od roku 2012. Sieć skupia rozproszone po kraju indywidulane podmioty prowadzące działania edukacyjne oparte o własny potencjał rolniczy, na ogół łączące w swej działalności przedsiębiorczej funkcje produkcyjne z usługami turystycznymi i edukacyjnymi.  https://www.facebook.com/Og%C3%B3lnopolska-Sie%C4%87-Zagr%C3%B3d-Edukacyjnych-328571687274445/

Dokument WSPÓLNA POLITYKA ROLNA PO 2020 ROKU – POLSKIE PRIORYTETY został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 16 maja 2017. http://www.minrol.gov.pl/Ministerstwo/Biuro-Prasowe/Informacje-Prasowe/Rada-Ministrow-przyjela-dokument-Wspolna-polityka-rolna-po-2020-roku-polskie-priorytety

Według tego dokumentu, POLITYKI PAŃSTWA przewiduje: zwiększenie udziału małych gospodarstw w gospodarce żywnościowej oraz rozwoju obszarów wiejskich, zgodnie z następującym wytycznymi:

• konieczne jest wzmocnienie siły przetargowej producentów rolnych i przetwórców w łańcuchu żywnościowym.
• należy skuteczniej wspierać alternatywne kanały dystrybucji, w tym krótkie łańcuchy dostaw oraz lokalne rynki, które zwiększają udział rolników w łańcuchu wartości dodanej, sprzyjają rozwojowi produkcji ekologicznej i tradycyjnej oraz wzmacniają więzi między rolnikami a konsumentami.

Wprowadzenie do priorytetów Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) w latach 2018-19 problematyki KŁŻ, zmiany legislacyjne w zakresie sprzedaży bezpośredniej oraz Plan dla Wsi ogłoszony przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w 2019 stanowią próby realizowania przyjętej Polityk. Natomiast działania te nie wyróżniają i nie uwzględniają „małych gospodarstw rolnych” jako wyodrębnioną grupę odbiorców.

Aktualnie jest ok. 5000 gospodarstw zarejestrowanych w Inspekcji Weterynaryjnej – https://pasze.wetgiw.gov.pl/spi/demo/index.php

Liczba ta zwiększa się dynamicznie (ok. 5% przybywa co miesiąc). Rozważając czy to jest duża czy mała liczba, mając na uwadze ponad 1 mln gospodarstw rolnych w Polsce, należy mieć na uwadze, że:

• RHD jako podstawa prawna dla przetwórstwa i sprzedaży jest wciąż stosunkowo nowa – weszła w życie w 2017 roku, i była nowelizowana w 2019 roku.
• RHD to jedna z kilku form prawnych umożliwiających sprzedaż bezpośredniej, a więc rolnicy korzystają z innych podstaw prawnych
• RHD jest podstawą prawną jedynie dla rolników prowadzących działalność rolniczą. Sporo rolników i małych przetwórców przechodzi na MLO czy też działalność gospodarczą gdy osiągają większe obroty.
• Wielu rolników – w szczególności związanych z małymi gospodarstwami rolnymi – produkuje głównie dla własnych potrzeb i nie sprzedaje na rynku.

Pożyteczne źródło informacji to SIEĆ NA RZECZ INNOWACJI W ROLNICTWIE I NA OBSZARACH WIEJSKICH (SIR), którą koordynuje Centrum Doradztwa Rolnictwa we współpracy z Wojewódzkimi Ośrodkami Doradztwa Rolniczego. Główny cel sieci to wspieranie innowacji w rolnictwie, produkcji żywności, leśnictwie i na obszarach wiejskich.  Więcej:  https://sir.cdr.gov.pl/o-sir/

O innowacjach w zakresie KŁŻ – https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020/dzialanie-16-wspolpraca/podstawowe-informacje-w-zakresie-tworzenia-lub-rozwoju-krotkich-lancuchow-dostaw-lub-rynkow-lokalnych-w-ramach-dzialania-wspolpraca-prow-2014-2020.html

Systemy KŁŻ opierają swoją działalność na współpracy (często nieformalnej) pomiędzy rozproszonymi geograficzne producentami i konsumentami. Często napotykają na trudności związane z zapewnieniem środków finansowych dla prowadzenia działalności oraz dla inwestowania w nowe rozwiązania organizacyjne, technologie i urządzenia – zarówno jako rozwiązania systemowe (wspólne) jak i w przypadku indywidualnych potrzeb partycypujących producentów. Banki i instytucje są często niechętne do inwestowania ze względu na postrzegany wysoki poziomem ryzyka i brak technologicznych i ekonomicznych odniesień dotyczących projektów realizowanych za pośrednictwem systemów KŁŻ.

Możliwe rozwiązania

• Ustalenie wiarygodnych odniesień i wskaźników, które mogą być wykorzystane przez potencjalnych partnerów finansowych oraz inwestorów do pełnego zrozumienia ryzyka i zwrotów.
• Inicjowanie i ocena innowacyjnych modeli finansowania, takich jak crowdfunding; są one coraz bardziej popularne, ale nie są ugruntowane i dobrze rozumiane pod względem ich długoterminowego wpływu i opłacalności ekonomicznej.
• Wykorzystanie nowych możliwości tzw. „inwestorów impaktowych”, myślenie w kategoriach „prosumentów” oraz rozwój ekonomii społecznej mogą być dopasowane do potrzeb, uwarunkowań i możliwości systemów KŁŻ.
• Wykorzystanie możliwości współpracy z korporacjami oraz innymi podmiotami gospodarczymi, które konkurują na rynku żywności, ale nie mają łatwego dostępu do żywności lokalnej.
• Inne?

Systemy KŁŻ opierają swoją działalność na współpracy i zbiorowym działaniu małych gospodarstw rolnych oraz licznych małych lub nawet mikro przedsiębiorstw, które nie są w stanie indywidualnie doskonalić swoje produkty oraz wypracowywać i produkować nowe pod katem potrzeb i oczekiwań konsumentów. Uzyskując bezpośredni kontakt z konsumentem z pośrednictwem udziału w systemie KŁŻ, producenci zyskują również ważną informacje rynkową (czego poszukują konsumenci). Jednak pozostaje problem tworzenia i produkcji produktów, które oczekują konsumenci. Mali producenci mają trudności w uzyskaniu dostępu do innowacji technologicznych ze względu na koszty, braku wiedzy, oraz braku urządzeń dostosowanych do małej skali gospodarstwa czy przedsiębiorstwa. Technologia, o jaką chodzi może obejmować urządzenia do przetwarzania i pakowania, rozwiązania IT lub logistyczne. Dla wielu producentów partycypujących w systemach KŁŻ, wpływ na środowisko będzie kluczowym kryterium przy wyborze odpowiednich rozwiązań technologicznych ponieważ konsumenci coraz częściej uwzględniają kwestie ekologii w swoich decyzjach zakupowych.

Możliwe rozwiązania

• Ustanowienie systemu wspierania nowatorskich rozwiązań technologicznych i organizacyjnych odpowiadających do potrzeb biznesowych małych producentów wśród dostawców technologii lub badań.
• Tworzenie inkubatorów kuchennych w celu udostępniania nowoczesnych technologii małym producentom w przyjazny i ciągły sposób.
• Wykorzystanie możliwości współpracy z korporacjami, instytucjami publicznymi, które mają zapotrzebowania na nowe produkty żywnościowe odpowiadające na potrzeby konsumentów.
• Inne?

W ostatnich latach, rynek został zalany tzw. produktami „lokalnymi” lub rzekomo pochodzących „z gospodarstwa”. Niemal w każdym sklepie i na każdym targowisku pojawiają się dziś produkty określane jako „lokalne”. Ale konsumentom jest trudno ocenić autentyczność tych stwierdzeń. Moda na produkt lokalny stwarza spore wyzwanie dla systemów KŁŻ oraz partycypujących w nich producentów, dla których wyróżnienie swoich produktów w warunkach coraz większej konkurencyjności nie jest łatwe. Jak zatem promować i chronić wartość rynkową systemu KŁŻ oraz wartość dodaną autentycznych produktów lokalnych wiadomego pochodzenia.

Możliwe rozwiązania

• Systemy certyfikacji pochodzenia produktów
• Partycypacyjne systemy kontroli
• Gwarancje dla konsumentów

Inne?

Podstawowa bariera dla rozwijania systemów KŁŻ i zwiększania skali sprzedaży to trudności z zapewnieniem trwałości dostaw. Trudno zaspokoić potrzeby większych odbiorców, którzy z założenia pragną kupować produkty lokalne wprost od rolników, tak jak w przypadku sektora publicznego czy też w żywieniu zbiorowego szkół czy szpitali. Inna przeszkoda to uzyskanie trwałego i systematycznego dostępu do rynku zbytu w miastach oraz pokonanie barier stwarzanych przez zamówienia publiczne.

Możliwe rozwiązania

• Nakłaniać instytucje publiczne do stosowania klauzuli „społecznej” jako narzędzia dla kontraktowania systemy KŁŻ do wprowadzania produkty od lokalnych producentów na rynek konsumentów miejskich.
• Tworzyć miejscowe „centra żywnościowe”, inaczej mówiąc „centra oferujące wszystko pod jednym dachem”, które pozwolą grupom rolników i producentów współpracować ze sobą w celu zaspokojenia potrzeb dużych klientów (np. szpitale, szkoły. Centra żywnościowe można by też wykorzystać do wzmocnienia potencjału systemu KŁŻ do obsługi miejscowego przemysłu turystycznego. W centrach żywnościowych należałoby stworzyć infrastrukturę do transportu, gromadzenia i przetwarzania zamówień oraz przetwarzania płatności.
• Budowanie wiedzy, umiejętności i kompetencji partycypujących producentów i organizatorów systemów KŁŻ w zakresie zarządzania, marketingu, finansów, informatyki, sprzedaży, negocjacji, rozwiązywania konfliktów itp.
• Wypracowania nowatorskich kanałów dystrybucji, wykorzystując nowoczesne rozwiązania informatyczne oraz media społecznościowe.
• Wypracowania i stosowanie przez Miasta i Regiony aktywną politykę zakupów od lokalnych dostawców żywności (np. wdrożenie zasad Mediolańskiego Paktu Polityki Żywnościowej)
• Inne?

Wielu małych rolników i producentów na własną rękę dostarcza produkty do gospodarstw domowych, sklepów i na targowiska, a przecież współdziałanie w zakresie logistyki i dystrybucji mogłoby doprowadzić do opracowania bardziej wydajnych, ekologicznych i opłacalnych rozwiązań. Działając w pojedynkę, mali producenci doświadczają coraz większe problemy na coraz bardziej konkurencyjnym rynku. Dla małych gospodarstw zlokalizowanych daleko od miast i rynków zbytu, problemy logistyczne wykluczają ich z uwagi na bariery kosztowe.

Możliwe rozwiązania

• Stworzyć rozwiązania logistyczne i dystrybucyjne oparte na współpracy oraz wykorzystaniu możliwości partycypujących w systemie KŁŻ producentów i konsumentów.
• Zastosowanie rozwiązania umożliwiające wykorzystanie najbardziej odpowiednich i oszczędnych typów pojazdów (np. pojazdy pozwalające na przechowanie produktu do następnego dnia), czy rozwiązania informatyczne pozwalające określać najbardziej opłacalne trasy przewozu i identyfikować możliwości ładunków powrotnych i dostaw wspólnych.
• Tworzenie portalów internetowych, którego koszt będzie rozłożony na dużą liczbę producentów, i dzięki któremu producenci będą dysponować profesjonalnym narzędziem zapewniającym widoczność w Internecie i służącym także do obsługi i przetwarzania zamówień, dostaw i płatności.
• Opracowanie nowatorskich kolaboratywnych rozwiązań logistycznych, które wykorzystują zasoby tych, którzy partycypują w systemie KŁŻ
• Inne?

Coraz więcej konsumentów,  w szczególności takich którzy nie mają kontaktu bezpośredniego z producentami żywności, po prostu nie przywiązują wartości do lokalnie-wytworzonego jedzenia oraz jego sezonowości. Wybierają tzw. żywność przemysłową ponieważ jest ona łatwo dostępna, tania i wygodna, a żywność nie stanowi wartością w prowadzonym stylu życia.

Możliwe rozwiązania

• Wykreować programy edukacji konsumenckiej, oparte na budowaniu na nowo relacji pomiędzy miejskimi konsumentami, a wiejskimi producentami, pomagając w ten sposób budując świadomość i zrozumienie funkcjonowania gospodarka żywnościowej.
• Angażowanie miejskich konsumentów w regularne prace w gospodarstwach rolnych
• Szkolne programy edukacyjne.
• Inne?

Małe gospodarstwa rolne mają znaczenie społeczne, gospodarcze i środowiskowe ponieważ

• Pomimo tendencji spadkowej w ostatnich latach, jest ich wciąż dużo. badań GUS z 2016, najwięcej gospodarstw rolnych ma powierzchnię do 10 hektarów W grupie obszarowej 1–10 ha powierzchni użytków rolnych było w Polsce 1.03 mln gospodarstw, czyli 73,2 proc. gospodarstw rolnych. Zajmowały one 28,2 proc. powierzchni gospodarstw rolnych. Liczba gospodarstw rolnych obejmujących 1–3 ha użytków rolnych to ok. 446 tys. Polska jest potęgą pod kątem małych gospodarstw rolnych. W Unii Europejskiej, tylko Rumunia ma ich więcej.
• Są postrzegane wciąż jako problem (obciążenie dla budżetu Państwa z racji świadczeń społecznych), a nie szansą dla ożywienia gospodarki wiejskiej (produkcja żywności wiadomego pochodzenia). Ponadto, żywność produkowana (oraz która mogła by być potencjalnie produkowana) w małych gospodarstwach jest postrzegana jako bez znaczenia dla gospodarki żywnościowej.
• Kształtują charakter użytków rolnych, zachowując ich charakter rolny oraz utrzymując różnorodność biologiczną, krajobrazy, dziedzictwo kulturowe itp.
• Zapewniają utrzymanie (wyżywienie, mieszkanie) znaczącego segmentu populacji (rodziny i domownicy), skupiając przy tym grupę osób wykluczonych społecznie i ekonomicznie.
• Nie partycypują w gospodarce rynkowej (tylko niewielka liczba uczestniczy w tzw. sprzedaży bezpośredniej pomimo ostatnich zmian prawnych w tym zakresie – ok 10%)
• Nie są wykorzystywane/uwzględniane, jako szansa dla wypracowania innowacji społecznych, organizacyjnych, technologicznych i finansowych związane ze zmianami następującymi na rynkach żywności (konsumenci miejscy chcą żywność wiadomego pochodzenia).

Małe gospodarstwa rolne stanowią szansę dla rozwoju przede wszystkim dlatego, że jest ich wciąż dużo w naszym kraju:

• Małe gospodarstwa prowadzą produkcję w większości ekstensywną. Wytwarzane produkty są wysokiej jakości, niski stopień stosowania nawozów, produkty mogą być wytwarzane i wprowadzane na bieżąco na rynek. Coraz więcej małych gospodarstw rolnych poszukuje dodatkowych możliwości zwiększenia przychodów do budżetu domowego i jest zainteresowana nowymi możliwościami sprzedaży swoich produktów.
• Rozwija się moda na produkty naturalne i ekologiczne. Rynek ten wzrasta zarówno w Polsce jak i w Europie w tempie dwucyfrowym rdr. Pojawia się ewidentnie korzystna sytuacja rynkowa i swoista nisza rynkowa, którą można zagospodarować. Rośnie jednocześnie świadomość społeczna, przez co konsumenci są w stanie zaakceptować wyższą cenę za wysokiej jakości towar krajowy; niestety w tą niszę rynkową wkraczają firmy oraz produkty żywnościowe z poza Polski ponieważ brakuje rozwiązań organizacyjnych;
• Małe gospodarstwa w coraz większym stopniu widzą szansę na rynku i dostrzegają możliwość jej wykorzystania. Głównymi problemami to bariery finansowe i logistyczne, które są związane z ograniczoną możliwością zbytu towarów (dostęp do rynku). Uzyskanie pierwszej rundy finansowania takich gospodarstw i ich doinwestowanie pozwoliłoby na uzyskanie dostępu do dalszych źródeł finansowania, w tym w szczególności o charakterze komercyjnym. Zwiększenie możliwości finansowych małych gospodarstw pozwoli również na zbudowanie bazy kapitałów (wkładów) własnych wymaganych w realizacji projektów dofinansowanych ze środków europejskich. To może stanowić dalszą dźwignię finansową rozwoju i jeszcze zdynamizować cały proces.
• Rodziny, w szczególności następcy, prowadzących gospodarstwa rolne stanowią zasób i szansę dla nadania impulsu rozwojowego, w tym inwestycyjnego, z uwagi że często mieszkają w mieście albo zagranicą i w związku z tym mają rozeznanie trendów konsumenckich oraz zapotrzebowania na rynku zbytu. To następcy będą decydować w dużej mierze o tym, czy gospodarstwo będzie miało długofalową przyszłość w branży spożywczej. We wielu przypadkach są oni otwarci na nowatorskie rozwiązania, które by zachowały i poszanowały dziedzictwo swoich rodziców.

Działania i programy Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi na rzecz rolnictwa ekologicznego, w tym też informacja o przepisach, można znaleźć na: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rolnictwo-ekologiczne1

Każdy rolnik, który będzie produkował i sprzedawał żywność powinien ją oznakować zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach. Przepisy obowiązujące w tym zakresie w  Rolniczym Handlu Detalicznym kontroluje Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS). Przydatny jest bardzo zatem praktyczny poradnik pt. Znakowanie żywności wprowadzanej do obrotu

w ramach rolniczego handlu detalicznego, wydany przez IJHARS oraz przykłady etykiet. Dostępne na: https://ijhars.gov.pl/rolniczy-handel-detaliczny.html

Na stronach Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi – https://www.gov.pl/web/rolnictwo/kontrola-i-certyfikacja2

Chronione Oznaczenie Geograficzne (znak ChOG) to część Europejskiego Systemu Ochrony Produktów Regionalnych i Tradycyjnych (ESOPRiT). Jest to rejestr ustanowiony przez Komisję Europejską dla produktów żywnościowych wysokiej jakości. O znak ChNP mogą ubiegać się produkty rolne przeznaczone do spożycia przez ludzi (płody ziemi, produkty pochodzące z hodowli, rybołówstwa oraz produkty pierwszego przetworzenia, będące w związku z tymi produktami) lub środki spożywcze (m. in. piwo, chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, inne wyroby piekarnicze, makarony, korek i bawełna).

Można wymienić cztery zasadnicze korzyści: (1) Oznaczenia umożliwiają łatwą identyfikację oryginalnych i wartościowych produktów o wysokiej jakości; (2) produkty zarejestrowane jako Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie Geograficzne ora Gwarantowana Tradycyjna Specjalność podlegają ochronie prawnej na terenie Unii Europejskiej; (3) umieszczenie na produkcie znaku jakości daje kupującemu gwarancję, że płaci za wysoką jakość; (4) Ochrona prawna eliminuje nieuczciwą konkurencję, zabezpiecza przed nieuprawnionym posługiwaniem się nazwą produktu i jego podrabianiem.

Do tej pory oznaczeniem ChOG wyróżniono w Polsce 19 produktów: andruty kaliskie, cebularz lubelski, chleb prądnicki, fasola korczyńska, jabłka grójeckie, jabłka łąckie, jagnięcina podhalańska, kiełbasa lisiecka, kołocz śląski/kołacz śląski, miód drahimski, miód kurpiowski, miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich, obwarzanek krakowski, rogal świętomarciński, ser koryciński swojski, suska sechlońska, śliwka szydłowska, truskawka kaszubska/kaszëbskô malëna, wielkopolski ser smażony, .

Więcej o znaku ChOG oraz innych znakach ESOPRiT – http://www.trzyznakismaku.pl/oznaczenia

(Opracowano na podstawie – www.trzyznakismaku.pl )

Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (znak GTS) to część Europejskiego Systemu Ochrony Produktów Regionalnych i Tradycyjnych (ESOPRiT). Jest to rejestr ustanowiony przez Komisję Europejską dla produktów żywnościowych wysokiej jakości. Jest to europejski znak jakości, przyznawany produktom noszącym tradycyjną nazwę, odnoszącą się do jego specyficznego charakteru lub tradycyjnie stosowaną dla tego produktu. Produkt z oznaczeniem GTS musi być wytwarzany z tradycyjnych surowców, według tradycyjnej, przekazywanej z pokolenia na pokolenie receptury lub tradycyjnymi metodami. Do tej pory oznaczeniem GTS wyróżniono w Polsce 9 produktów: półtorak, dwójniak, trójniak, czwórniak,  kabanosy, kiełbasa jałowcowa, kiełbasa myśliwska, olej rydzowy, pierekaczewnik.

O oznaczenie GTS mogą ubiegać się produkty rolne przeznaczone do spożycia przez ludzi (płody ziemi, produkty pochodzące z hodowli, rybołówstwa oraz produkty pierwszego przetworzenia, będące w związku z tymi produktami) lub środki spożywcze (m. in. piwo, napoje z ekstraktów roślinnych, czekolada, chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze,  makarony) a także gotowe dania.

O przyznanie europejskiego znaku jakości może się ubiegać grupa producentów lub przetwórców – składa ona wniosek do ministra właściwego do spraw rynków rolnych, nim się to jednak stanie, członkowie grupy muszą sami ustalić zasady, które będą obowiązywać jej członków. Czyli, między innymi, uzgodnić reguły i częstotliwość kontroli oraz mechanizmy samokontroli, a także wybrać organ kontrolujący.  Procedura oraz szczegółowe informacje – http://www.trzyznakismaku.pl/oznaczenia

(Opracowano na podstawie – www.trzyznakismaku.pl )

Chroniona Nazwa Pochodzenia (ChNP) to część Europejskiego Systemu Ochrony Produktów Regionalnych i Tradycyjnych (ESOPRiT). Jest to rejestr ustanowiony przez Komisję Europejską dla produktów żywnościowych wysokiej jakości.

Jest to europejski znak przyznawany produktom regionalnym wyjątkowej jakości, o nazwie nawiązującej do miejsca w którym jest wytwarzany i podkreślającej ich związek z tym miejscem. Wszystkie surowce, potrzebne do wytworzenia tego produktu pochodzą z określonego obszaru geograficznego oraz wszystkie fazy wytwarzania odbywają się na tym obszarze.

Do tej pory oznaczeniem ChNP wyróżniono w Polsce 9 produktów: bryndza podhalańska, fasola Piękny Jaś z Doliny Dunajca, fasola wrzawska, karp zatorski, miód z Sejneńszczyzny/Łoździejszczyzny, oscypek, podkarpacki miód spadziowy, redykołka, wiśnia nadwiślanka.

Więcej – http://www.trzyznakismaku.pl/oznaczenia

(Opracowano na podstawie – www.trzyznakismaku.pl )

Państwowy Instytut Badawczy – Instytut Zootechniki opracował system certyfikacji marką „Rasa Rodzima” surowców oraz przetworzonych produktów od zwierząt objętych programami ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarczych oraz utrzymywanych w tradycyjnych systemach produkcji. Certyfikacja wymaga spełnienie następujących warunków: (1) tradycyjny, powolny chów ras rodzimych na naturalnych paszach; (2) ekstensywność hodowli; (3) dobrostan zwierząt i warunków sanitarnych; (4) ochrona bioróżnorodności i genetyczności rasy rodzimej; (5) ochrona przyrody i krajobrazu; (6) jakość i walory odżywczych produktów; (7) zdrowie zwierząt i naturalność produktów; (8) brak stosowania sztucznych konserwantów i wypełniaczy; (9) manufakturowa skala produkcji w oparciu o tradycyjne receptury.

Opis systemu – https://wz.izoo.krakow.pl/files/WZ_2017_5_art27.pdf

Więcej: https://www.facebook.com/IZOO.PIB

(opracowano na podstawie materiału Instytutu Zootechniki)

Od czasu ustanowienia Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) liczba gospodarstw maleje. W latach 2003-2013, aż 25% gospodarstw rolnych uległo likwidacji. W tym okresie, w Polsce uległo likwidacji co trzecie gospodarstwo rolne. Było to głównie małe i średnie gospodarstwa. Małe gospodarstwa poniżej 10ha wciąż stanowią ok 80% gospodarstw rolnych w całej Europie, ale gospodarują na jedynie 10% gruntów rolnych. U podłoża tych tendencji leżą m. in. płatności i zasady rynkowe WPR, które faworyzuję duże gospodarstwa produkujące na sprzedaż. W Polsce tak jak i w krajach Europy Wschodniej, dominuje wciąż produkcja na własne potrzeby (w Polsce ok. 60% gospodarstw przeznacza co najmniej 50% na potrzeby własne). Liderami pod względem produkcji na własne potrzeby to Rumunia (92%) oraz Słowenia (93%). Po przystąpieniu Polski do UE, środki unijne kierowano przede wszystkim do dużych gospodarstw, które przeznaczały środki na modernizację gospodarstw i zwiększenie produkcji. Małe gospodarstwa otrzymywały za mało środków by się rozwijać. Dopłaty traktowano jako formę wsparcia socjalnego. O skali dysproporcji świadczy fakt, że w 2017 roku 20% rolników posiadających największe gospodarstwa rolne, otrzymało 74% środków wypłaconych w ramach płatności bezpośrednich.

(Na podstawie raportu Atlas Rolny: dokąd zmierza WPR? Przygotowany przez Fundację Heinricha Bolla oraz Instytut na rzecz Ekorozwoju – www.ine-isd.org.pl/kluczowe-publikacje )

Najważniejsze i najbardziej wiarygodne źródło to Eurostat.

Patrz Eurostat small and large farms in the EU -statistics from the farm structure survey  https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Glossary:Farm_structure_survey_(FSS)

Badania przeprowadzone na zlecenie Komisji Europejskiej wykazują jak wrosły średnie przychody gospodarstw rolnych po rozszerzeniu Unii Europejskiej w krajach członkowskich.

Raport:  https://ec.europa.eu/agriculture/rica/pdf/Brief201101.pdf

Ciekawy i pożyteczny raport pt. Rolnictwo ekologiczne w porównaniu z konwencjonalnym – które się bardziej opłaca? (Organic versus conventional farming, which performs better financially?) przedstawia badania, w których uwzględniona jest Polska, konkluduje że, Trudno jest porównywać rolnictwo ekologiczne z konwencjonalnym pod kątem opłacalności ze względu na rolę subsydiów w jednym i drugim. Obraz jest zróżnicowany i niejednoznaczny. Badania przeprowadzone na zlecenie Komisji Europejskiej sugerują, że gospodarstwa ekologiczne skuteczniej wykorzystują zasoby i możliwości, ale wymagają więcej pracy przy mniejszej produkcji. Wyższe ceny pozyskiwane dla produktów ekologicznych kompensują mniejszą wydajność produkcyjną. Jeśli chodzi o subsydia, to gospodarstwa konwencjonalne korzystają przede wszystkim z dopłat bezpośrednich.

Patrz: https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/food-farming-fisheries/farming/documents/farm-economic-brief-4-organic-farming.pdf

Liczy się nie tylko liczba gospodarstw, ale również powierzchnia upraw. Powierzchnia gruntów rolnych uprawianych zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego i potwierdzonym certyfikatem, wyniosła w całej Unii Europejskiej (EU-28) 12,6 milionów hektarów czyli ok 7% gruntów rolnych. Proporcjonalnie najwięcej gruntów uprawianych ekologicznie jest w Austrii, w Szwecji i Estonii (ponad 19% gruntów). Polska dość słabo wypada, mając mniej niż 5%. W całej Unii Europejskiej tylko 2% gospodarstw rolnych było certyfikowanych jako w pełni ekologiczne w 2016 roku. Jest to wciąż margines pomimo trendów wzrostowych – od roku 2013 liczba gospodarstw ekologicznych powiększyła się o 30%..

Produkt regionalny – określany jest też jako produkt „znanego pochodzenia” – to produkt spożywczy, który może być sprzedawany w krajach całej Unii Europejskiej. Jest objęty systemem ochrony i promocji produktów charakteryzujących się tradycyjną, unikatową i charakterystyczną dla danego miejsca metodą produkcji. Daje on pewność konsumentom, że kupują  żywność o unikatowych walorach smakowych oraz bardzo wysokiej jakości. By ułatwić identyfikację i wybór poszczególnych wyrobów stosuje się specjalne oznaczenia: Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie Geograficzne oraz Gwarantowana Tradycyjna Specjalność. Podstawą prawną funkcjonowania  tego systemu w Unii Europejskiej jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. U. L 343 z 14.12.2012, str. 1).

HACCP – skrót od Hazard Analysis and Critical Control Points, polskie tłumaczenie System Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli, stworzony został ponad pół wieku temu dla NASA. System ten miał zagwarantować bezpieczną żywność dla pierwszych kosmonautów. Gdy sprawdził się w kosmosie, zainteresowała się nim Światowa Organizacja Zdrowia. W latach 80-tych eksperci WHO uznali go za istotne narzędzie w nadzorze nad produkcją żywności, a w 1993 roku zasady jego stosowania zostały określone przez najwyższe gremium – komisję Kodeksu Żywnościowego (Codex Alimentarius). Obecnie obowiązek wdrożenia i korzystania z systemu HACCP ciąży na wszystkich „operatorach żywności” poza tzw. produkcją pierwotną (czyli uprawą roślin lub chowem i hodowlą zwierząt, łowiectwem, rybołówstwem i zbieraniem runa leśnego). Wynika to z zapisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 852/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych. Przepisy te zaczęły obowiązywać w Polsce od 1 stycznia 2006 roku.

W systemie HACCP chodzi przede wszystkim o zapobieganie zagrożeniom, które mogą pojawić się na różnych etapach produkcji i dystrybucji żywności . Każdy przedsiębiorca musi stworzyć niejako swój system dostosowany do indywidualnych warunków. Ważne jest bowiem, że HACCP to system polegający na samokontroli. Firma sama decyduje, które momenty w produkcji lub sprzedaży wiążą się z zagrożeniem dla żywności, są to właśnie krytyczne punkty kontroli. Zagrożenie określane jest dzięki obserwacji każdego etapu procesu produkowania żywności pod kątem możliwości wystąpienia  niebezpiecznych zjawisk przynoszących szkodę  konsumentowi. Wyróżnia się trzy rodzaje zagrożeń: mikrobiologiczne (bakterie, wirusy), fizyczne (szkło, piasek) oraz chemicznych (środki ochrony roślin, detergenty). Po ustaleniu takich krytycznych punktów kontroli firma musi określić jak zamierza nadzorować swoją produkcję i dystrybucję żywności aby nie dopuścić do wystąpienia zdefiniowanych zagrożeń oraz co zrobi , gdy jednak do takiego zagrożenia dojdzie.

Więcej: https://gis.gov.pl/dzialalnosc-gospodarcza/wymagania-higieniczne-system-haccp-ghp-gmp/

Produkt tradycyjny – listę produktów tradycyjnych prowadzi Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wnioski o wpis produktu na Listę Produktów Tradycyjnych przyjmują Marszałkowie Województw. Pozytywnie zweryfikowane wnioski przesyłane są do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Obecnie liczy ona 1234 produktów z czego 110 pochodzi z Małopolski. Prowadzenie Listy Produktów Tradycyjnych ma na celu rozpowszechnianie informacji dotyczących wytwarzania produktów tradycyjnych oraz rozwijania wiedzy konsumentów na temat tradycyjnej żywności i dziedzictwa kulturowego regionu. Prawo do wpisu na Listę Produktów Tradycyjnych mają produkty, które charakteryzują się tradycyjną, ugruntowaną w czasie metodą wytwarzania, których jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych metod produkcji. Podstawą rejestracji jest tradycja wytwarzania, minimum 25 lat, i szczególna oraz niepowtarzalna jakość związana z historycznie ugruntowanymi przepisami, metodami produkcji i sposobami przetwarzania czy dojrzewania żywności, które gwarantują wysoką jakość otrzymanego produktu. Lista Produktów Tradycyjnych  jest przewodnikiem po regionalnej kuchni polskiej, a także skarbnicą informacji na temat tradycji, sposobów wytwarzania oraz wyjątkowych walorów najstarszych przysmaków.

Listę wszystkich polskich produktów tradycyjnych można zobaczyć na stronie https://www.gov.pl/web/rolnictwo/lista-produktow-tradycyjnych12

Przede wszystkim należy się udać do Centrum Pasterskiego w Koniakowie, które działa jako zagroda edukacyjna. Centrum realizuje prelekcje, pokazy i warsztaty. Kontakt i więcej informacji – www.centrumpasterskie.pl

Warto również zapoznać się z programem Owca Plus Województwa Śląskiego, który jest wdrażany od 2007 roku – www.owca-plus.pl oraz ze Szlakiem Oscypkowym – https://www.polskieszlaki.pl/malopolski-szlak-oscypkowy.htm

Wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego to suma SO ze wszystkich działalności występujących w gospodarstwie. Wyrażana jest w euro. Kalkulacja jest potrzebna m. in. na potrzeby korzystania z wsparcia finansowego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) i poddziałań takich jak:

• Wsparcie inwestycji w gospodarstwach rolnych (typ: Modernizacja gospodarstw rolnych)
• Pomoc w rozpoczęciu działalności gospodarczej na rzecz młodych rolników (typ: Premie dla młodych rolników),
• Pomoc na rozpoczęcie działalności gospodarczej na rzecz rozwoju małych gospodarstw (typ: Restrukturyzacja małych gospodarstw).
• Premie na rozpoczęcie działalności pozarolniczej (typ: Pomoc na rozpoczęcie pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich)

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy opracował kalkulator on-line do oszacowania wielkości ekonomicznej gospodarstwa rolnego w Euro w odniesieniu do współczynników Standardowej Produkcji opracowanych zgodnie z rozporządzeniem unijnym obowiązującym wszystkie państwa UE – https://kalkulator-so.pl/

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacja Rolnictwa (ARMiR) – https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020/kalkulator-obliczania-wielkosci-ekonomicznej-gospodarstw-so.html

Polska Organizacja Turystyczna przygotowała informację o 16 najważniejszych szlakach kulinarnych w Polsce, podając linki do każdego.

https://www.polska.travel/pl/poznaj-atrakcje-i-zabytki/kulinaria/szlaki-kulinarne

Warto zacząć od Stowarzyszenia Polska Ekologia, które powstało w 2006 roku i skupia producentów, którzy podjęli produkcję żywności z surowców ekologicznych z przekonaniem, że produkty te są bardziej wartościowe dla człowieka. Stowarzyszenie jest aktywne w sprawach rolnictwa i żywności ekologicznej w Polsce.

Patrz – http://www.polskaekologia.org  oraz profil społecznościowy  https://www.facebook.com/ekologiapopolsku/

Według Eurostatu, liczba gospodarstw rolnych w krajach UE to 10,5 mln. Dwie trzecie z nich liczyło mniej niż 5 ha.  Jedna trzecia wszystkich gospodarstw rolnych UE, czyli ok. 3,7 mln, albo 33,5 proc. jest w Rumunii, w Polsce jest ich 1,4 mln, albo 13,2 proc., we Włoszech 1 mln lub 9,3 proc. a w Hiszpanii prawie 1 mln albo 8,9 proc. Liczba gospodarstw gwałtownie spada w ostatnich latach. Szacuje się, że zniknęło ok. 4.2 milionów gospodarstw w latach 2005-2016 (w Polsce ok. 1.1 miliona czyli 43% gospodarstw!). Natomiast powierzchnia upraw utrzymywała się na mniej więcej tym samym poziomie.  Gospodarstwa rolne to ok. 39% powierzchni UE.

(Na podstawie danych Eurostat – https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Farms_and_farmland_in_the_European_Union_-_statistics#The_evolution_of_farms_and_farmland_from_2005_to_2016 )

Działalność Marginalna, Lokalna, Ograniczona albo tzw MOL to forma prawna, która umożliwia przedsiębiorcom i rolnikom prowadzić działalność na małą skalę w zakładach rodzinnych wytwarzających określonego rodzaju produkty, często o specyficznych cechach, na które istnieje zapotrzebowanie głównie na rynku lokalnym. Ta forma prawna wychodzi naprzeciwko potrzebom producentów, którzy są  zainteresowani wprowadzeniem swoich produktów na rynki lokalne.

Szczegółowe warunki pozwalające na uznanie działalności za działalność marginalną, lokalną i ograniczoną, w tym zakres i obszar produkcji, a także wielkość dostaw produktów pochodzenia zwierzęcego do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem do konsumenta końcowego zostały określone w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 marca 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków uznania działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej. Rozporządzenie to wskazuje również niektóre dodatkowe wymagania weterynaryjne, jakie powinny być spełnione przy prowadzeniu tego rodzaju działalności (poza wymaganiami określonymi w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 852/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych).

W odróżnieniu od „sprzedaży bezpośredniej” nie ma tu obowiązku ograniczania działalności do produktów pozyskanych tylko z własnego gospodarstwa. Ponadto produkcja obejmuje produkty pochodzenia zwierzęcego również przetworzone, w przeciwieństwie do „sprzedaży bezpośredniej”, gdzie działalność ogranicza się do produktów nieprzetworzonych i przetworzonych w niewielkim stopniu. Na przykład, sprzedaż surowego mleka i surowej śmietany to sprzedaż bezpośrednia, natomiast sprzedaż wytworzonego z nich sera bądź masła to już działalność marginalna, lokalna i ograniczona. Sprzedaż tuszek drobiowych to sprzedaż bezpośrednia, jednak rozbiór tych tuszek i sprzedaż elementów to już działalność marginalna, lokalna i ograniczona, która wymaga rejestracji działalności gospodarczej wraz ze wszystkimi  płynącymi z tego tytułu obowiązkami. Działalność typu MOL ograniczona jest terytorialnie tzn. sprzedaż prowadzona może być tylko na terenie konkretnego województwa, gdzie działalność jest zarejestrowana oraz województw ościennych. Prowadzący te działalność przedsiębiorca czy też rolnik może sam sprzedawać swoje produkty konsumentom końcowym lub prowadzić dostawy części swojej produkcji ale wyłącznie do innych zakładów detalicznych , nie może natomiast być dostawcą do zakładów produkcyjnych.

Regulacje prawne MLO dotyczą jedynie produktów pochodzenia zwierzęcego.

Szczegóły dotyczące zakresu, procedur i rejestracji – https://www.wetgiw.gov.pl/handel-eksport-import/dzialalnosc-marginalna-lokalna-i-ograniczona

Standardów nie ma. Nie mniej międzynarodowe instytucje, takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) opracowała i promuje modele funkcjonowania systemów KŁŻ.  Przykładem modelu, który został wykorzystany przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska do wykreowania systemu KŁŻ pn. Produkt Lokalny z Małopolski, to poradnik  Publikacja „Człowiek, miejsce, produkt – tworzenie szczególnej więzi”. Poradnik wskazuje na 5 elementów dobrze funkcjonującego modelu wytwarzania i sprzedaży produktów lokalnych – „jakościowego koła korzyści”: identyfikację lokalnych produktów, kwalifikacja produktów, wynagrodzenie związane z działaniami marketingowymi, odnawianie lokalnych zasobów, polityki publiczne określające ramy instytucjonalne i potencjalne wsparcie na poszczególnych regionach koła.

Człowiek, miejsce, produkt – tworzenie szczególnej więzi Poradnik promowania jakości szczególnego pochodzenia i zrównoważonych oznaczeń geograficznych Redakcja Emilie Vandecandelaere, Filippo Arfini, Giovanni Belletti, Andrea Marescotti Kraków 2014 pobierz PDF

Wg. definicji wypracowanej przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska, produkt lokalny (ang. local product) to wyrób lub usługa, z którą utożsamiają się mieszkańcy regionu, produkowana w sposób niemasowy i przyjazny dla środowiska, z surowców lokalnie dostępnych. Definicja ta zawiera w sobie takie pojęcia, jak: produkt tradycyjny, produkt regionalny, produkt z oznaczeniem lokalnym (marka lokalna), jak również wszelkie produkty, które są istotne dla mieszkańców danego terenu, a których szeroka opinia publiczna nie uznała jeszcze za wyśmienite. W/w nazwa została wypracowana w wyniku wielu spotkań oraz konsultacji z producentami, instytucjami i pasjonatami produktów lokalnych współpracujących w ramach Programu Produkt Lokalny Fundacji Partnerstwo dla Środowiska w latach 90-tych. Pojęcie produkt lokalny nie ma umocowań czy też podstaw prawnych tak jak w przypadku produkt regionalny, produkt ekologiczny czy też produkt tradycyjny.

(na podstawie materiałów Fundacji Partnerstwo dla Środowiska)

System Gwarantowanej Jakości Żywności (QAFP) to krajowy system kontroli jakości żywności, który łączy wszystkie ogniwa łańcucha produkcyjnego od hodowli zwierząt, poprzez ubój, rozbiór, przetwórstwo, aż po dystrybucję. Na każdym etapie łańcucha, muszą być spełnione restrykcyjne wymagania, które gwarantują najwyższą jakość produktu końcowego. QAFP potwierdza pochodzenie produktu – identyfikując źródła – od hodowli aż po produkt końcowy. Kontrola jest potwierdzona niezależną jednostką certyfikującą. QAFP jest wdrażany w Polsce od 10 lat przez Unię Producentów i Pracodawców Przemysłu Mięsnego (UPEMI), która podejmuje różne akcje promocyjne producentów w kraju i zagranicą.

Jak pozyskać certyfikat QAFP oraz inne szczegóły i aktualności – www.qafp.pl

Integrowana Produkcja Roślin (IP) to nowoczesny system zapewnienia jakości żywności, który opiera się na wykorzystywaniu postępu technicznego i biologicznego w uprawach, ochrony roślin i nawożeniu oraz zwracającym szczególną uwagę na ochronę środowiska i zdrowie ludzi. Podstawowym elementem systemu jest stosowanie zasad integrowanej ochrony roślin. Wykorzystanie metod nie chemicznych stanowi priorytet.  System certyfikacji w integrowanej produkcji roślin prowadzą jednostki certyfikujące upoważnione i kontrolowane przez wojewódzkich inspektorów ochrony roślin i nasiennictwa.

Stosowanie IP daje m.in.: gwarancje produkcji bezpiecznej i wysokiej jakości żywności (wolnej od przekroczeń dopuszczalnych pozostałości substancji szkodliwych), mniejszych nakładów na produkcję (stosowanie nawozów na podstawie faktycznego zapotrzebowania roślin na składniki pokarmowe, określonego w szczególności na podstawie analiz gleby lub roślin) i racjonalnego stosowania środków ochrony roślin. Ponadto wpływa na ograniczenie zanieczyszczenia środowiska przez chemiczne środki ochrony roślin, zwiększa bioróżnorodności agrocenoz oraz podnosi świadomość społeczną konsumentów i producentów owoców i warzyw.

Pozyskanie certyfikatu integrowanej produkcji roślin wymaga prowadzenie produkcji zgodnie z metodykami zatwierdzonymi przez Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, który nadzoruje system. Metodyki odnoszące się do upraw określonych owoców i warzyw zawierają m.in. takie elementy jak:

1. planowanie i zakładanie uprawy z uwzględnieniem doboru odmian;
2. nawożenie z uwzględnieniem analiz gleby;
3. stosowanie racjonalnych sposobów regulowania zachwaszczenia;
4. pielęgnacja upraw;
5. ochrona przed chorobami i szkodnikami z uwzględnieniem metod niechemicznych;
6. zasad higieniczno-sanitarne;
7. ogólne zasady wydawania certyfikatów IP.

Metodyki są dostępne na stronie:  http://piorin.gov.pl/publikacje/metodyki-ip/

Przepisy prawne dotyczące Integrowanej Produkcji Roślin reguluje ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz.U. z 2015 poz. 547 z późn. zm), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 czerwca 2013 r. w sprawie dokumentowania działań związanych z integrowaną produkcją roślin (Dz.U. poz. 788) oraz rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 czerwca 2013 r. w sprawie kwalifikacji osób prowadzących czynności kontrolne przestrzegania wymagań integrowanej produkcji roślin oraz wzoru certyfikatu poświadczającego stosowanie integrowanej produkcji roślin (Dz.U. poz. 760) i rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 maja 2013 r. w sprawie szkoleń w zakresie środków ochrony roślin (Dz.U. poz. 554).

Szczegóły – https://www.gov.pl/web/rolnictwo/integrowana-produkcja-roslin

W internecie jest wiele informacji o Rolniczym Handlu Detalicznym. Polecamy prezentacje na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które są okresowo aktualizowane.  https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rolniczy-handel-detaliczny-informacje-podstawowe

Znak Kulinarne Dziedzictwo mogą pozyskać producenci, przetwórcy, restauratorzy, sprzedawcy, którzy bazują na żywnościowych produktach regionalnych i lokalnych. Kulinarne Dziedzictwo to znak zarządzany przez Europejską Sieć Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego (ESRDzK), która powstała z inicjatywy szwedzkiej Skanii w 1995 roku.

ESRDzK promuje potrawy regionalne, aby w ten sposób wzmacniać tożsamość regionów. ESRDzK stanowi platformę współpracy, która umożliwia wymianę wiedzy i doświadczeń pomiędzy certyfikowanymi wytwórcami, przetwórcami, restauratorami i sprzedawcami, bazujących na lokalnych i regionalnych zasobach żywności. Członkami sieci to regiony i to one rekrutują producentów, przetwórców, restauratorów i sprzedawcó. W Polsce, 10 regionów przystąpiło do sieci:

• Kujawsko-Pomorskie – https://www.culinary-heritage.com/region.asp?regionid=67
• Dolny Śląsk – https://www.culinary-heritage.com/region.asp?regionid=66
• Mazowsze – https://www.culinary-heritage.com/region.asp?regionid=62
• Małopolska – https://www.culinary-heritage.com/region.asp?regionid=73
• Opolskie – https://www.culinary-heritage.com/region.asp?regionid=59
• Pomorskie – https://www.culinary-heritage.com/region.asp?regionid=61
• Warmia-Mazury – https://www.culinary-heritage.com/region.asp?regionid=53
• Pomorze Zachodnie – https://www.culinary-heritage.com/region.asp?regionid=58
• Wielkopolska – https://www.culinary-heritage.com/region.asp?regionid=60
• Świętokrzyskie – https://www.culinary-heritage.com/region.asp?regionid=64

Sieć jest oparta na wspólnych kryteriach i standardach określonych dla wszystkich podmiotów członkowskich -bez względu na to z jakiego regionu europejskiego się wywodzą. Wspólny logotyp umożliwia marketing oraz działania na poziomie europejskim i regionalnym.

Więcej o sieci i jak do niej przystąpić – https://www.culinary-heritage.com/

Serwis Polska Smakuje – www.polskasmakuje.pl –  to strona internetowa i aplikacja mobilna które zostały stworzone przez Krajowy Ośrodek Wspierania Rolnictwa,  który został stworzony by pomóc przetwórcom i rolnikom docierać ze swoją ofertą żywności wysokiej jakości do odbiorców. Producenci mogą rejestrować swoje produkty i korzystać z promocji witryny oraz wydarzeń przez nią promowanych.

Dla konsumenta serwis udostępnia nieodpłatnie bazę produktów, które można sortować:

• certyfikatami produktów regionalnych (Jakość Tradycja, Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczanie Geograficzne, Gwarantowana Tradycyjna Specjalność) certyfikowane Produkty Ekologiczne, certyfikowane Produkty Spożywcze (Integrowana Produkcja Roślinna, System Jakości Wieprzowin – PQS, System Gwarantowanej Jakości Żywności – QAFP, Dobra Wołowina – QMP), produkty spożywcze z oznaczeniami (Dziedzictwo Kulinarne, Poznaj Dobrą Żywność, Produkt Polski, Produkt Tradycyjny, Produkt Górski). Produkty wprost od rolnika lub od Kół Gospodyń Wiejskich są oznakowane znakiem „Bezpośrednio od Polskiego Rolnika”.
• Kategoriami produktu – mięsa, wędliny; miody, nabiał, napoje, oleje, potrawy, produkty zbożowe, przetwory, przyprawy, ryby, słodycze, warzywa, owoce.
• Województwami. Można wyświetlić informacje o każdym produkcie oraz dane kontaktowe jego producenta i punkty sprzedaży, w którym można kupić produkt. Informacje te również można wyświetlić na google maps.

Na dzień 20 października 2019, w bazie było 6383 produktów i 783 producentów

Tak jest to możliwe. Przepisy regulujące RHD nie zabraniają wynajmu pomieszczeń, w których prowadzona jest działalność przetwórcza. Jako rolnik jest Pan zobowiązany jedynie do uzyskania wpisu do rejestru zakładów prowadzonego przez właściwy terenowo organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS).  Zatem kuchnia domowa w budynku mieszkalnym rolnika nie podlega zatwierdzeniu. Musi ona jednak spełniać wymogi sanitarne, które gwarantują bezpieczeństwo żywności i może być skontrolowana przez PIS (w przypadku przetwórstwa roślinnego).

Jeżeli rolnik chciałby skorzystać z Pana kuchni i sam prowadzi RHD, to powinien zgłosić ten zamiar przy składaniu wniosku o wpis do rejestru. Powinien Pan również posłużyć się umową użyczenia pomieszczeń (kuchni), która szczegółowo reguluje zakres odpowiedzialności Pana jako udostępniającego pomieszczenia oraz rolnika korzystającego z kuchni. Umowa powinna określić odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa żywności oraz zgodność przetwarzanych surowców z wymogami RHD.

Takie rozwiązania mogą być zastosowane w organizacji „rozproszonego inkubatora kuchennego”, które udostępnia kilka kuchni grupie współpracujących rolników.

Tak. W ramach RHD, rolnik może przetwarzać żywność we własnej kuchni domowej, ale pod warunkiem zapewnienia warunków bezpieczeństwa żywności, które odnoszą się do uproszczonych wymagań higienicznych określonych w rozporządzeniu nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego (Załącznik II w rozdziale III). Należy mieć na uwadze, że każda kuchnia domowa jest inna, a jej powierzchnia i wyposażenie powinno być dostosowane do rodzaju i wielkości produkcji. Ważne jest aby wszystko było wykonywane w sposób higieniczny, minimalizując ryzyko zanieczyszczenia. Należy pamiętać, że to rolnik jako przetwórca jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo żywności, którą wprowadza do obrotu. Należy więc stosować zasady Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP) i Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP) oraz uproszczoną procedurę opartą na zasadach systemu HACCP.

Warto korzystać ze stosownych poradników w tym zakresie – w szczególności:

• poradniki i prezentacje dostępnych na stronie internetowej Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie https://cpsz.cdr.gov.pl/ oraz
• Poradnik Dobrej Praktyki Higienicznej i Produkcyjnej przy produkcji żywności – https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2018/04/Poradnik-Dobrej-Praktyki-Higienicznej-i-Produkcyjnej-przy-produkcji-%C5%BCywno%C5%9Bci-niezwierz%C4%99cego-pochodenia-w-warunkach-domowych-z-wykorzystaniem-surowc%C3%B3w-ro%C5%9Blinnych.pdf

Podstawa przepisów prawnych dotyczących wymogów sanitarnych to prawo unijne –  Rozporządzenie (WE) nr. 852/2004

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32004R0852&from=PL

Wytyczne dotyczące wykonania niektórych przepisów rozporządzenia (WE) nr 852/2004 w sprawie higieny środków spożywczych” dostępne pod adresem:

https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/biosafety_fh_legis_guidance_reg-2004-852_pl.pdf

Jeśli chodzi o interpretacji przepisów oraz ich elastyczności, to najczęściej zadawane pytania i odpowiedzi są dostępne (po angielsku) pod adresem:

https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/biosafety-hygienefaq_all_business_pl.pdf

Pracownicy LGD, którzy sprzedają okazjonalnie Pana produkty na festynach i targach powinni prowadzić dokumentację umożliwiającą określenie ilości sprzedanych produktów. Przepisy nie określają jaką dokumentację powinien prowadzić pośrednik, natomiast powinna ona bezwzględnie odnosić się do Pana produktów. Dokumentacja sprzedaży powinna zatem wskazać imię, nazwisko oraz adres albo nazwę, oraz datę, ilość i cenę sprzedanych produktów.

Na stoisku na targu musi Pan umieścić tablicę, która jest czytelna i widoczna dla kupującego, zawierająca następujące informacje:

1. napis „rolniczy handel detaliczny”,
2. dane obejmujące imię i nazwisko albo nazwę i siedzibę podmiotu prowadzącego RHD,
3. adres miejsca prowadzenia produkcji tej żywności oraz weterynaryjny numer identyfikacyjny RHD, o ile taki numer został nadany.

Przepisy nie nakładają obowiązku posiadania przez rolnika w miejscu sprzedaży żywności dokumentu potwierdzającego rejestrację.

Po pierwsze musi Pani podjąć decyzję, czy będzie Pani produkowała wędliny w ramach Rolniczego Handlu Detalicznego (RHD) czy też działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej (MLO). W obu przypadkach, wymogi higieniczne są analogiczne.  Przydatne będę wskazówki, szkolenia, poradniki oraz filmy instruktarzowe Centrum Doradztwa Rolnictwa w Brwinowie, Oddział w Radomiu  – https://cpsz.cdr.gov.pl/

Wymagania weterynaryjne dla prowadzenia produkcji i sprzedaży produktów pochodzenia zwierzęcego w ramach działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej – https://www.gov.pl/web/rolnictwo/wymagania-weterynaryjne-dla-prowadzenia-produkcji-i-sprzedazy-produktow-pochodzenia-zwierzecego-w-ramach-dzialalnosci-marginalnej-lokalnej-i-ograniczonej

Procedura rejestracji podmiotów prowadzących rolniczy handel detaliczny – https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rolniczy-handel-detaliczny-informacje-podstawowe

Musi Pani spełnić wymogi przepisów bezpieczeństwa żywności oraz przepisów podatkowych. Jako rolnik ma Pani możliwość przetwarzania i sprzedawania swoich jabłek, rejestrując się jako podmiot prowadzący rolniczy handel detaliczny (RHD) – https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rolniczy-handel-detaliczny-informacje-podstawowe

Z punktu widzenia przepisów z zakresu bezpieczeństwa żywności dotyczące jabłek (żywność pochodzenia roślinnego), powinna się Pani zarejestrować w Państwowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej (PSSE) terenowo właściwej dla prowadzonej przez Panią działalności (tj. tam gdzie Pani będzie produkowała sok ze swoich jabłek).

Z punktu widzenia przepisów podatkowych, należy zarejestrować działalność rolniczego handlu detalicznego w Urzędzie Skarbowym właściwym.

Sprzedając w ramach RHD, należy się kierować przepisami w rozporządzeniu nr 1169/2011 oraz rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych.

Podstawowe informacje, które powinny znaleźć się w oznakowaniu opakowanego produktu to:

1. a) nazwa żywności,
2. b) wykaz składników, ze wskazaniem składników powodujących alergie lub nietolerancję oraz procentowej zawartości najważniejszych składników,
3. c) ilość netto żywności,
4. d) data trwałości,
5. e) wszelkie specjalne warunki przechowywania lub warunki użycia,
6. f) imię i nazwisko oraz adres producenta,
7. g) instrukcja użycia, w przypadku gdy w razie braku takiej instrukcji odpowiednie użycie danego środka spożywczego byłoby utrudnione,
8. h) numer partii produkcyjnej.

Należy również zwrócić uwagę o ewentualnym możliwym zanieczyszczeniu alergennymi substancjami, które nie były celowo dodawane, a mogą stanowić zagrożenie dla konsumenta.

W przypadku produktów sprzedawanych bez opakowań lub pakowanych na życzenie konsumenta miejscem prezentacji informacji o danym środku spożywczym powinna być wywieszka w miejscu jego sprzedaży.  Informacje, które wywieszka powinna zawierać to:

1. a) nazwa środka spożywczego,
2. b) imię i nazwisko producenta (rolnika),
3. c) wykaz składników zaprezentowany w ten sam sposób jak w przypadku żywności opakowanej,
4. d) klasa jakości handlowej albo inny wyróżnik jakości handlowej, jeżeli zostały one ustalone w przepisach w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej poszczególnych artykułów rolno-spożywczych lub ich grup albo jeżeli obowiązek podawania klasy jakości handlowej albo wyróżnika wynika z odrębnych przepisów,
5. e) w przypadku pieczywa – dodatkowo: masa jednostkowa, informacja „pieczywo produkowane z ciasta mrożonego” albo „pieczywo produkowane z ciasta głęboko mrożonego” – gdy został zastosowany taki proces technologiczny.

W przypadku sprzedaży produktów do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego powyższe informacje o produkcie muszą być przez rolnika przekazane odbiorcy w postaci dokumentów towarzyszących produktowi.

Szczegółowe wytyczne dotyczące znakowania znajdują się w opracowaniu pt. „Rolniczy handel detaliczny – informacje dotyczące oznakowania ” dostępnym na stronie internetowej MRiRW pod adresem: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rolniczy-handel-detaliczny-informacje-podstawowe .

Rolniczy handel detaliczny nie obejmuje runa leśnego. Rolniczy handel detaliczny dotyczy wyłącznie surowców z własnych upraw rolnika.

Rada Ministrów zatwierdziła „Strategię zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030” w dniu 15 października 2019 i tym samym uznała, że rozwój obszarów wiejskich i rolnictwa jest konieczny do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju całego kraju, co jest priorytetowym zadaniem rządu. Wspieranie zrównoważonego rozwoju małych, średnich i dużych gospodarstw rolnych jest wymienione explicite jako priorytet i zadanie dla osiągnięcia głównego celu strategii jakim jest rozwój gospodarczy wsi umożliwiający trwały wzrost dochodów jej mieszkańców, przy minimalizacji rozwarstwienia ekonomicznego, społecznego i terytorialnego oraz poprawie stanu środowiska naturalnego. Strategia 2030 zastępuje obowiązującą dotychczas „Strategię zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa” na lata 2012-2020.

Więcej: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/strategia-zrownowazonego-rozwoju-wsi-rolnictwa-i-rybactwa-2030

W ramach projektu Unii Europejskiej pn. SALSA (http://www.salsa.uevora.pt/en/) odbyły się debaty pod auspicjami FAO nt. jak wspierać rozwój sektora małych gospodarstwa rolnych by zdynamizować rozwój lokalny, zwiększyć bezpieczeństwo żywnościowe i polepszyć odżywianie społeczeństwa. Uznano, że skuteczna polityka na rzecz rozwoju małych gospodarstw rolnych określa i wspiera:

1. standardy w zakresie instrumentach wsparcia, jakości pasz oraz sprawiedliwych cen rynkowych i kosztów produkcji;
2. organizacje producentów w zakresie budowania ich zdolności technicznych, technologicznych oraz umiejętności aktywizowania współpracy;
3. możliwości przetwórstwa oraz logistyki po żniwach;
4. nowe metody produkcji
5. nisko-oprocentowane kredyty
6. blokady importu produktów, które konkurują bezpośrednio z produkcją małych gospodarstw
7. zaangażowanie młodzieży w rolnictwo,
8. klarowniejsze przepisy dostosowanych do małych gospodarstw rolnych,
9. większą różnorodność produkcji małych gospodarstw rolnych.

Do powyższych należy dodać tworzenie rynków lokalnych poprzez wsparcie dla organizowania współpracy pomiędzy rolnikami i producentami żywności w zakresie produkcji, przetwórstwa oraz dystrybucji i sprzedaży oraz edukację konsumentów.

Tematyka rozwoju wsi i rolnictwa jest bardzo szeroka. Warto zacząć od Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (ENRD) – https://enrd.ec.europa.eu/about/brief_pl

ENRD to ośrodek wymiany informacji w dziedzinie praktycznego funkcjonowania oraz sposobów usprawniania polityki, programów, projektów i innych inicjatyw związanych z rozwojem obszarów wiejskich. Na stronie internetowej znajdziecie aktualności oraz liczne raporty w języku polskim.

Jest coraz więcej inicjatyw, które próbują ominąć pośredników. Jeśli chodzi o cytrusy i inne produkty, których nie uprawia się w naszym kraju, to warto zapoznać się z przedsięwzięciem Crowdfarming https://www.crowdfarming.com/en  Można zamówić pomarańcze, cytryny oraz inne produkty wprost od producenta. Można wesprzeć rolnika poprzez zasponsorowanie drzewa, albo część upraw. Wszystko się odbywa za pośrednictwem internetu. Możliwe są dostawy do Polski.

Jeśli chodzi o zasady i podstawy organizowania partnerstwa, to warto zacząć od poradników przygotowanych w języku polskim przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska http://www.fpds.pl/pl/publikacje-partnerstwo-i-ekonomia-spoleczna

Wiele aktualności i praktycznych informacji o metodach partnerstwa są dostępne na www.partnershipbrokers.org

W globalnym kontekście, znaczenie skracania łańcuchów dostaw żywności należy rozważać w odniesieniu do 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju, które wypracował i promuje ONZ. Problematyka KLŻ mieści się w Celu 2 – Wyeliminować głód, osiągnąć bezpieczeństwo żywnościowe i lepsze odżywianie oraz promować zrównoważone rolnictwo.

Więcej:  https://www.un.org/sustainabledevelopment/hunger/

Warto również zapoznać się z działaniami FAO w odniesieniu do dekady rodzinnych gospodarstw rolnych (2019-2028), którą zainaugurowano w tym roku – http://www.fao.org/family-farming-decade/en/