Przegląd wybranych inicjatyw i działań na rzecz promocji produktów tradycyjnych i regionalnych realizowanych z udziałem wojewódzkich Ośrodków Doradztwa Rolniczego.
KUJAWSKO – POMORSKI OŚRODEK DORADZTWA PODR MINIKOWO
KPODR od wielu lat organizuje w każdym powiecie liczne szkolenia, kursy oraz pokazy kulinarne. Również w tym celu również w 2010 roku w Minikowie zostało utworzone Centrum Dziedzictwa Kulinarnego i Turystki Wiejskiej z pełnym zapleczem kuchennym oferujące kompleksowe usługi dające uczestnikom narzędzie, jakim są umiejętności wytwarzania, przetwarzania i pakowania oraz wprowadzania na rynek produktów.
Oferta adresowana jest do kół gospodyń wiejskich, indywidualnych wytwórców, właścicieli punktów gastronomicznych, restauracji, właścicieli gospodarstw agroturystycznych, ekologicznych, członków kół łowieckich, myśliwych oraz wszystkich zainteresowanych powyższą tematyką. Pierwszymi produktami, które otworzyły cykl warsztatów organizowanych w ramach działalności Centrum, były wyroby z gęsiny.
Utworzono też odrębną stronę internetową www.dziedzictwo.kpodr.pl. Zarówno w Centrum jak i w każdym powiecie regularnie prowadzone są zajęcia warsztatowe oraz pokazy wzbogacone o wiedzę teoretyczną. Prowadzone jest indywidualne doradztwo. Uczestników szkoleń i spotkań interesuje przede wszystkim tematyka przepisów prawnych regulujących kwestie produkcji i sprzedaży produktów regionalnych, lokalnych i tradycyjnych oraz informacje dotyczące ich rejestracji i ochrony. Niezwykle istotnym elementem jest również temat jakości wytwarzania produktów oraz ich prezentacji. Ponadto pojawiła się potrzeba integracji osób zajmujących się produkowaniem i promowaniem produktów.
KPODR organizuje cykliczne imprezy oraz konkursy, które umożliwiają bezpośredni kontakt pomiędzy wytwórcami. Są to wydarzenia zarówno na szczeblu lokalnym, wojewódzkim, jak i ogólnopolskim. Wśród najważniejszych są to Targi Turystyczno-Ogrodnicze „Lato na Wsi” w Minikowie odwiedzane przez 20 000 osób oraz Jarmarki, Wielkanocne lub Adwentowe, które odwiedza łącznie ok. 7 000 osób. Decydujące znaczenie ma również współpraca z urzędami, instytucjami i producentami działającymi w tej dziedzinie. Doradcy i specjaliści cieszą się dużym zaufaniem w „terenie”.
Liczne spotkania w każdym powiecie pozwalają nawiązać partnerstwo, zarówno między wytwórcami produktów, jak i przedstawicielami jednostek samorządu lokalnego. Wzrasta liczba produktów zgłaszanych do Konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”, z 13 w 1999 roku do 89 w roku 2018. Zwiększa się również zainteresowanie rejestracją produktów na Liście Produktów Tradycyjnych. Doradcy przygotowują i monitorują cały proces opracowywania zgłoszeń do konkursu oraz dokumentacji rejestrowej. Wielu klientów decyduje się na poszerzenie działalności i przekwalifikowanie gospodarstw. Dużym zainteresowaniem cieszy się sprzedaż bezpośrednia oraz działalność marginalna, lokalna i ograniczona. W ostatnich dwóch latach rośnie również zainteresowanie Rolniczym Handlem Detalicznym (RHD)
Centrum Dziedzictwa Kulinarnego zarejestrowane jest jako działalność marginalna, lokalna i ograniczona (MOL) w zakresie przetwórstwa żywności pochodzenia zwierzęcego. Korzystając z dofinansowania z Regionalnego Programu Operacyjnego obiekt ten w 2014 roku został całkowicie przebudowany i zmodernizowany. Jest to teraz nowoczesny i funkcjonalny kompleks wyposażony w salę audytoryjną, kuchnię z wydzielonymi stanowiskami warsztatowymi , tradycyjny piec chlebowy, wędzarnię, chłodnię, itp.. Jego podstawowym zadaniem jest świadczenie kompleksowych usług edukacyjno-warsztatowych dla lokalnych wytwórców, gospodarstw agroturystycznych i podmiotów świadczących usługi cateringowe, właścicieli i pracowników małych firm przetwórczych, hotelowych i gastronomicznych (HoReCa).
Zakres tematyczny szkoleń obejmuje różne zagadnienia takie jak: zasady dobrej praktyki higienicznej i żywnościowej (HACCP), wykorzystanie produktów regionalnych i tradycyjnych w ofercie gastronomicznej, zasady przygotowania, znakowania i sortowania produktów, przepisy prawne związane ze sprzedażą bezpośrednią, organizacją imprez okolicznościowych, obsługą gości, itp. Organizowane są również kursy gastronomiczne i cateringowe oraz warsztaty kulinarne dla dzieci.
Poza działalnością edukacyjną w Centrum, tematyka produktów lokalnych i tradycyjnych obecna jest w wielu wydarzeniach lokalnych, z okazji spotkań okolicznościowych, dożynek, świąt przy szerokiej współpracy z kołami gospodyń, stowarzyszeniami i lokalnymi grupami działania. Aby wesprzeć przedsiębiorców w dążeniu do poszerzenia rynków zbytu, jak również poprawy ich konkurencyjności Ośrodek pomaga w tworzeniu powiązań kooperacyjnych oraz inicjatyw klastrowych. Przy wsparciu KPODR powstał klaster żywności tradycyjnej, regionalnej i ekologicznej „Spiżarnia Kujawsko-Pomorska”, którego misją jest promocja sprzedaży markowej żywności tradycyjnej, regionalnej oraz ekologicznej, będącej wizytówką województwa.
Klaster w formie spółdzielni utworzyło 15 firm z branży przetwórstwa rolno – spożywczego, hotelarsko – gastronomicznej (HoReCa) oraz Ośrodek. Na rozpoczęcie funkcjonowania Klastra Ośrodek pomógł pozyskać znaczne środki z Regionalnego Programu Operacyjnego, a kontrahentami „Spiżarni Kujawsko – Pomorskiej” są nie tylko małe lokalne sklepy, ale również sieci delikatesów i niektóre supermarkety.
i. Przykłady działań ośrodków doradztwa rolniczego na rzecz propagowania produktów regionalnych i wspierania Krótkich Łańcuchów dostaw żywności
DOLNOŚLĄSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO WE WROCŁAWIU
Organizuje konkursy kulinarne podczas imprez targowych, gdzie odbywa się promocja produktów regionalnych, tradycyjnych, wypieków domowych. Poza indywidualnym doradztwem, Ośrodek angażuje się w szereg inicjatyw jak na przykład:
Festyn „Dolnośląska wieś zaprasza”. W 2017 roku Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego zorganizował tę imprezę plenerową po raz piaty. Skierowana jest ona do mieszkańców aglomeracji wrocławskiej. Celem jest promocja obszarów wiejskich i regionu Dolnego Śląska. W programie prezentacja oferty usług podmiotów z terenów wiejskich regionu w zakresie: turystyki wiejskiej, dziedzictwa kulinarnego oraz kulturowego.
Obchody 150-lecia istnienia Kół Gospodyń Wiejskich. Organizatorami obchodów 150-lecia KGW byli Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Regionalny Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych w Jeleniej Górze, Regionalny Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych w Legnicy, Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu oraz Urząd Gminy w Bolesławcu. Podczas imprezy 24 Koła zrzeszone w Regionalnym Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych w Jeleniej Górze i Legnicy prezentowały dorobek kulturowy dolnośląskiej wsi, regionalne obyczaje, obrzędy, sztukę ludową i tradycje kulinarne. Na siedemnastu stoiskach można było spotkać regionalne potrawy, tradycyjne produkty i wyroby rękodzielnicze.
Region miodem płynący – VII Dolnośląski Dzień Pszczelarza. Program tej imprezy obejmował podglądanie przez szybę pracy pszczół w ulu, inhalacje powietrzem z ula, poznawanie możliwości apiterapii, czyli leczenia miodem, zabawy i konkursy dla najmłodszych, sprzęt pszczelarski, a przede wszystkim prezentację regionalnych miodów ‒ od rzepakowego po wrzosowy. Pszczelarze, rolnicy i producenci żywności ekologicznej i certyfikowanej zaprezentowali wrocławianom swoją ofertę.
POMORSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego wyróżnia się w ostatnich latach znacznym zaangażowaniem we wsparciem wytwórców produktów w przygotowaniu produktów do zgłaszania na listę produktów tradycyjnych prowadzoną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Jako sztandarową imprezę promującą produkty regionalne i tradycje regionu można wymienić Pomorskie Agro Targi i Pomorska Wojewódzka Wystawa Zwierząt Hodowlanych w Lubaniu, podczas której odbywa się konkurs na potrawy regionalne. Współorganizatorami tej imprezy są Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Polski Związek Hodowców i Producentów Bydła Mięsnego, Pomorski Związek Hodowców Koni, Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS, Okręgowy Związek Hodowców Zarodowej Trzody Chlewnej, Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka oraz Krajowa Federacja Hodowców Drobiu i Producentów Jaj.
Inne wydarzenia o podobnym charakterze, ale nieco mniejszym zasięgu realizowane w województwie pomorskim to: Kaszubska Jesień Rolnicza w Lubaniu gdzie odbywa się konkurs na potrawy regionalne, Konkurs kulinarny „Pora na pomidora” – podczas targów ogrodniczych w Słupsku, konkursy kulinarne podczas Targów Kwiatowo-Pszczelarskie w Słupsku, inne wydarzenia jak np. Konkurs kulinarny „Śledziowy zawrót głowy” – podczas Targów Ogrodniczych w Słupsku, czy konkurs „Twarogowe wariacje”. W innej części województwa organizowane są tradycyjnie Żuławskie Targi Rolne i Regionalna Wystawa Zwierząt Hodowlanych w Starym Polu, gdzie odbywa się prezentacja produktów regionalnych i tradycyjnych. Osobnym sposobem działalności Pomorskiego ODR jest współpraca z Agro Market 24, gdzie ukazują się ogłoszenia kupna i sprzedaży produktów.
LUBELSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W KOŃSKOWOLI
Jest zaangażowany miedzy innymi w „Święto Jesieni w Kazimierzu Dolnym” , które stanowi okazję promocji producentów i twórców z terenów wiejskich oraz do podzielenia się zasobami swych spiżarni, piwnic i spichlerzy. Ośrodek wspiera również wydarzenia organizowane przez Stowarzyszenie Polska Gospodyni m.in.: Ogólnopolski Zjazd Kół Gospodyń Wiejskich w Licheniu Starym – konkurs kulinarny, stoiska z rękodziełami oraz dania przygotowane przez gospodynie.
LUBUSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
Jest zaangażowany podobnie jak inne ośrodki w Konkurs Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki regionów. Organizuje inne konkursy kulinarne jak ostatnio konkursy kulinarne „Drożdżowe wypieki na słodko”, Pyszny sernik z lubuskiego. Z założenia działanie te służą prezentacji produktów oraz integracja środowisk wiejskich poprzez zaangażowanie w rywalizację i wymianie doświadczeń kulinarnych pomiędzy uczestnikami pochodzącymi z różnych miejscowości Ziemi Lubuskiej. Inne inicjatywy z roku 2018 to, konkurs kulinarny w Gliśnie „Potrawy z drobiu i dzikiego ptactwa”. Ośrodek od lat organizuje również Lubuski Kiermasz Ogrodniczy w Kalsku – promocja produktów regionalnych, tradycyjnych, wypieków domowych oraz wina lubuskiego.
ŁÓDZKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO Z SIEDZIBĄ W BRATOSZEWICACH
Charakterystyczną imprezą podczas której prezentowane są produkty tradycyjne są targi „Jesień w polu i ogrodzie – Kościerzyński Dzień Ziemniaka” . Oprócz pokazów kulinarnych organizowane są wtedy konkursy wyrobów mleczarskich i piekarniczych. Ośrodek organizuje szereg innych wydarzeń jak np. szkolenie w ramach projektu „Pszczoły i pszczelarstwo = rolnictwo ekologiczne”.
Kilka lat wcześniej realizowano podobne inicjatywy jak np. projekt „Weekend z lokalną tradycją i folklorem” współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Działanie to wspierało promocję dziedzictwa kulinarnego i kulturowego poprzez prezentację lokalnych smaków oraz pokazy sztuki rzemiosła ludowego w tym m.in. kowalstwo, garncarstwo, papieroplastyka. Całość uświetniona została występami ludowych zespołów pieśni i tańca z powiatów brzezińskiego, skierniewickiego oraz zgierskiego. Na stronie ŁODR można znaleźć miedzy innymi przepisy na potrawy tradycyjne w zakładce https://www.lodr-bratoszewice.pl/przepisy-kulinarne
MAŁOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO Z SIEDZIBĄ W KARNIOWICACH
Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego wspiera Sieć Dziedzictwa Kulinarnego Małopolska, organizuje Targi AGROPROMOCJA gdzie znajdują się stoiska z potrawami tradycyjnymi i regionalnymi.
Jedną z charakterystycznych imprez jest Małopolski Festiwal Polskiej Zielononóżki Kuropatwianej – konkurs kulinarny na bazie produktów tradycyjnych dla szkół gastronomicznych.
MAZOWIECKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
Prowadzi doradztwo i szkolenia w zakresie produktów tradycyjnych i regionalnych. Jest od wielu lat zaangażowany w organizację regionalnych finałów konkursu „Nasze kulinarne dziedzictwo – Smaki regionów”. Organizuje szkolenia w zakresie produktu tradycyjnego, pokazy, warsztaty, kursy, prezentacje i degustacje, pomaga opracować dokumenty do wpisu na listę produktów tradycyjnych
Promocja produktów regionalnych, tradycyjnych, wypieków domowych jest realizowana miedzy innymi podczas takich wydarzeń jak: Międzynarodowych Dni z Doradztwem Rolniczym, „Ekopikników”, Kurpiowskich Targów Rolniczych, Jesiennych Jarmarków „od pola do stołu”, Dni Kukurydzy i Buraka
Organizuje konferencje na temat produkcji żywności na niewielką skale i wprowadzania jej na rynek w krótkich łańcuchach dystrybucji (połączone z kiermaszem i degustacja produktu tradycyjnego) Organizuje konkursy kulinarne „Najlepsza potrawa tradycyjna”
OPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W ŁOSIOWIE
Organizuje podobnie jak inne finały regionalne konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo- Smaki Regionów”, Specyfiką tego ODR jest konkurs „Potrawa Kresowa”, Organizuje doradztwo i szkolenia podobnie jak inne ośrodki, w tym również w ramach takich projektów jak: „Pszczoły i pszczelarstwo = rolnictwo ekologiczne”.
PODKARPACKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
Prowadzi promocję podkarpackich produktów regionalnych, wytwarzanych od lat niezmiennie według tradycyjnych receptur przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Służy temu przede wszystkim Konkurs „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”. Promocja produktów regionalnych, tradycyjnych oraz wypieków domowych odbywa się również podczas „Dni Otwartych Drzwi które corocznie odbywają się w Boguchwale. PODR w Boguchwale corocznie organizuje szkolenia, kursy oraz pokazy żywieniowe. Szkolenia mają na celu przedstawienie rolnikom różnych możliwości promocji i sprzedaży produktów rolnych. Przedstawiane są regulacje prawne dotyczące różnych form sprzedaży, zagadnienia dotyczące wymogów higieniczno sanitarnych, które muszą być spełnione przy produkcji produktów tradycyjnych i regionalnych. Dodatkowo w PODR organizowane są corocznie konferencje i seminaria z tematyki produktu tradycyjnego, lokalnego i tradycyjnego. Celem tych spotkań jest zachęcanie do promowania produktów lokalnych wyrabianych w tradycyjny sposób jak również budowanie większej świadomości konsumentów oraz wspieranie producentów w ich działaniach na rzecz zwiększenia dostępności ich produktów.
Uczestnikami spotkań są rolnicy, producenci żywności regionalnej i tradycyjnej jak również przedstawiciele instytucji i organizacji mających wpływ na jakość żywności wprowadzanej na rynek województwa podkarpackiego oraz na wdrażanie programów wsparcia udzielanego w ramach mechanizmów krajowych i Wspólnej Polityki Rolnej. Ponadto w trakcie spotkań swoimi doświadczeniami w dziedzinie wytwarzania i sprzedaży produktu regionalnego i tradycyjnego dzielą się właściciele gospodarstw rolnych, właściciele małych firm przetwórczych oraz przedstawiciele zakładów produkujących produkt tradycyjny oraz mają możliwość nawiązania współpracy.
Ponadto doradcy prowadzą działania informacyjne, udzielają porad w zakresie krajowego i europejskiego prawa rejestracji, ochrony i kontroli produktów regionalnych i tradycyjnych. Świadczą pomoc merytoryczną przy przygotowaniu dokumentacji niezbędnej do wpisania danego produktu na Listę Produktów Tradycyjnych w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Działania te zaowocowały pierwszym miejscem w ilości produktów wpisanych na tę listę. Najwięcej jest wędlin i wyrobów mięsnych ale nie brakuje serów, przetworów owocowo-warzywnych, regionalnych wypieków i całych potraw. Wszystkie łączy tradycyjna receptura, unikalny smak.
PODR corocznie organizuje dwie największe imprezy: Dni Otwartych Drzwi oraz Jesienną Giełdę Ogrodniczą, w których uczestniczy po ok. 20 tys. osób. Podczas imprez wystawiają się producenci produktów tradycyjnych i regionalnych. Ośrodek Doradztwa promuje produkt tradycyjny poprzez m.in. organizację konkursów: Najlepszy produkt podkarpacki, Najlepsze wino podkarpackie. Ponadto PODR jest współorganizatorem wielu wojewódzkich imprez plenerowych podczas których promuje się podkarpacką żywność; Festiwal Podkarpackich Smaków w Górnie, Agrobieszczady w Lesku, Powidlaki w Krzeszowie, Jarmark Garncarski w Medyni Głogowskiej. Podkarpackie Święto Miodu.
PODR w Boguchwale w ramach wspólnych inicjatyw na rzecz promocji produktów lokalnych współpracuje z samorządami, lokalnymi stowarzyszeniami, organizacjami i kołami gospodyń wiejskich. Organizowane są wspólnie konkursy, szkolenia, lokalne imprezy gdzie szczególny nacisk kładzie się na promocję podkarpackich produktów regionalnych wytwarzanych wg tradycyjnych receptur. Konkursy realizowane przez PODR w Boguchwale i przy współpracy innych jednostek to m.in. Podkarpackie smaki myśliwskie, Najlepszy przysmak malinowy w Połomi, Potrawa roku w Błażowej, Włościańskie jadło w Giedlarowej, Dania i potrawy tradycyjne w Boguchwale, Wielkanocne przysmaki w Albigowej, Wielkanocne tradycje, Starych potraw smak i urok, Święto Chleba, Nasze kulinarne dziedzictwo. Celem wymienionych konkursów jest identyfikacja produktów, popularyzowanie dziedzictwa kulinarnego, upowszechnianie wiedzy o wartości odżywczej, wyróżnienie, a także promocja najlepszych podkarpackich żywnościowych produktów regionalnych i lokalnych. Ideą konkursów jest również zainteresowanie szerokiej rzeszy potencjalnych konsumentów. Uczestnikami są koła gospodyń wiejskich, stowarzyszenia, indywidualni producenci oraz właściciele gospodarstw agroturystycznych z terenu województwa podkarpackiego.
PODLASKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W SZEPIETOWIE
Ośrodek podobnie jak inne prowadzi doradztwo i szkolenia z zakresu dziedzictwa kulinarnego, produktów regionalnych, i tradycyjnych. Angażuje się w organizacje regionalnych finałów konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”. Promocja produktów regionalnych, tradycyjnych oraz wypieków domowych odbywa się podczas wielu imprez o charakterze cyklicznym jak np. „Wiosenne Targi Ogrodnicze i Targi Pszczelarskie”, targi ogrodnicze „Jesień w sadzie i ogrodzie” i targi leśne „Las i My”. Ośrodek był zaangażowany w tworzenie Podlaskiego Szlaku Kulinarnego prowadzącego smakoszy do skarbów kuchni regionalnych, tworzony jest przez podlaskich producentów lokalnych wyrobów kulinarnych.
Podobnie jak inne odr-y angażuje się w wyszukiwanie produktów, które mogą zostać wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Na liście tej znalazł się miedzy innymi Hajnowski Marcinek. Organizuje szereg warsztatów kulinarnych przy okazji takich inicjatyw jak „Spiżarnia Biebrzańska” albo „Warsztaty kulinarne w Kruszynianach” – zorganizowane celu upowszechnienia smaków kuchni tatarskiej i promocji działalności agroturystycznej. Podlaski ODR zorganizował także warsztaty kulinarne wytwarzania pierekaczewnika. Przedsięwzięcie skierowane było do mieszkańców obszarów wiejskich z województwa Podlaskiego. Przykład opisu jednej z inicjatyw to „Tatarskie tradycje wciąż żywe Kruszynianach”. Wszystkich zebranych gospodarze imprezy powitali tatarskim przysmakiem – „czak-czakiem”. Imprezie towarzyszyły pokazy i warsztaty kulinarne w specjalnym namiocie przygotowanym tylko na potrzeby konkursów. Szczególną uwagę turystów przyciągnęły mistrzostwa kulinarne „Tatar dla Tatara” dla dorosłych a w kategorii młodszych: ”Dziecięca szurpa”. Dzieciom, które zwyciężyły w konkursie kulinarnym nagrody ufundował Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, wspierający m.in. promocję i wytwarzanie tradycyjnych podlaskich produktów kulinarnych. Nie zabrakło kramików z rękodziełem i podlaskimi kulinariami oraz stoisk edukacyjnych przygotowanych przez zaprzyjaźnione nadleśnictwa.
Cykliczna impreza: „Sąsiedzkie biesiadowanie na Sosnowej” Wśród biesiadowników, oprócz mieszkańców Łomży, znaleźli się goście z Łotwy, Białorusi, Irlandii i Stanów Zjednoczonych. Można było spróbować swoich sił w zawodach sportowych oraz delektować się sąsiedzkimi przysmakami przy akompaniamencie różnych instrumentów muzycznych. „Jubileuszowa edycja Sabantuj” – W trakcie otwarcia i okolicznościowych przemówień wszyscy odwiedzający zostali poczęstowani tatarskim czak-czakiem. Gospodarze imprezy otrzymali od gości oficjalnych m.in. replikę buńczuka z 1933 XIII Pułku Ułanów Wileńskich, którą wręczył pułkownik Wojska Polskiego, Krzysztof Rogacz. Po wystąpieniach oficjalnych na scenie zaprezentowały się zespoły tatarskie. Zaś w oddzielnie przygotowanym namiocie odbył się konkurs na potrawy inspirowane kuchnią tatarską. Pod nadzorem trzech wybitnych kucharzy: Francuza Dawida Gaboriaud, Jerzego Nogala (kucharza programu „Pytanie na śniadanie”) oraz Kuby Korczaka (szefa kuchni w jednej z warszawskich restauracji) dwuosobowe zespoły złożone z Tatarek z Białorusi, Litwy i Rosji przygotowały potrawy inspirowane azu i kryszonką. Następnie odbył się konkurs wyrabiania kołdunów tatarskich. Udział wzięły cztery rodzinne drużyny. Nad poprawną realizacją konkursu czuwało Jury: Andrzej Fiedoruk, autor wielu książek o kuchni podlaskiej, Janusz Onyszkiewicz oraz Mirosław Bogdanowicz. Imprezę zakończyło wspólne ognisko z pieczeniem barana na rożnie.
„Mielnicki Korowaj Weselny” – Korowaj weselny to tradycyjne obrzędowe drożdżowe ciasto wypiekane w piecu chlebowym przed uroczystością zaślubin nowożeńców w „wieczór panieński lub kawalerski”. Jest to ciasto pieczone w okrągłej formie, bogato zdobione różnego rodzaju dekoracjami (również z ciasta drożdżowego): ptaszki, kwiatki, słońce, księżyc, kłosy zbóż, warkocze, listki itp. Każda ozdoba ma swoją symbolikę, np. warkocz – warkocz panny młodej, księżyc i słońce – życie, symbioza człowieka z przyrodą, ptaszki – potomstwo, rodzina, kłosy zbóż – bogactwo, itp. Korowaj weselny to proste ciasto drożdżowe, które zachowuje świeżość dość długo, jest smaczne i słodkie oraz bardzo dekoracyjne. Dawniej korowaj weselny był nierozłącznym elementem uczty weselnej, którego „wytwarzaniem” zajmowały się mężatki na czele z matką chrzestną panny młodej lub pana młodego, a „druhny weselne” – panny musiały wykonać przynajmniej jedną ozdobę tzw. „korowajczyka weselnego” i podarować go swojemu „drużbantowi weselnemu”. Z wypiekiem ciasta związane były różne wierzenia: jeśli ciasto pęknie podczas wypieku, to pożycie małżeńskie młodej pary będzie nieudane. Mielnicki Korowaj Weselny doceniony został w 2014 roku na Festiwalu Korowaja Mielnickiego w Mielniku zdobywając pierwsze miejsce, w 2015 I miejsce w Konkursie Nasze Kulinarne Dziedzictwo, a w roku 2016 w NKD nominację do „Perły”.
ŚLĄSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W CZĘSTOCHOWIE
Śląski ODR zlokalizowany w Częstochowie podobnie jak inne organizuje doradztwo i szkolenia oraz finał konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów. Coroczna kulminacja prezentacji poszczególnych regionów ma miejsce podczas Ogólnopolskich Dożynek Jasnogórskich, które odbywają się zwykle w pierwszą niedzielę września. Inne inicjatywy to np. Międzynarodowa Wystawa Produktów Regionalnych, podczas której odbył się konkurs na najlepszy regionalny produkt spożywczy i najciekawszy produkt regionalny oraz wyjazd studyjny „Promowanie alternatywnych rozwiązań z zakresu przedsiębiorczości i krótkich łańcuchów dostaw żywności na przykładzie Austrii”
ŚWIĘTOKRZYSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W MODLISZEWICACH
Poza działaniami podobnymi do innych ODR (jak konkurs „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”, szkolenia i doradztwo), Ośrodek włączył się w tworzenie inicjatywy sieciowej Świętokrzyska Kuźnia Smaków . Szlak kulinarny “Świętokrzyska Kuźnia Smaków” jest jednym z największych w Polsce, liczy 72 obiekty. W jego skład wchodzą: 43 obiekty oferujące produkty tradycyjne, których jakość oraz wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych metod produkcji, które zostały uznane w konkursach wojewódzkich i krajowych w tym głównie „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”, lub wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych oraz 30 obiektów – restauracje i gospodarstwa agroturystyczne oferujących tradycyjne i lokalne potrawy stanowiące element dziedzictwa kulinarnego regionu świętokrzyskiego, które zostały wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych, lub które zostały spisane i opublikowane w wydawnictwach definiujących kuchnię świętokrzyską lub te wywodzące się z rodzinnych tradycji , zachowane w formie przekazu i kultywowane przez społeczność lokalną.
Ośrodek podejmuje działania dla rozwoju szlaku np. poprzez wyjazd studyjny pod tytułem „Kreowanie marki opartej na produkcie tradycyjnym i regionalnym na przykładzie doświadczeń podmiotów funkcjonujących w ramach szlaków kulinarnych woj. świętokrzyskiego i małopolskiego”. Przedsięwzięcie zostało zrealizowane przez ŚODR Modliszewice w ramach projektu pn. „Świętokrzyska Kuźnia Smaków – lokalna marka”, realizowanego w ramach Schematu II Pomocy Technicznej KSOW PROW 2014-2020. Plan Operacyjny na lata 2018-2019. Ośrodek włącza się również w organizację imprez i wydarzeń promujących produkcję owoców. Przykładem jest „Jabłkobranie – Europejskie Święto Jabłka” w Obrazowie. Na placu targowym, na którym odbywa się impreza zlokalizowane są stoiska przygotowane przez gminy powiatu sandomierskiego i innych powiatów województwa świętokrzyskiego, stowarzyszenia oraz szeroka ofertę firm obsługujących sektor ogrodniczy.
WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W OLSZTYNIE
W ramach działalności upowszechnieniowej Ośrodek organizuje pokazy z zakresu wytwarzania rolniczego produktu lokalnego i propagowanie wiedzy o tradycjach kulinarnych regionu. Poza konkursem „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”, współorganizuje i przygotowuje zgłoszenia do innych konkursów kulinarnych Smaki Warmii, Mazur i Powiśla na stołach Europy oraz konkursów regionalnych jak konkurs na regionalną potrawę wigilijną; konkurs na najlepszą potrawę z koźlęciny. Na liście działań Ośrodka znajduje się też organizacja przedsięwzięć promujących regionalne dziedzictwo kulinarne, np. Jagnięcina i koźlęcina w tradycji kulinarnej Warmii, Mazur i Powiśla, Majówka Kół Gospodyń Wiejskich, kiermasz „Wielkanocna Baba”; współpraca przy organizacji wydarzeń promujących potrawy regionalne, np. Festiwal Wieprzowiny, Święto Ziarna.
Ośrodek zrealizował też projekt „Identyfikacja i rejestracja produktów/potraw regionalnych na Liście Produktów Tradycyjnych” dzięki czemu dokonano wpisu 7 produktów na Listę Produktów Tradycyjnych. Działania obejmowały wyszukiwanie producentów żywności regionalnej, pomoc w zbieraniu materiałów źródłowych i konstrukcji wniosku o wpis na Listę Produktów Tradycyjnych.
WIELKOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
W Sielinku – w siedzibie WODR Poznań znajduje się przetwórnia/ciąg technologiczny do tłoczenia oleju na zimno, komora wędzarnicza, własna pasieka – na cele szkoleniowe, własny miód pn. „Słodkie zdrowie pasieka w Sielinku” miód wielokwiatowy. Tam również zlokalizowany jest Ogródek ziołowo-kwiatowy – jako przykład zachowania tradycji kulturowych i wykorzystania ziół w kuchni tradycyjnej. Poza zaangażowaniem w Konkurs „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów” w latach 2002-2016, Ośrodek zaangażowany jest również w działania Europejskiej Sieci Dziedzictwa Kulinarnego, a pani Aldona Jankowska (kierownik działu ROW) uczestniczy jako członek jury.
Charakterystyczne inicjatywy kulinarne w które włączony jest Ośrodek to, „Najsmaczniejsza „zielona zupa” w Buku – W 2015 roku na stadionie miejskim w Buku w powiecie poznańskim odbyły się Wojewódzko-Archidiecezjalne Dożynki Wielkopolskie. Jedną z atrakcji była degustacja Najsmaczniejszej Zielonej Zupy, która jest częścią konkursu kulinarnego organizowanego przez Wielkopolską Izbę Rolniczą. Na stoisku Wielkopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Poznaniu, który włączył się w propagowanie konkursu, można było zdegustować dwie Zielone Zupy: zupę sycyńską a’la Mikołaj Rej oraz zupę radzyńską z pokrzywy z kluseczkami. Celem konkursu kulinarnego na Najsmaczniejszą Zieloną Zupę jest popularyzacja tradycyjnej kuchni wielkopolskiej, prezentacja umiejętności kulinarnych uczestników konkursu, wymiana doświadczeń kulinarnych pomiędzy uczestnikami oraz promowanie społecznej aktywności mieszkańców wsi. Konkurs odbywa się w II etapach. Szczegóły udziału znajdują się w Regulaminie konkursu. W konkursie mogą wziąć udział: koła gospodyń wiejskich, organizacje pozarządowe, firmy z branży kulinarnej, gospodarstwa agroturystyczne, restauracje, lokalne grupy działania, szkoły o profilu gastronomicznym, osoby prywatne – miłośnicy sztuki kulinarnej.
Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego angażuje się również w wiele innych podobnych inicjatyw, np. projekt dofinansowany z Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich Produkty lokalny – krótkie łańcuchy dostaw – 1 konferencja i 4 stoiska wystawiennicze podczas imprez targowych w Kościelcu, Karszywie, Gołaszynie, Sielinku.
„Wielkopolska wieś zaprasza” – PZDR w Rawiczu projekt podczas targów w Gołaszynie – konkurs na najlepszą potrawę z kaczki + stoiska – „Promocja agroturystyki tradycji kulinarnych i rękodzieła wielkopolskiej wsi”.
Ośrodek organizuje też stoiska produktów wysokiej jakości podczas Wielkopolskich Targów Rolniczych.
ZACHODNIOPOMORSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO BARZKOWICE
„Wykorzystanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowo-historycznego w rozwoju gospodarczym i turystycznym obszaru na przykładzie EKOMUZEUM Polski Południowej” – Celem szkolenia było zgłębienie wiedzy na temat sieci rozproszonych w terenie obiektów, które tworzą swoistą, interesującą kolekcję pokazującą i promującą dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe obszaru, a także dorobek jego mieszkańców zwany ekomuzeum. W programie wyjazdu było spotkanie z przedstawicielami Stowarzyszenia Dolina Karpia (LGD), które zaprezentowało działalności Stowarzyszenia, przedstawiło idę ekomuzeów, tworzenia sieci atrakcji, obsługi i wsparcia dla uczestników. Po części teoretycznej uczestnicy poznali przykłady podmiotów tworzących sieć, była to wizyta w Galerii Sztuki „Bałysówka Miry Sabatowicz, w Wiosce Wikliniarskiej, w restauracji „REVEL” , która w menu ma potrawy przygotowane według starych receptur, serwuje potrawy z karpia królewskiego, w Muzeum Regionalnym w Bachowicach, gdzie KGW przygotowało warsztaty z wykonywania pierogów, w Gospodarstwie pasiecznym ”PASIEKA U WOJTKA” ,uczestnicy poznali życie pszczół, gospodarz posiada ogromną wiedzę i pasję z którą chętnie się dzieli, a w Gospodarstwie Agroturystycznym ”Na Rozstajach” i „Zwierzyniec” ciekawego człowieka, który sam własną pracą stworzył bardzo nastrojowe i piękne miejsce.
Konkursy kulinarne i pokazy podczas targów.
ii. Doradztwo w zakresie żywności wysokiej jakości i skracania łańcucha dostaw w Izbach Rolniczych.
Zgodnie z Art. 5.1 Ustawy o izbach rolniczych[1] izby rolnicze mają szereg ustawowych obowiązków wspierania rolników. Wspomniany artykuł ustawy wskazuje zadania i zasady działania izb rolniczych i tak: punkt 3 tego artykułu mówi o prowadzeniu działań na rzecz tworzenia rynku rolnego oraz poprawy warunków zbytu płodów rolnych i produktów rolnych. W punkcie 4 wskazuje się na prowadzenie analiz kosztów i opłacalności produkcji rolnej, 5 wskakuje na gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji gospodarczych na potrzeby producentów rolnych oraz innych przedsiębiorców. Punkt 6 ustawy o izbach rolniczych mów natomiast wprost o prowadzeniu doradztwa w zakresie działalności rolniczej, wiejskiego gospodarstwa domowego oraz uzyskiwania przez rolników dodatkowych dochodów. Trzeba wyraźnie powiedzieć, że izby rolnicze mają ograniczone możliwości prowadzenie bezpośredniego doradztwa dla rolników, zatrudniają zwykle kilka – kilkanaście osób w każdym województwie, które głownie zajmują się reprezentacją interesów rolników jako grupy zawodowej. Izby prowadzą głównie doradztwo prawne dla rolników lub technologiczne odpowiadające bieżącemu zapotrzebowaniu. Promocja produktów tradycyjnych regionalnych lub lokalnych odbywa się w większości izb wojewódzkich jako działanie uzupełniające. Na nieco szerszą skalę izby regionalne podejmują działania w tym obszarze, kiedy pojawia się środki zewnętrzne, np. z funduszy promocji poszczególnych produktów lub np. z krajowej sieci obszarów wiejskich, albo finansowane przez samorządy województw. Izby których członkami, przynajmniej formalnie, są wszyscy rolnicy płacący podatek rolny mogą być potencjalnie ważnym partnerem w rozwijaniu krótkich łańcuchów dostaw. Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że obecnie jest to raczej potencjalna możliwość niż realnie obserwowane zjawisko.
iii. Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego (PIPRiL)
Powstała w 2004 roku na bazie konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”. Jest jedyną ogólnopolską organizacją zrzeszającą producentów tradycyjnej, lokalnej i regionalnej żywności oraz regionalnego rękodzieła, a także instytucje i podmioty wspierające rynek produktów tradycyjnych, regionalnych i lokalnych w Polsce. Obecnie należy do niej 230 członków. Izba nie prowadzi działalności gospodarczej i ma status Organizacji Pożytku Publicznego.
Misją Izby jest edukacja i zmiana świadomości producentów żywności, przetwórców, instytucji kontrolnych, samorządów oraz konsumentów na temat społecznej i ekonomicznej roli produktów tradycyjnych i regionalnych. Organizacja promuje te produkty, działa na rzecz zapewnienia ich wyższej jakości, a także systematycznego wprowadzania lokalnych i regionalnych produktów do obrotu gospodarczego. Współpracuje z samorządami wojewódzkimi w zakresie kreowania polityki regionalnej wspierającej rozwój rynku produktów lokalnych i tradycyjnych. Ogromnie ważnym elementem działalności Izby jest zachęcanie mieszkańców obszarów wiejskich i małych firm lokalnych do wytwarzania produktów lokalnych i regionalnych i ich sprzedaży na większą skalę. Prowadzi także działania, które pomogą przygotować polskie prawo i instytucje polskiego rynku do lepszego rozwoju rynku produktów regionalnych i tradycyjnych.
Jako pierwszy podmiot w Polsce Izba rozpoczęła i systematycznie prowadzi kompleksową identyfikację produktów regionalnych, tradycyjnych i lokalnych – dzięki tej nowatorskiej inicjatywie zidentyfikowanych zostało w Polsce ponad 18 tysięcy regionalnych i tradycyjnych specjałów oraz kilkaset regionalnych potraw i dań. Od 2005 roku Izba jest organizatorem ogólnopolskiego konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”. Izba jest administratorem uznanego za krajowy systemu jakości żywności „Jakość Tradycja”, w którym dotychczas zarejestrowanych jest ponad 360 produktów ze wszystkich regionów Polski.
Od 2007 roku PIPRiL jest organizatorem „Stołu Darów Ziemi” – jednego z najbardziej prestiżowych działań edukacyjno-promocyjnych, dotyczących produktów lokalnych i ekologicznych oraz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju, skierowanych do mieszkańców Warszawy, jest też organizatorem lub współorganizatorem wielu imprez plenerowych, targów oraz degustacji i prezentacji produktów lokalnych i regionalnych w kilku regionach Polski.
Od 2005 roku PIPRiL wydaje magazyn informacyjny „Smak i Tradycja” w nakładzie 5 tys. egz., bezpłatnie rozprowadzany wśród producentów i konsumentów. Ważnym elementem działalności Izby są projekty dotyczące promocji produktów tradycyjnych i żywności wysokiej jakości oraz działania edukacyjne skierowane do rolników i przetwórców oraz projekty związane z rozwojem lokalnym. Dotychczas Izba zrealizowała kilkanaście takich projektów, także we współpracy z innymi podmiotami i organizacjami.
Współpraca Izby z ośrodkami doradztwa rolniczego
Od początku istnienia Izba współpracuje z ośrodkami doradztwa rolniczego w całej Polsce – jest to współpraca zarówno merytoryczna, jak i organizacyjna. Najważniejsze wspólne projekty to:
- Współpraca merytoryczna i organizacyjna od początku trwania konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo-Smaki Regionów” tj. od 2000 roku, kiedy konkurs ten organizowany był przez redakcję tygodnika „Gospodyni” (to jego laureaci założyli w 2004 roku PIPRiL). I tak od 18 lat ośrodki doradztwa rolniczego ze wszystkich regionów uczestniczyły w naborze oraz pomocy organizacyjnej kolejnych finałów konkursu, którego plon to zidentyfikowanie ponad 18 000 regionalnych produktów i potraw.
- Szkolenia i seminaria. Izba zorganizowała w partnerstwie z ośrodkami doradztwa rolniczego szereg projektów związanych z rozwojem produktów regionalnych, takich jak m.in.:
- 20017 – współpraca z PODR w Boguchwale w organizacji seminarium i wyjazdu studyjnego dla grupy rolników z Mazowsza w ramach projektu „Między Bugiem a Narwią. Partnerstwo dla rozwoju regionu”
- 2012 – projekt „Żywność wysokiej jakości. Krótsza droga od producenta do konsumenta” – zorganizowanie spotkań producentów i restauratorów we współpracy z wojewódzkimi odr z podkarpackiego, podlaskiego, kujawsko-pomorskiego, pomorskiego, mazowieckiego, lubuskiego.
- 2012- projekt Żywność tradycyjna i regionalna. Wsparcie w ramach PROW 2007-13 producentów uczestniczących w systemach jakości żywności. Szanse i bariery, możliwości wytwarzania – zorganizowanie 8 jednodniowych konferencji dotyczących mechanizmów wsparcia dla producentów uczestniczących w systemach jakości żywności w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Konferencje odbyły się we współpracy z wojewódzkimi odr w Boguchwale, w Szepietowie, w Mikołowie, we Wrocławiu, Barzkowicach, Kalsku, Poświętnem, Minikowie.
- 2013 – zorganizowanie spotkań producentów i restauratorów w ramach projektu „Tradycyjne produkty. Nowoczesna kuchnia polska” we współpracy z wojewódzkimi odr z podkarpackiego, podlaskiego, kujawsko-pomorskiego, pomorskiego, mazowieckiego, lubuskiego.
- 2015- projekt „Wzmocnienie turystyki kulinarnej poprzez włączenie do jej ofert produktów ze znakiem „Jakość Tradycja” – zorganizowane zostały szkolenia w Szepietowie, Boguchwale, Modliszewicach, Poświętnem
- 2015 – projekt „Partnerstwo strategiczne dla rozwoju pszczelarstwa w Mołdawii” – zorganizowanie polsko-mołdawskiego seminarium w PODR Boguchwała
- 2017 – projekt „Upowszechnianie dobrych praktyk w farmerskiej produkcji sera” – w ramach projektu odbyły się 8 jednodniowych szkoleń dla rolników i serowarów w Boguchwale, Minikowie, Mikołowie, Barzkowicach, Wrocławiu, Szepietowie, Poświętnem, Modliszewicach, Poznaniu. W szkoleniach tych wzięli udział także doradcy z sąsiadujących województw.
- 2017 – współpraca przy organizacji 8 jednodniowych szkoleń dotyczących mechanizmów wsparcia dla producentów uczestniczących w systemach jakości żywności w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 Była to współpraca z 16 ośrodkami doradztwa rolniczego.
- 2018 – organizacja seminarium dla rolników i przetwórców oraz restauratorów KPODR w Minikowie w ramach kampanii „polskie mleko gwarancja jakości i smaku” i „Polskie zboże gwarancją jakości i smaku”
- Współpraca merytoryczna i udział ekspertów Izby w działaniach organizowanych przez wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego, m.in. w Barzkowicach, Boguchwale, Minikowie, Szepietowie
- Współpraca przy promocji systemu „Jakość Tradycja” (promocja Znaku, informacje dla producentów za pośrednictwem ODR)
Podsumowując, współpraca PIPRiL z ODR polega na wzajemnej pomocy merytorycznej przy organizacji wspólnych lub własnych działań, na pomocy organizacyjnej ośrodków doradztwa rolniczego przy projektach PIPRiL (nabór beneficjentów, promocja, wymiana informacji). Współpraca Izby i ODR-ów stanowi pewną bazę do budowania lokalnych krótkich łańcuchów dystrybucji żywności. Bez organizowanych wspólnie konkursów, produktów zgłaszanych na Listę Produktów Ministerstwa Rolnictwa, trudno wyobrazić sobie bardziej zaawansowane działania. Współpraca Izby (PIPRiL) z ODRami może być jednak bardziej efektywna i zaawansowana. Należy dążyć do zwiększania liczby zarejestrowanych produktów, ale nie tylko w ramach listy prowadzonej przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Potrzebna jest identyfikacja produktów oraz producentów, którzy mogliby przystąpić do systemu chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności w ramach systemów jakościowych polskich i europejskich.
iv. Europejska Sieć Dziedzictwa Kulinarnego (ESDK)
Rysunek 5 Przykład oznaczenia regionalnego ESDK
Europejska Sieć Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego , to zrzeszenie producentów, przetwórców i restauratorów z poszczególnych regionów członkowskich Europy, mające za cel zachowanie i rozwój regionalnych tradycji kulinarnych charakterystycznych dla danych regionów. Pierwotnie została powołana w Szwecji, gdzie miała służyć rozwojowi biednego regionu poprzez wzajemną współpracę różnych podmiotów. Pomysł powołania Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulturowego rozwinął się i został wcielony w życie w południowo-wschodniej Szwecji (region Skania) i na duńskiej wyspie Bornholm w 1995 roku. W obu regionach władze regionalne i lokalne przedsiębiorstwa odczuwały potrzebę wspólnej promocji i rozwoju regionalnej tożsamości kulinarnej w zjednoczonej Europie. Stopniowo kolejne regiony przystępowały do sieci.
W 1997 roku Komisja Europejska poprosiła południowo-wschodnią Skanię o przeprowadzenie pilotażowej akcji mającej na celu rozpowszechnienia idei w regionach europejskich. Polska obecność w sieci rozpoczęła się od samorządu województwa warmińsko – mazurskiego. Polscy uczestnicy sieci często nie są niestety ze sobą powiązani wzajemną współpracą polegającą np. na korzystaniu z lokalnych zasobów. Jak twierdzą krytycy tej inicjatywy, zbyt często między regionami trwa swoisty „wyścig” ile podmiotów zostanie pozyskanych do sieci, co wpływa na obniżenie kryteriów naboru i wypaczenie idei sieci.
Samorządy województw przeznaczały przez ostatnie 10 lat znaczne środki na promocje sieci, ale trudno ocenić, czy ze względu na brak wewnętrznego przekonania samych podmiotów uczestniczących w sieci (wytwórców, restauracji, hoteli itp.) wpłynęło to wystarczająco na rozpoznawalność i jakościowy wyróżnik tej inicjatywy. Trzeba dodać, że niezbyt ostre są kryteria weryfikacji członków sieci. Każdy region ma tylko ogólne wytyczne, a po przyjęciu członka już się nie sprawdza czy są spełniane standardy.
Obecnie w sieci funkcjonuje 46 europejskich regionów z 13 państw. Trzeba przyznać, ze znaczący udział Polski (10 regionów) wspieranych przez znaczące środki samorządowe stanowi o sile sieci, ale jest również poważnym zagrożeniem, gdyż w praktyce tego typu inicjatywy winny utrzymywać się z wpłat przedsiębiorców doceniających potencjał marketingowy znaku i sieci. W Polsce pojawia się wiele głosów, że koszty przynależności do sieci (kilkadziesiąt tysięcy euro rocznie) są niewspółmierne do korzyści. Wielu producentów polskich jest zadowolonych, bo nie ponosi kosztów uczestnictwa, gdyż są one pokrywane z budżetu samorządów. Jeden z krytycznych głosów wskazuje, że o stosunku członków do sieci wiele mówi fakt, że na świętowane ostatnio w Wielkopolsce 10-lecie sieci w regionie nie przyjechał żaden z członków, którzy mieli dostać wyróżnienia. Pojawiają się też głosy, że środki na finansowanie tej inicjatywy warto przeznaczyć na inne, gdzie trzeba by było spełnić warunki prawdziwego sieciowania, tj. wzajemnej współpracy od „pola do stołu” i promocji lokalnych produktów, np. z certyfikatami systemów jakości, byłoby to zapewne o wiele korzystniejsze dla promocji dziedzictwa kulinarnego. Wzorcową siecią tego typu jest np. bawarska sieć Unser Land i na której można się w tym wypadku wzorować.
v. Inicjatywy typu spółdzielczego zrzeszające rolników i/lub konsumentów
Inicjatywa „odrolnika.pl” tworzona i realizowana jest od 2010 roku przez grupę ośmiu rolników. Siedmiu z nich posiada swoje gospodarstwa w województwie małopolskim w powiecie tarnowskim, a jedno znajduje się w województwie podkarpackim, w powiecie dębickim. Rolnicy załozyli sobie sprzedaż bezpośrednią produktów rolnych z małych i rodzinnych gospodarstw rolnych w celu umożliwienia im dalszej egzystencji. Jak podaje Leśniak[2], głównym inicjatorem „odrolnika.pl” jest Jan Czaja, właściciel 20 hektarowego ekologicznego gospodarstwa rolnego i jednocześnie dyrektor Lokalnej Grupy Działania „Dunajec Biała”. Dzięki niemu projekt „paczka od rolnika” jest chyba najbardziej znanym przedsięwzięciem tego typu w Polsce. Wskazują na to nie tylko liczne wywiady w lokalnych i ogólnopolskich mediach, ale także artykuły naukowe, które powstają w oparciu o badania nad taką formą sprzedaży. Powierzchnia gospodarstw rolnych rolników – członków grupy waha się w granicach od 1 ha do 20 ha użytków rolnych, jednak większość gospodarstw oscyluje wokół średniej dla województwa małopolskiego – ok. 3 ha. Gospodarstwa te specjalizują się w produkcji owoców i warzyw. Rolnicy zaczynali od zorganizowania kiermaszu produktów ekologicznych na Rynku Głównym w Krakowie, jednak okazało się, że tam klienci nie przychodzili po ten rodzaj produktów. Kolejnym etapem rozwoju była sprzedaż z dowozem pod wskazany adres, paczki z warzywami można zamawiać przez telefon i internet. Okazało się, że klienci chcą przyjeżdżać na miejsce, by zobaczyć, jak są produkowane warzywa. Jak relacjonuje Jan Czaja[3], „…ludzie zastanawiali się, czy nie jest to chwyt marketingowy, a przy okazji robili zakupy“. Członkowie inicjatywy uruchomili też sklep ze swoimi produktami, ale nie osiągneli zamierzonego efektu, gdyż dla konsumentów kluczowy jest kontakt rolnika z kupującym. Z czasem do podstawowej działalnosci jaką jest sprzedaż bezpośrednia dołączyli działałność turytsyczną. Nie poprzestają na tym, cały czas mają nowe pomysły.
W ramach projektu odrolnika.pl sprzedawane są:
- żywność ekologiczna, produkowana pod nadzorem jednostki certyfikującej,
- żywność tradycyjna, produkowana na małą skalę w sposób przyjazny dla środowiska jednak bez nadzoru jednostki certyfikującej,
- produkty wpisane na listę produktów tradycyjnych zarejestrowaną w bazie produktów tradycyjnych.
Obecnie w ramach grupy odrolnika.pl sprzedaż bezpośrednia prowadzona jest na różne sposoby:
- online (paczka od rolnika z dostawą do klientów w miastach),
- sklep stacjonarny,
- jarmark produktów ekologicznych i lokalnych,
- w gospodarstwie (w trakcie dni otwartych) – kupujący ma możliwość zbioru bezpośrednio z pola, odbierania produktów z gospodarstwa lub zakupu w punkcie sprzedaży w gospodarstwie.
Należy podkreślić, że w ramach projektu „odrolnika.pl” funkcjonuje bardzo dobrze przygotowana strona internetowa www.odrolnika.pl na której wśród licznych zakładek, można zapoznać się z ofertą produktów rolnych, przeczytać krótkie informacje o rolnikach biorących udział w projekcie, a także znaleźć informację w jaki sposób konsument może zakupić produkty i podzielić się swoimi opiniami na stronie, co do jakości oferowanego asortymentu. Na stronie znajduje się też zakładka o możliwości dołączenia do stowarzyszenia jako producent. Znajdująca się na stronie mapka Polski, pokazuje, w jakich województwach można kupić produkty a w jakich planowana jest oferta sprzedaży. Wskazuje to na poszerzanie przez członków grupy nie tylko swojej oferty ale także zasięgu sprzedaży bezpośredniej.
Projekt odrolnika.pl stał się zaczątkiem dla wielu inicjatyw wśród rolników, jak chociażby promowanie zdrowej żywności w gospodarstwach agroturystycznych. Chęć poznania przez turystów procesu produkcyjnego doprowadziła do powstania pakietów produktów lokalnych bez konieczności ich sprzedaży. Wybrani rolnicy w grupie stworzyli pakiety turystyczne obejmujące 10 gospodarstw rolnych, w których przyjmowane są zorganizowane wycieczki osób zainteresowanych popularyzacją tej formy sprzedaży. Opis wszystkich proponowanych pakietów turystycznych znajduje się na stronie internetowej Lokalnej Grupy Działania Dunajec Biała, która swoim zasięgiem obejmuje część gospodarstw znajdujących się w projekcie odrolnika.pl. Rolnicy, członkiwie inicjatywy wstapili również do Ogólnopolskiej Sieci Zagród Edukacyjnych, która powstała w wyniku poszukiwania nowych motywacji dla rolników do kontynuowania działalności rolniczej oraz z przekonania, że gospodarstwo rolne posiada unikatowy potencjał do prowadzenia atrakcyjnych zajęć edukacyjnych wychodzących naprzeciw potrzebie przybliżenia globalnemu społeczeństwu pracy rolnika i źródeł pochodzenia żywności
Co warte podkreslenia, w grupie rolników znalazł się na poczatku samoistny lider, który był jednym z nich, a jednoczesnie pełnił funkcje doradcy wykorzystując do tego (przynajmniej w pierwszej fazie rozwoju inicjatywy) potencjał instytucjonalny loklanej grupy działania Dunajec Biała. Zapotrzebowanie na podobne przedsiewzięcia jest w Polsce coraz wieksze i rośnie wprost proporcjonalnie do rosnacej grupy świadomych klientów zainteresowanych zakupem jakościowej żywności.
vi. Kooperatywy Spozywcze.
W dużych aglomeracjach powstają od prawie dziesięciu lat tzw. „koperatywy spożywcze” [4]. Fenomen tego ruchu opisywany przez wielu naukowców i dziennikarzy polega na tym , że inicjatorami są zwykle sami konsumenci poszukujący dla siebie dostaw towarów wysokiej jakości. Jak piszą Herbst[5] i Skrzypczak,[6] inicjatywy te zaliczane są do sfery ekonomii społecznej. Jak pisze Anna Bilewicz[7], styczniu 2010 r. grupa znajomych założyła Warszawską Kooperatywę Spożywczą (WKS). Autorka zauważa, że kooperatywy to nieformalna organizacja stanowiąca próbę nawiązania do dawnej demokratycznej i oddolnej spółdzielczości spożywców, organizującej się w celu pominięcia kapitalistycznych pośredników. Wkrótce podobne kooperatywy zaczęły powstawać w innych miastach – w Łodzi, Gdańsku, Krakowie, Poznaniu, Białymstoku, Katowicach. Inicjatywy te miały – w duchu dawnych ideałów spółdzielczych – sprzedawać po niższych cenach żywność kupowaną bezpośrednio od producentów. Ale także tworzyć demokratyczną wspólnotę pomocy wzajemnej, głównie poprzez tzw. fundusz gromadzki, zbierany w postaci 10% kwoty od każdych zakupów na cele wspólne spółdzielni oraz wsparcie członków w potrzebie. WKS jest nieformalną spółdzielnią spożywczą. Inicjatywą świadomych konsumentów, którzy chcą budować sprawiedliwą, demokratyczną i ekologiczną gospodarkę, odwołując się przy tym do celów i wartości promowanych przez idee spółdzielcze. Tworzymy społeczność, która chce pozyskiwać zdrową żywność w sprawiedliwych cenach. Budujemy sieć współpracy producentów i konsumentów, w której celem jest zaspokajanie potrzeb stron, a nie zysk – deklarują warszawscy spółdzielcy na stronie internetowej.
W Bydgoszczy od kilku lat funkcjonuje inicjatywa konsumencka „prostozpola.pl”, którą powołala grupa młodych małżeństw – rodzin z jednego z bydgoskich osiedli. Postanowili oni sami znaleźć sobie rolników dostawców owoców, warzyw i innych produktów prosto od rolnika. Zamówienia odbywają się przez stronę internetową, a obecnie portal społecznościowy. Dostawy trafiają w jeden punkt odbiorczy (od pewnego czasu jeden z liderów załozył sklep z jakościową żywnoscią do którego odbywaja się dostawy). Członkowie inicjatywy organizują spotkania rodzinne u rolników, odwiedzają się wzajemnie edukująć łasne dzieci i nabierając zaufania jako konsumenci do konkretnego producenta.
Podobne inicjatywy dosyć licznie powstające w użych miastach nie maja jednak istotnego udziału w rynku dostaw produktów jakosciowych do świadomych konsumentów. Powstaje tu pytanie, jak upowszechnić ten ruch i czy właśnie ośrodki doradztwa rolniczego nie mogą pomóc w łączeniu wspólnego interesu drobnych rolników produkujących na małą nieprzemysłową skalę i tradycyjnymi metodami z potencjalnymi konsumentami. Ośrodki doradztwa organizują corocznie tysiące szkoleń i udzielają setek tysięcy porad. Mogą więc pomóc rolnikom najpierw zrozumieć pojawiajace się trendy konsumenckie, a nastepnie krok po kroku je zaspokajać z korzyścią dla obydwu stron.
[1] Ustawa o Izbach Rolniczych z 14 grudnia 1995 roku Dz. U. z 2014 r. poz. 1079, z 2015 r.
[2] Leszek Leśniak opis inicjatywy „Od Rolnika.pl” dla Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich www.faow.org.pl
[3] Rozmowa autora ekspertyzy z liderem inicjatywy „odrolnika.pl”
[4] Potkańska D., Zmierzch epoki tradycyjnego konsumenta, czyli jak wspólne zakupy ekologicznej żywności kształtują tożsamość społeczną młodych Polaków. Odradzający się ruch żywieniowy kooperatyw spożywczych w Polsce – przy – kład Warszawy, http://docplayer.pl/13473092-Dominika-potkanska-zmierzch-epoki-tradycyjnego-konsumenta-czy – li-jak-wspolne-zakupy-ekologicznej-zywnosci-ksztaltuja-tozsamosc-spoleczna-mlodych.html
[5] Herbst K., Żakowska M., (2013) Ruchy nieformalne a kierunki rozwoju ekonomii społecznej. Rekomendacje dla polityk publicznych , Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa.
[6] Skrzypczak B., (2017) Maszyny społeczne” na placu budowy wspólnot lokalnych Warszawy, Centrum Aktywności Lokalnej. Warszawa, oraz Skrzypczak B., Urbańska A., (2017) Kooperatywa jako instytucja społecznościowa, Centrum Aktywności Lokalnej, Warszawa.
[7] Por. Bilewicz A., (2015)Samoograniczająca się zmiana? Kooperatywy spożywcze w Polsce, „Nowy Obywatel”, http://nowyobywatel.pl/2015/05/06/samoograniczajaca-sie-zmiana-kooperatywy-spozywcze-w-polsce/,